برهان نظم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اعتقادات شیعه}} | {{اعتقادات شیعه}} | ||
'''برهان نظم''' ساده‌ترین و عمومی‌ترین برهانی است که برای [[برهان‌های اثبات خدا|اثبات وجود خداوند]] ارائه شده است. [[قرآن]] از موجودات جهان به عنوان «آیات» یعنی علائم و نشانه‌هایی از [[خداوند]] یاد می‌کند. در این برهان به‌طور خلاصه، نظم و نِظام اشیاء را دلیل و نشانه‌ای بر وجود نیروی نظم‌دهنده‌ای دانسته‌اند. | '''برهان نظم''' ساده‌ترین و عمومی‌ترین برهانی است که برای [[برهان‌های اثبات خدا|اثبات وجود خداوند]] ارائه شده است. [[قرآن]] از موجودات جهان به عنوان «آیات» یعنی علائم و نشانه‌هایی از [[خدا|خداوند]] یاد می‌کند. در این برهان به‌طور خلاصه، نظم و نِظام اشیاء را دلیل و نشانه‌ای بر وجود نیروی نظم‌دهنده‌ای دانسته‌اند. | ||
این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | ||
در جهان غرب، بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف تجربی‌گرای [[ | در جهان غرب، بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف تجربی‌گرای [[بریتانیا|انگلیسی]] وارد شده است و در مقابل، پاسخ‌هایی نیز از سوی دین‌داران و [[فلسفه دین|فلاسفه دین]] به این ایرادها داده شده است. | ||
==محتوای کلی برهان== | ==محتوای کلی برهان== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[امام صادق(ع)]] خطاب به [[مفضل بن عمر جعفی|مفضل]]:{{سخ}}'''«'''ای مفضل، نخستین عبرت و دلیل بر وجود خالق، نظم و صورت بخشیدن به این عالم و جمع آوری اجزای آن و نظم آفرینی درآن است. از این رو، اگر با اندیشه و خرد در کار عالم خوب و عمیق تأمل کنی، به راستی آن را همانند خانه و سرایی می‌یابی که تمام نیازهای بندگان خدا درآن آماده و گرد آمده است. اینها همه دلیل آن است که جهان هستی با اندازه گیری دقیق و حکیمانه و نظم و تناسب و هماهنگی آفریده شده است. آفریننده آن یکی است و او همان شکل دهنده، نظم آفرین و هماهنگ کننده اجزای آن است.'''»'''|تاریخ بایگانی| | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[امام صادق(ع)]] خطاب به [[مفضل بن عمر جعفی|مفضل]]:{{سخ}}'''«'''ای مفضل، نخستین عبرت و دلیل بر وجود خالق، نظم و صورت بخشیدن به این عالم و جمع آوری اجزای آن و نظم آفرینی درآن است. از این رو، اگر با اندیشه و خرد در کار عالم خوب و عمیق تأمل کنی، به راستی آن را همانند خانه و سرایی می‌یابی که تمام نیازهای بندگان خدا درآن آماده و گرد آمده است. اینها همه دلیل آن است که جهان هستی با اندازه گیری دقیق و حکیمانه و نظم و تناسب و هماهنگی آفریده شده است. آفریننده آن یکی است و او همان شکل دهنده، نظم آفرین و هماهنگ کننده اجزای آن است.'''»'''|تاریخ بایگانی| | ||
| منبع = <small>[[بحار الانوار]]، ج۱، ص۶۳.</small>| تراز = چپ| عرض = ۴۰۰px| اندازه خط = ۱۴px| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | | منبع = <small>[[بحار الانوار]]، ج۱، ص۶۳.</small>| تراز = چپ| عرض = ۴۰۰px| اندازه خط = ۱۴px| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسان‌ها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است. | بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسان‌ها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است.{{مدرک}} | ||
ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر براهین اثبات خدا دارد، این است که نسبت به بقیه استدلال‌ها، فهم آن برای عموم مردم راحت‌تر است. سادگی استدلال و دور بودن از مناقشات عقلی، ویژگی مشترک در بیان‌های مختلف آن است، چنان‌که اختلاف مبانی اعتقادی تأثیری در نوع تقریر این برهان ندارد. | ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر براهین اثبات خدا دارد، این است که نسبت به بقیه استدلال‌ها، فهم آن برای عموم مردم راحت‌تر است.{{مدرک}} سادگی استدلال و دور بودن از مناقشات عقلی، ویژگی مشترک در بیان‌های مختلف آن است، چنان‌که اختلاف مبانی اعتقادی تأثیری در نوع تقریر این برهان ندارد.{{مدرک}} | ||
==مایه‌های اصلی برهان نظم در سنت اسلامی== | ==مایه‌های اصلی برهان نظم در سنت اسلامی== | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ||
با دقت در مجموعه نظام‌های عالم هستی متوجه می‌شویم که برخی از این نظام‌ها در خدمت نظامی دیگر قرار دارد به‌طوری که در صورت نبودن نظام اول، نظام دوم از بین خواهد رفت. به عبارت دیگر نظام اول هدف و غایتی دارد که آن تامین احتیاجات نظام دوم است و بدین ترتیب، ارتباط تنگاتنگی بین نظام‌های عالم هستی وجود دارد. مثلا ساختار فیزیولوژی وجودی مادر برای تامین احتیاجات غذایی نوزاد است. مشخص است که این هدفمندی و ارتباط در عالم، نشان‌دهنده موجود عالِم و باشعوری است که چنین ارتباط و هدفمندی را در عالَم به وجود آورده است.<ref>همان، ص۴۷.</ref> | با دقت در مجموعه نظام‌های عالم هستی متوجه می‌شویم که برخی از این نظام‌ها در خدمت نظامی دیگر قرار دارد به‌طوری که در صورت نبودن نظام اول، نظام دوم از بین خواهد رفت.{{مدرک}} به عبارت دیگر نظام اول هدف و غایتی دارد که آن تامین احتیاجات نظام دوم است و بدین ترتیب، ارتباط تنگاتنگی بین نظام‌های عالم هستی وجود دارد. مثلا ساختار فیزیولوژی وجودی مادر برای تامین احتیاجات غذایی نوزاد است. مشخص است که این هدفمندی و ارتباط در عالم، نشان‌دهنده موجود عالِم و باشعوری است که چنین ارتباط و هدفمندی را در عالَم به وجود آورده است.<ref>همان، ص۴۷.</ref> | ||
===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
در برخی منابع متقدم اسلامی، این برهان به نام دلیل اتقان صنع نامیده شده است و در اصل برای اثبات صفاتی چون علم و حکمت الهی به کار رفته است نه اثبات وجود خدا.<ref>نگاه کنید: اشعری، ص۱۰؛ غزالی، احیاء، ج۱، ص۱۲۹</ref> | در برخی منابع متقدم اسلامی، این برهان به نام دلیل اتقان صنع نامیده شده است و در اصل برای اثبات صفاتی چون علم و حکمت الهی به کار رفته است نه اثبات وجود خدا.<ref>نگاه کنید: اشعری، ص۱۰؛ غزالی، احیاء، ج۱، ص۱۲۹</ref> | ||
سابقه این نوع برهان به پیش از دوره‌ای باز می‌گردد که استدلالهای عقلی پیچیده‌تری همانند [[برهان حدوث]] رواج یافت. | سابقه این نوع برهان به پیش از دوره‌ای باز می‌گردد که استدلالهای عقلی پیچیده‌تری همانند [[برهان حدوث]] رواج یافت.{{مدرک}} | ||
===در سنت اسلامی=== | ===در سنت اسلامی=== | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
=====تقریر فخر رازی===== | =====تقریر فخر رازی===== | ||
[[فخر رازی|فخرالدین رازی]] (متولد۶۰۶ق /۱۲۰۹م) در تقریر دقیق تری از این برهان، معتقد است که [[آیه|آیات]] [[قرآن|قرآن کریم]] به دو صورت نشان می‌دهد که عالم طبیعت دلیلی بر وجود خداوند است. | [[فخر رازی|فخرالدین رازی]] (متولد۶۰۶ق /۱۲۰۹م) در تقریر دقیق تری از این برهان، معتقد است که [[آیه|آیات]] [[قرآن|قرآن کریم]] به دو صورت نشان می‌دهد که عالم طبیعت دلیلی بر وجود خداوند است.{{مدرک}} | ||
به عقیده او در بخشی از آیات، نظمی که در ساختمان موجودات دیده می‌شود، دلیل بر اثبات [[آفریننده|صانع]] نظم بخش دانسته شده است و این همان '''برهان اتقان صنع ''' است. | به عقیده او در بخشی از آیات، نظمی که در ساختمان موجودات دیده می‌شود، دلیل بر اثبات [[آفریننده|صانع]] نظم بخش دانسته شده است و این همان '''برهان اتقان صنع ''' است.{{مدرک}} | ||
علاوه بر این، برهان دیگری را نیز می‌توان بر اساس اصل [[هدایت]] در موجودات از قرآن به دست آورد. بر اساس برخی آیات، نیرویی در درون موجودات قرار داده شده که آنها را در مسیر دگرگونی‌های طبیعی به سوی هدفی مشخص رهنمون می‌کند. این واقعیت از دیدگاه فخر رازی، چیزی فراتر از نظم طبیعت است.<ref>التفسیر...، ج۳۱، ص۱۳۹-۱۴۰</ref> | علاوه بر این، برهان دیگری را نیز می‌توان بر اساس اصل [[هدایت]] در موجودات از قرآن به دست آورد. بر اساس برخی آیات، نیرویی در درون موجودات قرار داده شده که آنها را در مسیر دگرگونی‌های طبیعی به سوی هدفی مشخص رهنمون می‌کند. این واقعیت از دیدگاه فخر رازی، چیزی فراتر از نظم طبیعت است.<ref>التفسیر...، ج۳۱، ص۱۳۹-۱۴۰</ref> | ||