شرح نهج البلاغه (ابن‌ابی‌الحدید): تفاوت میان نسخه‌ها

ابن ابی‌الحدید در فقه شافعی و در اعتقادات معتزلی بود.{{مدرک}} او آثار مختلفی در بلاغت، کلام، منطق، تاریخ و شعر دارد. شرح نهج البلاغه و [[قصائد سبع علویات]] از جمله آثار او است.{{مدرک}} گفته شده مباحث او در شرح نهج‌البلاغه احاطه‌اش بر ادبیات، کلام، مبانی اخلاق و تاریخ صدر اسلام را نشان می‌دهد.<ref> مهدوی دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه، مقدمه، ص۱۱.</ref> همچنین بیشتر ابیات [[قصائد سبع علویات]] او در مدح [[امام علی(ع)]] است.<ref> هاشمی، «بررسی فضایل امام علی(ع) در قصاید علویات سبع ابن ابی‌الحدید»، ص۲۱۹.</ref>

* جامعیت: شرح ابن ابی‌الحدید دائرة‌المعارفی از علوم ادب، کلام، فقه، اخلاق، تاریخ صدر اسلام، انساب و فرهنگ عامه عرب دانسته شده است.<ref>مهدوی دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه، ص۱۹-۲۰.</ref> این کتاب، تاریخ اسلامی از زمان پیامبر تا سال ۶۲۳ق ۱۳ سال قبل از سقوط بغداد به دست مغولان را دربردارد.<ref> حسینی، مصادر نهج‌البلاغه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> به گفته مهدوی دامغانی مترجم نهج‌البلاغه، هرچند شرح مذکور اطلاعات گوناگونی دارد، اما سه جنبه ادبی، تاریخی-اجتماعی و کلامی آن بر دیگر جنبه‌هایش برتری دارد: تقریباً نیمی از کتاب به مطالبی درباره اوضاع و احوال اجتماعی و امور تاریخی نیمه اول قرن اول قمری اختصاص دارد؛ مباحث تاریخی ضمن شرح خطبه‌ها و نامه‌ها مطرح شده است.<ref>مهدوی دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه، ص۱۵.</ref> همچنین در این کتاب به حدود هشت هزار بیت شعر در موضوعات مختلف استشهاد شده است.<ref>مهدوی دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه، ص۲۰.</ref> او به ایرادات کسانی که بر وجود سجع در نهج‌البلاغه خرده گرفته‌اند، پاسخ داده است.<ref> ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۲۶-۱۳۰.</ref> او سخن کسانی که گفته‌اند [[نهج البلاغه]] یا بخش‌هایی از آن، به نادرستی به [[امیرالمؤمنین(ع)]] نسبت داده شده، را نیز رد کرده است.<ref> ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۱۲۸و۱۲۹.</ref> او سخنان علی(ع) را به جسم بسیطی تشبیه کرده که قسمت‌های گوناگون آن در ماهیت با یکدیگر اختلافی ندارند.<ref> ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۱۲۸و۱۲۹.</ref>

* توضیح کلمات دشوار: ابن ابی‌الحدید ابتدا قسمتی از متن نهج‌البلاغه را تحت عنوان «اصل» نقل می‌کند سپس تحت عنوان «شرح» توضیحاتی می‌دهد.{{مدرک}} او در ذیل شرح، به توضیح لغات دشوار و شرح متن می‌پردازد.<ref> حسینی، مصادر نهج البلاغه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳۴.</ref>

*گزارش اوضاع زمانه نویسنده: ابن ابی‌الحدید گزارشی از ابتدای خروج [[مغول]] و فتح [[ماوراءالنهر]] و [[خراسان]] و [[عراق]] و دیگر نواحی و هجوم آنان به [[بغداد]] آورده است.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۱۹-۲۴۳.</ref> چراکه او معاصر آنان بوده است.<ref> حسینی، مصادر نهج‌البلاغه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> از این‌رو آن را از منابع تاریخی مهم در این موضوع دانسته‎اند.<ref>فکرت، «ابن ابی‌الحدید»، ص۶۴۱.</ref>

ابن ابی‌الحدید در مقدمه‌ای که بر شرح نهج‌البلاغه نوشته، ٰآرای [[معتزله]] درباره [[امامت]]، [[فضائل امام علی|برتری امام علی(ع)]]، قیام‌کنندگان در مقابل او و [[خوارج]] را ذکر می‌کند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶-۱۱.</ref>  

* برتری امام علی(ع) بر خلفای سه‌گانه؛ آراء علمای معتزله درباره برتری امام علی(ع) سه دسته است؛ برخی امام علی(ع) و برخی دیگر [[ابوبکر]] را برتر می‌دانند و برخی نیز توقف کرده‌اند.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۷-۸.</ref> ابن ابی‌الحدید خودش به پیروی از معتزله بغداد قائل به برتری امام علی(ع) بر [[خلفای سه‌گانه]] است و منظورش این است که ثواب وی بیشتر است و هم اینکه صفات پسندیده بیشتری دارد.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۹.</ref> با این حال معتقد بود که نصی از جانب پیامبر(ص) بر خلافت و امامت حضرت علی(ع) وجود ندارد.<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۹.</ref>