سوره اخلاص: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای سوره اخلاص، اشاره به [[توحید|یگانگی خدا]]، بی‌نیازی او از غیرخودش و نیازمندی مخلوقات به اوست. برای سوره اخلاص فضایل زیادی نقل شده است، از جمله اینکه سوره اخلاص در حکم یک‌سوم قرآن است و سه بار خواندن آن معادل [[ختم قرآن]] است. در [[حدیث|روایات]] بر خواندن این سوره در [[نمازهای یومیه|نمازهای روزانه]] تأکید شده است. در روایتی، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را به سوره اخلاص تشبیه می‌کند و می‌گوید همان‌طور که سه بار خواندن سوره اخلاص، مانند خواندن تمام [[قرآن]] است، دوست‌داشتن امام علی(ع) با زبان، قلب و دست (در عمل) دوست‌داشتن تمام [[اسلام]] است. این سوره یکی از [[چهار قل|سور چهار قل]] است.

==معرفی==

===نامگذاری===

سوره اخلاص به سوره توحید و بیست نام دیگر مشهور است که بیشتر از اوصاف یا فضائل آن برگرفته شده است؛<ref>دشتی، «اخلاص (سوره)»، ص۳۵۵–۳۵۶.</ref> دربارهٔ دلیل نامگذاری این سوره گفته شده از آنجا که [[خدا|خدا]] را به یگانگی وصف می‌کند، [[توحید]] نام گرفته<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۳۸۷.</ref> و به این دلیل که توجه به محتوای آن، انسان را از [[شرک]] خالص می‌کند و به دنبال آن انسان از آتش [[جهنم|دوزخ]] خلاصی می‌یابد، آن را اخلاص نامیده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۹.</ref> همچنین در روایات و منابع قدیمی آن را به مناسبت آیه اول، سوره «قل هو الله احد» خوانده‌اند.<ref>دشتی، «اخلاص (سوره)»، ص۳۵۵–۳۵۶.</ref>

صمد، نجات، معرفت، اساس، تجرید، تفرید، برائت و مُقَشْقِشَه از دیگر نام‌های آن است.<ref>خرمشاهی، «سوره اخلاص»، ص۱۲۷۰و۱۲۷۱.</ref>

===محل و ترتیب نزول===

[[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]] سوره اخلاص را از [[سوره‌های مکی و مدنی|سوره‌های مکی]] می‌داند و می‌نویسد همچنین گفته شده مدنی است.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، جلد۱۰، ص۴۷۹.</ref> سیوطی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز بر این باور است که سوره اخلاص دو بار نازل شده است: یک بار در [[مکه]] و یک بار در [[مدینه]]؛<ref>سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۰.</ref> اما [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] بنابر وقایعی که دربارهٔ [[اسباب نزول|سبب نزول]] سوره اخلاص ذکر شده، مکی بودن آن را صحیح‌تر می‌داند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۳۸۷.</ref> سوره اخلاص در [[فهرست ترتیبی سوره‌های قرآن|ترتیب نزول]] بیست و دومین سوره‌ای است که بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] [[نزول قرآن|نازل]] شده است. این سوره در چینش کنونی [[مصحف|مُصحَف]]، صد و دوازدهمین سوره است<ref>معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.</ref> و در [[جزء (قرآن)|جزء]] سی‌ام [[قرآن]] جای دارد.

 

==محتوا==

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]] می‌نویسد: سوره اخلاص، ستایش [[خدا|خداوند]] است به احدیت. یعنی اینکه همه موجودات در تمامی حاجت‌هایشان نیازمند اویند و احدی نه در ذات، نه در صفات و نه در افعال [[شرک|شریک]] او نیست. به گفته او این [[توحید]]، مختص به خود [[قرآن]] است و تمامی مَعارف (اصولی، فرعی و اخلاقی) اسلام بر این اساس پی‌ریزی شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ترجمه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۶۶۹.</ref> از [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] در تفسیر این سوره آمده است که خدا نزاده تا وارثی داشته باشد و زاده نشده که با کسی شریک باشد.<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۷۶.</ref>

==شأن نزول==

دربارهٔ [[اسباب نزول|شان نزول]] سوره اخلاص از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق (ع)]] نقل شده است گروهی از یهودیان از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] تقاضا کردند خدا را برای آنان توصیف کند. پیامبر(ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نداد، تا اینکه سوره اخلاص نازل شد و سپس پاسخ آنان را داد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص۴۲۸.</ref> گفته شده این پرسش، درخواستِ جمعی از مشرکان مکه<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج ۲۰، ص۴۶۵.</ref> یا درخواست اهل کتاب مدینه<ref>سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۰.</ref> و یا افرادی دیگر بوده است.<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج ۶، ص۴۱۱–۴۱۰.</ref>

==تشبیه امام علی به سوره اخلاص==

در روایتی از پیامبر (ص)، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] به سوره اخلاص تشبیه شده است. در این روایت آمده است مَثَل علی ابن ابی‌طالب در بین مردم، مَثَل «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ» در قرآن است. همچنان که هر کس سه مرتبه سوره اخلاص را بخواند، گویا تمام قرآن را خوانده است و هر کس علی را با زبان دوست بدارد یک‌سوم اسلام را دوست داشته و هر کس او را با زبان و دل دوست بدارد دوسوم اسلام را دوست داشته و هر کس او را با زبان و دل و دست (در عمل) دوست بدارد تمام اسلام را دوست داشته است.<ref>علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۲۹۸.</ref> قُندوزی عالم [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] این روایت را در [[ینابیع المودة لذوی القربی (کتاب)|ینابیع المَوَدة]] نقل کرده است.<ref>قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۷۶.</ref> در دیگر منابع اهل‌سنت نیز روایاتی با همین مضمون وجود دارد که منزلت امام علی(ع) را همچون منزلت سوره اخلاص معرفی می‌کنند.<ref>ر. ک. ابن‌شاهین بغدادی، جزء من حدیث ابن شاهین، ص۳۴۰–۳۴۱؛ ابن‌مغازلی، مناقب أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۱۰۸.</ref> [[ابن‌سینا|ابن‌سینا]] با بهره‌گیری از این روایت، این رباعی مشهور را سروده است:{{شعر

==فضیلت و خواص==

از پیامبر (ص) و [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است سوره توحید برابر با یک‌سوم قرآن است.<ref>سیوطی، الدرالمنثور، ج۸، ص۶۷۸تا۶۸۰؛ قطب راوندی، الدعوات، مدرسه امام مهدی، ص۲۱۷.</ref> از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] نیز روایت است هر کس سوره توحید را بخواند و به آن [[ایمان]] داشته باشد وحدانیت خدا را شناخته است.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۲۲.</ref> پیامبر(ص) این سوره را نور قرآن دانسته<ref>قطب راوندی، الدعوات، مدرسه امام مهدی، ص۸۴.</ref> و از امام علی(ع) نیز روایت شده هر کس سوره توحید و [[سوره قدر|سوره قدر]] را در روز یا شبش صدبار قرائت نماید، [[خدا|خدا]] پس از مرگش نوری در قبر او قرار می‌دهد و نوری در پیش و پس او قرار گرفته و او را تا [[بهشت]] همراهی می‌کند.<ref>قطب راوندی، الدعوات، مدرسه امام مهدی، ص۲۱۹.</ref>

در منابع [[حدیث|روایی]] برای قرائت این سوره خواصی چون، آرام گرفتن درد چشم،<ref>بحرانی، تفسیرالبرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۷۹۸.</ref> نگهبانی از فرد هنگام سفر<ref>قطب راوندی، الدعوات، مدرسه امام مهدی، ص۲۹۵.</ref> حراست ۵۰ [[فرشته]] از قاری این سوره هنگام خواب،<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۷ش، ص۲۸۹.</ref> رفع [[فقر]] و تنگدستی،<ref>شیخ صدوق، خصال، ۱۴۰۳ق، ص۶۲۶.</ref> [[آمرزش گناه|بخشش گناهان]]<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۱.</ref> و [[استجابت دعا]]<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۵.</ref> ذکر شده است.

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] روایاتی را نقل کرده است که بر اساس آن‌ها [[اسم اعظم|اسم اعظم خدا]] در این سوره قرار دارد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۹۰، ص ۲۲۳.</ref>

==استحباب خواندن سوره توحید در نمازها==

قرائت سوره اخلاص در [[نمازهای واجب]] بسیار مورد سفارش قرار گرفته است؛ به‌صورتی که [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل است هر که روزی بر او بگذرد و در [[نمازهای یومیه|نمازهای پنج‌گانه‌اش]] سوره توحید را نخواند، به او گفته می‌شود تو از نمازگزاران نیستی.<ref>کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۴۵۵.</ref> همچنین گفته شده است مکروه است در دو رکعت نماز، یک سوره خوانده شود مگر سوره توحید.<ref>حکیم، مستمسک العروه، دار التفسیر، ج۶، ص۲۸۵.</ref> در مورد سوره اخلاص و [[سوره کافرون]]، نمازگزار باید با شروع به قرائت این دو سوره، آنها را به پایان برساند برخلاف دیگر سوره‌های قرآن که نمازگزار می‌تواند پیش از رسیدن به نصف، از آن دست بکشد و به قرائت سوره دیگر بپردازد.<ref>کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۱۷.</ref>

قرائت سوره اخلاص در بسیاری از [[نمازهای مستحب]] مانند [[نماز امام علی(ع)]]، [[نماز حضرت فاطمه(س)]]<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۰ش، نمازامیرالمؤمنین.</ref> [[نماز شب]]،<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۴۱۴.</ref> [[نافله‌های روزانه|نوافل]] صبح، ظهر و مغرب نیز توصیه شده است. همچنین گفته شده هنگام [[زیارت قبور|زیارت اهل قبور]]<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۰۰.</ref> و [[وقوف در عرفات]]، قرائت آن [[مستحب]] است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۵۲.</ref> توصیه شده هنگام عبور از قبرستان یازده مرتبه سوره اخلاص خوانده شود و ثواب آن به مردگان هدیه شود.<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۳۸۳ق، ج۵، ص۷۰۲.</ref>

==سوره اخلاص در شعر و ادب فارسی==

==تک‌نگاری‌ها==

#تفسیر سوره اخلاص[نسخه خطی]، اثر محمد بن اسعد صدیقی دوانی.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1745221 سازمان اسناد و کتابخانه ملی]</ref>

#تفسیر سوره اخلاص، اثر [[امام موسی صدر]]، ترجمه: مهدی فرخیان، ناشر: [[مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر]]، ۱۳۸۸ش.<ref>[http://www.imam-sadr.com/اندیشه/نمایش-اندیشه/tabid/108/ArticleId/4845/تفسیر-سوره-اخلاص-(تفسیرهای-کوچک---جلد۲).aspx مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر]</ref>

==متن و ترجمه==

==پانویس==

==یادداشت==

==منابع==

==پیوند به بیرون==