آیه اولی‌الامر: تفاوت میان نسخه‌ها

{{درباره ۲|آیه اولی الامر|آشنایی با مفهوم اولو الامر، مدخلِ|اولو الامر|}}

}}'''آیه اولی الامر''' یا '''آیه اطاعت''' ([[سوره نساء|نساء]]: ۵۹) مؤمنان را به اطاعت از [[خدا]]، [[رسول خدا(ص)]] و [[اولو الامر]] دستور داده است. از نظر [[شیعیان]] و برخی از [[اهل سنت]] همچون [[فخر رازی]]، این آیه بر [[عصمت]] اولی الامر دلالت دارد.  

شیعیان براساس [[روایات]]، مراد از [[اولی الامر]] را [[امامان شیعه(ع)]] می‌دانند؛ اما اهل سنت در این‌باره اختلاف نظر دارند. [[خلفاء راشدین]]، هر حاکم عادل، عالمان دینی و مجموع [[امت اسلامی]] از جمله مصادیقی است که علمای اهل سنت بیان کرده‌اند.

==دلالت بر عصمت و وجوب اطاعت==

از نظر [[مفسران]] شیعه، آیه اولی الامر بر عصمت [[اولوالامر|اولو الامر]] دلالت دارد.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن،‌ داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۹۱.</ref> استدلال [[شیعیان]] بر دلالت این [[آیه]] بر [[عصمت امامان|عصمت اولی الامر]] بر دو نکته مبتنی است:

# [[خداوند]] در این [[آیه]] به اطاعت مطلق از اولی الامر دستور داده است. هرگاه خداوند به اطاعت بی‌قید و شرط از کسی فرمان دهد، آن فرد، معصوم خواهد بود؛ چون اگر [[عصمت|معصوم]] نباشد و دستور به انجام‌دادن گناه بدهد، [[اجتماع نقیضین]] لازم می‌آید؛ یعنی هم باید از او اطاعت کرد (بنابر فرمانی که خداوند داده) و هم اطاعت نکرد (بنابر اینکه انسان نباید [[گناه]] کند).<ref>مظفر، دلائل الصدق، مکتبة الذجاج، ج۲، ص۱۷.</ref>

# اطاعت از اولی الأمر در آیه بدون تکرار فعل «أطیعوا»، به دنبال اطاعت از «الرسول» آمده است و از آنجا که اطاعت از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] به دلیل معصوم‌ بودنش‌، به‌طور مطلق [[واجب]] است، اطاعت از اولی الأمر نیز همانند آن، بدون قید و شرط خواهد بود و این، نشانه معصوم‌ بودن اولی الأمر است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۹۱؛ ربانی‌ گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، ۱۳۸۶ش،‌ ص۲۶۲و۲۶۳.</ref>

در میان مفسران [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز کسانی چون [[فخر رازی‌]] با استدلالی مشابه استدلال بالا، دلالت این آیه بر عصمت اولی الامر را پذیرفته‌اند.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.</ref>{{یادداشت|هر چند فخررازی عصمت اولی الامر را با این آیه اثبات کرده است ولی مصادیقش  را امامان معصوم شیعه نمی داند  و دیدگاه شیعیان (  و به تعبیر خودش دیدگاه روافض) را به شدت نقد و رد می کند و مصادیق اولی الامر را اهل حلّ و عقد می داند که با اجماع امت انتخاب می شوند و اجماع امت را نیز حجت و معتبر می شمرد.تفسیر کبیر فخرراازی ج۱۰ ص۱۱۳و۱۱۴}}

===استدلال به آیه بر عدم عصمت ائمه(ع)===

برخی از اهل سنت همچون [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] و [[ناصر القفاری|ناصر القِفاری]]، از [[وهابیون]] [[عربستان]]ی، برآنند جمله «فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللهِ وَ الرَّسُولِ» دلالت دارد که غیر از رسول خدا(ص) معصوم دیگری نداریم؛ زیرا خداوند در این [[آیه]]، به [[ایمان|مؤمنین]] دستور می‌دهد هنگام تنازع به سوی خدا و پیامبر(ص) بازگردند.از دیدگاه آنان اگر غیر پیامبر(ص)، معصوم دیگری وجود داشت، خداوند به بازگشت به سوی او نیز فرمان می‌داد.<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۸۱؛ قفاری، ‌اصول مذهب الشیعة الامامیه، ۱۴۳۱ق، ج۲،‌ ص۷۹۲.</ref>

در پاسخ به این دیدگاه، گفته شده منظور از اختلاف و تنازع در آیه، اختلاف در احکام و قوانین کلی اسلام است که تشریع آنها با خدا و رسول خدا(ص) است و ائمه(ع) همواره در مسیر اجرای احکام خدا و پیامبر(ص) هستند. بنابراین نخستین مرجع حل اختلاف مردم در احکام و قوانین اسلامی، خدا و پیامبر(ص)‌ هستند.<ref>نگاه کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج‏۳، ص۴۴۱؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج‏۴، ص۳۸۸ و ۳۸۹.</ref> افزون بر این، با توجه به آیه ۸۳ سوره نساء، رجوع به ائمه(ع) به منزله رجوع به خدا و پیامبر(ص) است؛ زیرا ائمه(ع) در صیانت و حفظ شرع همچون پیامبر(ص) و جانشینان او هستند و از این رو قول آنها برای مسلمانان حجت است.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج‏۳، ص۱۰۰.</ref> صدر آیه «أَطيعُوا اللهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» نیز بر عصمت اولی الامر دلالت دارد؛ زیرا اطاعت بی قید و شرط از اولی الامر بدون عصمت ایشان معنا و تصور صحیحی ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۸۹.</ref>

==مصداق اولی الامر==

علمای شیعه براساس این روایات، مصداق‌های اولو الامر را [[امامان دوازده‌گانه]] می‌دانند؛<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن،‌ داراحیاء التراث العربی، ج۳، ص۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۹۹.</ref> اما علماء اهل سنت درباره مصادیق اولو الامر دیدگاه‌های مختلفی دارند. برخی منظور از اولو الامر را [[خلفاء راشدین]] می‌دانند، به باور برخی منظور از آن عالمان دینی است و برطبق دیدگاهی دیگر، فرماندهان [[سریه|سریه‌ها]] مصداق‌های اولی الامرند.<ref>نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳، ۱۱۴.</ref> از نظر [[زمخشری]]، از مفسران اهل سنت در قرن پنجم و ششم، منظور از آن، هر حاکم عادلی است که براساس دین حکومت می‌کند؛ همچون خلفاء راشدین و حاکمانی که مانند آنان عمل می‌کنند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۲۴.</ref> [[فخر رازی]]، مفسر اهل تسنن در قرن ششم، هرچند دلالت این [[آیه]] را بر عصمت اولی‌الامر می‌پذیرد؛ ولی مصداق آن را اهل حل و عقد می داند که با اجماع [[امت]] حجییت می یابند؛ زیرا معتقد است ما نمی‌توانیم افراد معصوم را تشخیص دهیم. ازاین‌رو، باید گفت اجماع امت معصوم است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.</ref>{{یادداشت|وَجَبَ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ الْمَعْصُومُ الَّذِي هُوَ الْمُرَادُ بِقَوْلِهِ:

[[علامه طباطبایی]] در تفسیر المیزان در جمع بندی بحث می گوید: منظور از اولی الامر در این آیه مردانی هستند که هر کدامشان از نظر عصمت و واجب بودن عمل به دستوراتشان مانند پیامبر هستند و این منافات ندارد که مفهوم اولی الامر گسترده و وسیع باشد ولی مصداقش مشخص و محدود باشد مانند این که در همین آیه واژه رسول مفهومش عام و گسترده است در صورتی که قطعاً مقصود از رسول فقط [[حضرت محمد(ص)]] است. <ref>طباطبایی، المیزان، ج۴، ص۴۰۱، نشر اعلمی بیروت، ۱۳۹۴ق.