سلاح کشتار جمعی: تفاوت میان نسخه‌ها

سلاح کشتار جمعی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۲ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۴

۱۱ بایت اضافه‌شده ، ۲۲ اکتبر

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۶٬۱۷۹

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{ارتباط با تشیع}}
-'''سلاح کشتار جمعی''' سلاحی است که هنگام به‌کارگیری برای اهداف نظامی، منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان و تخریب برگشت‌ناپذیر [[محیط زیست]] می‌شوند. به باور فقیهان شیعه استفاده ابتدایی از این تسلیحات، [[حرام]] است؛ اما در صورت اضطرار و یا [[مقابله به مثل|مقابله‌به‌مثل]] و همچنین تولید و نگهداری، نظرات متفاوتی وجود دارد. [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] و از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] در [[فتوای حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای]]، این سلاح‌ها را تهدیدی علیه بشریت و موجب از بین‌رفتن نسل‌ها و کشت‌زارهایی دانسته که به تصریح [[قرآن]]، نابودی آنها [[حرام]] است.
+'''سلاحِ کُشتارِ جَمعی''' سلاحی است که هنگام به‌کارگیری برای اهداف نظامی، منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان و تخریب برگشت‌ناپذیر [[محیط زیست]] می‌شوند. به باور فقیهان شیعه استفاده ابتدایی از این تسلیحات، [[حرام]] است؛ اما در صورت اضطرار و یا [[مقابله به مثل|مقابله‌به‌مثل]] و همچنین تولید و نگهداری، نظرات متفاوتی وجود دارد. [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] و از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] در [[فتوای حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای]]، این سلاح‌ها را تهدیدی علیه بشریت و موجب از بین‌رفتن نسل‌ها و کشت‌زارهایی دانسته که به تصریح [[قرآن]]، نابودی آنها [[حرام]] است.
 در آموزه‌های دینی به‌جهت لزوم آمادگی دفاع در برابر دشمنان، تولید سلاح مورد اهمیت است؛ لکن از این‌جهت که این نوع تسلیحات، قدرت تخریبی جبران‌ناپذیری دارند و باعث از بین رفتن انسان‌های بی‌گناه و محیط زیست می‌شود و همچنین به‌دلیل ظهور انواع جدیدی از سلاح‌های کشتار جمعی که از نمونه بارزشان سلاح هسته‌ای و شیمیایی است؛ این مسئله مجدداً توجه فقیهان را به خود جلب کرده و از این حیث می‌توان مسئله فقهی و حکم شرعی سلاح‌های کشتار جمعی را از [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] دانست.
@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 به‌گفته پژوهشگران، سلاح‌های کشتار جمعی، سلاح‌هایی هستند که هنگام به‌کارگیری برای اهداف نظامی، منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان و تخریب برگشت‌ناپذیر [[محیط زیست]] می‌شود.<ref>رستمی نجف‌آبادی، فرهادیان، «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح‌های هسته‌ای از نگاه فقه با رویکرد فتوای مقام معظم رهبری»، ص۱۰۳؛ عبدی و دیگران، «بررسی تحلیلی مفهوم سلاح‌های کشتار جمعی و تطبیق آن بر دیدگاه اسلامی با تأکید بر آرای مقام معظم رهبری»، ص۷۲۰.</ref> در ضمن مقاله‌ای، بیش از ده شاخص و دیدگاه مختلف برای کشتار جمعی بودن یک سلاح بیان شده و به نقد آنها پرداخته‌اند؛ در این تعاریف، قیودی چون «در مقیاس گسترده بودن تلفات غیرنظامیان»، «صرفاً هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی بودن این سلاح‌ها»، «ناتوانی در تفکیک تلفات نظامی و غیرنظامی» و «نابودی یک فرهنگ قومیتی» وجود دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: عبدی و دیگران، «بررسی تحلیلی مفهوم سلاح‌های کشتار جمعی و تطبیق آن بر دیدگاه اسلامی با تأکید بر آرای مقام معظم رهبری»،ص۷۱۴-۷۲۰.</ref>
-مسئله سلاح‌هایی که در هنگام استفاده از آنها احتمال کشته‌شدن غیرنظامیان اعم از کودکان، زنان، پیران و یا حتی اسیران مسلمان برود، در زمان صدر اسلام و [[پیامبر(ص)]] نیز وجود داشته و مورد توجه [[حدیث|روایات شیعی]] نیز بوده است؛<ref>طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج ۸، ص۷۰.</ref> اما به‌جهت ظهور انواع جدیدی از سلاح‌های کشتار جمعی که از نمونه بارزشان سلاح هسته‌ای و شیمیایی است؛<ref>عبدی و دیگران، «بررسی تحلیلی مفهوم سلاح‌های کشتار جمعی و تطبیق آن بر دیدگاه اسلامی با تأکید بر آرای مقام معظم رهبری»،ص۷۱۷؛ ربانی و دیگران، بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی، ص ۹۰.</ref> این مسئله بیشتر مورد توجه فقیهان قرار گرفته است.
+مسئله سلاح‌هایی که در هنگام استفاده از آنها احتمال کشته‌شدن غیرنظامیان اعم از کودکان، زنان، پیران و یا حتی اسیران مسلمان برود، در زمان صدر اسلام و [[پیامبر(ص)]] نیز وجود داشته و مورد توجه [[حدیث|روایات شیعی]] نیز بوده است؛<ref>طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج ۸، ص۷۰.</ref> اما به‌جهت ظهور انواع جدیدی از سلاح‌های کشتار جمعی که از نمونه بارزشان سلاح هسته‌ای و شیمیایی است؛<ref>عبدی و دیگران، «بررسی تحلیلی مفهوم سلاح‌های کشتار جمعی و تطبیق آن بر دیدگاه اسلامی با تأکید بر آرای مقام معظم رهبری»،ص۷۱۷؛ ربانی و دیگران، بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی، ص۹۰.</ref> این مسئله بیشتر مورد توجه فقیهان قرار گرفته است.
-همچنین از حیث ظهور مصادیق جدید برای سلاح کشتار جمعی و اثرات جدید آن که در گذشته وجود نداشته، می‌توان حکم شرعی سلاح‌های کشتار جمعی را از [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] خواند.<ref>باقرزاده مشکی‌باف، «عناصر تعیین کننده در حل مسائل مستحدثه»، ص۵۰.</ref> میثمی تهرانی این تسلیحات را در اسلحه‌هایی با تکنولوژی عصر جدید منحصر دانسته و بررسی این مسئله نوظهور را در حیطه [[فقه حکومتی]] دانسته است.<ref>میثمی تهرانی، «واکاوی فقهی ادله حرمت استفاده از سلاح های کشتار جمعی»، ص۲۹۹-۳۰۰.</ref>
+همچنین از حیث ظهور مصادیق جدید برای سلاح کشتار جمعی و اثرات جدید آن که در گذشته وجود نداشته، می‌توان حکم شرعی سلاح‌های کشتار جمعی را از [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] خواند.<ref>باقرزاده مشکی‌باف، «عناصر تعیین کننده در حل مسائل مستحدثه»، ص۵۰.</ref> میثمی تهرانی این تسلیحات را در اسلحه‌هایی با تکنولوژی عصر جدید منحصر دانسته و بررسی این مسئله نوظهور را در حیطه [[فقه حکومتی]] دانسته است.<ref>میثمی تهرانی، «واکاوی فقهی ادله حرمت استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی»، ص۲۹۹-۳۰۰.</ref>
 در آموزه‌های دینی، لزوم آمادگی دفاع در برابر دشمنان و تولید سلاح مورد اهمیت است؛ اما به‌دلیل تخریب جبران‌ناپذیری که باعث از بین رفتن انسان‌های بی‌گناه و محیط زیست است؛ فقیهان شیعه در خصوص تولید، نگهداری و استفاده از این نوع سلاح‌ها، نظرات فقهی متفاوتی را برگزیده‌اند.<ref>ربانی و دیگران، بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی، ص۸۷-۸۹.</ref>
 ==حکم شرعی سلاح‌های کشتار جمعی==
-{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =<small>'''سخن آیت‌الله خامنه‌ای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران درمورد استفاده‌ی صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و تاکید بر ممنوعیت''':</small>{{سخ}}
+{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =<small>'''سخن آیت‌الله خامنه‌ای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران درمورد استفادۀ صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و تاکید بر ممنوعیت''':</small>{{سخ}}
-«فکر اسلامی ما می‌گوید سلاحی که در [کاربرد] آن، غیر مسلّحین، غیر نظامی‌ها، و مردم عادّی تلف می‌شوند، این سلاح ممنوع است. این سلاح ممنوع است؛ حالا هسته‌ای باشد یا شیمیایی باشد یا غیر این‌ها؛ این سلاح ممنوع است. ما به‌خاطر نظر اسلام است که نخواستیم دنبال این سلاح برویم وَالّا اگر می‌خواستیم برویم شماها کی هستید، چه کاره هستید که بتوانید جلوگیری کنید».<ref>خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=47431 «حرمت سلاح کشتار جمعی، ابدی و استثناناپذیر است»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای.</ref>| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= |رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
+«فکر اسلامی ما می‌گوید سلاحی که در [کاربرد] آن، غیر مسلّحین، غیر نظامی‌ها، و مردم عادّی تلف می‌شوند، این سلاح ممنوع است. این سلاح ممنوع است؛ حالا هسته‌ای باشد یا شیمیایی باشد یا غیر این‌ها؛ این سلاح ممنوع است. ما به‌خاطر نظر اسلام است که نخواستیم دنبال این سلاح برویم وَالّا اگر می‌خواستیم برویم شماها کی هستید، چه کاره هستید که بتوانید جلوگیری کنید».<ref>خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=47431 «حرمت سلاح کشتار جمعی، ابدی و استثناناپذیر است»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای.</ref>| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه=|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
 به‌گفته پژوهشگران حکم شرعی سلاح‌های کشتار جمعی از جهات زیر قابل بررسی است:
 ===تولید و نگهداری===
 نظر فقیهان شیعه در تولید و نگهداری این سلاح‌ها متفاوت است. [[محمد یزدی]] باور دارد با استناد به [[آیه ۶۰ سوره انفال]] به‌جهت آمادگی در مقابل دشمنان، باید این سلاح‌ها را تولید کرد.<ref>یزدی، فقه القرآن، ج۲، ص۲۵۴.</ref> همچنین [[حیدر حب‌الله]] به منظور تهیۀ امکانات دفاع، مقابله و ایجاد ترس در دشمن، معتقد به جواز و بلکه وجوب تولید و نگهداری این سلاح‌ها است.<ref>حب‌الله، دراسات فی الفقه الاسلامی المعاصر، ۱۴۳۲ق، ج۲، ص۳۱۷.</ref> برخی دیگر از فقیهان با حرام دانستن تولید و نگهداری این سلاح‌ها، معتقدند منظور آیه ۶۰ انفال سلاح‌های متعارف است.<ref>ربانی و دیگران، «بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی»، ص۹۲.</ref>
-[[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] با [[فتوای حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای|صدور فتوای ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای و باقی سلاح های کشتار جمعی]]، تولید آنها را حرام و سلاح‌های کشتار جمعی را تهدیدی علیه بشریت دانسته است.<ref>«تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]] تولید و نگهداری این سلاح‌ها را ناسازگار با [[فطرت|فطرت انسانی]] دانسته است.<ref>مکارم شیرازی، «مبانی تحریم سلاح های کشتار جمعی از منظر معظم له»، بلیغ نیوز.</ref> برخی از دلایل فقیهانِ مخالفِ تولید، امور زیر است:
+[[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] با [[فتوای حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای|صدور فتوای ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای و باقی سلاح‌های کشتار جمعی]]، تولید آنها را حرام و سلاح‌های کشتار جمعی را تهدیدی علیه بشریت دانسته است.<ref>«تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع»، خبرگزاری ایسنا.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]] تولید و نگهداری این سلاح‌ها را ناسازگار با [[فطرت|فطرت انسانی]] دانسته است.<ref>مکارم شیرازی، «مبانی تحریم سلاح‌های کشتار جمعی از منظر معظم له»، بلیغ نیوز.</ref> برخی از دلایل فقیهانِ مخالفِ تولید، امور زیر است:
 *سلاح کشتار جمعی [[مقدمه حرام]] است به این معنا که تولید و نگهداری سلاح، مقدمه استفاده از آن است. از سوی دیگر استفاده از این نوع سلاح‌ها حرام است، و چون کاری که به عمل حرام منجر شود حرام است، تولید و نگهداری سلاح نامتعارف نیز است.<ref>حب‌الله، «فقه البیئة و اسلحة الدمار الشامل»، ص۸.</ref>
-*این سلاح‌ها موجب ضرر به غیر است: سلاح‌های کشتار جمعی، به محیط زیست و در نهایت به انسان‌ها حتی به امنیت روانی آنها ضرر جدی می‌زند و موجب بیماری‌های گوناگون و آثار زیان‌بار می‌گردد.<ref>ربانی و دیگران، «بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی»،‏ ص۱۰۴</ref>
+*این سلاح‌ها موجب ضرر به غیر است: سلاح‌های کشتار جمعی، به محیط زیست و در نهایت به انسان‌ها حتی به امنیت روانی آنها ضرر جدی می‌زند و موجب بیماری‌های گوناگون و آثار زیان‌بار می‌گردد.<ref>ربانی و دیگران، «بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی»، ص۱۰۴</ref>
 *تولید و نگهداری سلاح کشتار جمعی، لغو و موجب اسراف است: سید علی خامنه‌ای تولید سلاح‌های کشتار جمعی را کاری بیهوده، پرهزینه، پُردردسر و پرُخطر دانسته؛<ref> خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=19124 بیانات در دیدار دانشمندان هسته‌ای]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای.</ref> که جز هزینۀ ایجاد و نگهداری، هیچ فایده‌ای ندارد.<ref>خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3463 بیانات در نوزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای.</ref>
@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 *استناد به آیات قرآن: پژوهشگران با استناد به [[آیه ۳۲ سوره مائده]] باور دارند استفاده ابتدایی از سلاح‌های کشتار جمعی منجر به کشته شدن انسان‌های بی‌گناه است و طبق این آیه، [[قتل انسان]] بی‌گناه، حرام و معادل قتل تمام بشریت است.<ref>رستمی و دیگران، «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح‌های هسته‌ای از نگاه فقه»، ص۱۰۵.</ref> همچنین بر اساس [[آیه ۲۰۵ سوره بقره]] از بین‌بردن کشتزارها و نسل‌کشی، مصداق فساد در زمین است و سلاح‌های میکروبی، شیمیایی، نیتروژنی و هسته‌ای بارزترین عواملی هستند که در زمین موجب فساد می‌شوند.<ref>رستمی و دیگران، «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح‌های هسته‌ای از نگاه فقه»، ص۱۰۵.</ref> برخی با توجه به [[آیه اعتدا]]، معتقدند تناسب در تسلیحات جنگی و تفکیک میان دشمن نظامی و غیر نظامی از نکات آیه است و باید رعایت شود و این موارد با استفاده ابتدایی از تسلیحات کشتار جمعی ناسازگار است.<ref>رستمی و دیگران، «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح‌های هسته‌ای از نگاه فقه»، ص۱۰۵.</ref>
-*مضمون برخی روایات، ممنوعیت زیاده‌روی در جنگ، مثله‌کردن کشتگان، کشتن پیران، کودکان و زنان و قطع درختان جز در موقعیت اضطراری است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة،  الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم، ج۱۵، ص۵۸.</ref> و نیز طبق روایاتی از انتشار سَم در بلاد دشمنان نهی شده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة،  الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم، ج۱۵، ص۵۸-۵۹و۶۲.</ref> [[سید محمد محمدصادق صدر|محمد صدر]] معتقد است منظور از سمّ در این روایات هرگونه سلاح غیرمتعارف است.<ref>صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۸۴.</ref>
+*مضمون برخی روایات، ممنوعیت زیاده‌روی در جنگ، مثله‌کردن کشتگان، کشتن پیران، کودکان و زنان و قطع درختان جز در موقعیت اضطراری است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث قم، ج۱۵، ص۵۸.</ref> و نیز طبق روایاتی از انتشار سَم در بلاد دشمنان نهی شده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث قم، ج۱۵، ص۵۸-۵۹و۶۲.</ref> [[سید محمد محمدصادق صدر|محمد صدر]] معتقد است منظور از سمّ در این روایات هرگونه سلاح غیرمتعارف است.<ref>صدر، ماوراء الفقه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۸۴.</ref>
-*قواعد فقهی: قواعد فقهی مثل [[قاعده لاضرر|لاضرر]]، [[قاعده حرمت اعانه بر اثم|اثم]] و [[قاعده وزر|قاعده وِزر]] نیز به‌عنوان دلیل حرمت استفاده بدوی از تسلیحات کشتار جمعی ذکر شده است؛ بر اساس قاعده لاضرر، کسی حق ندارد ضرر غیرقابل‌جبرانی را بر دیگران وارد کند.<ref>افضل زاده و دیگران، به‌کارگیری سلاح کشتار جمعی از منظر فقه و حقوق بین الملل، ص۹۱.</ref> بر اساس قاعده‌ی إثم اگر گناه یک عمل از نفع و سود آن عمل بیشتر و بزرگ‌تر باشد، باعث تحریم آن عمل می‌گردد.<ref>بروجردی، لمحات الأصول‏، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۹.</ref> مطابق قاعده وزر یا اصل شخصی بودن مجازات، دامنه‌ی مجازات نباید فراتر از محدوده کسانی رود که استحقاق آن را دارند.<ref>محقق داماد، قواعد فقه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۵۸.</ref>
+*قواعد فقهی: قواعد فقهی مثل [[قاعده لاضرر|لاضرر]]، [[قاعده حرمت اعانه بر اثم|اثم]] و [[قاعده وزر|قاعده وِزر]] نیز به‌عنوان دلیل حرمت استفاده بدوی از تسلیحات کشتار جمعی ذکر شده است؛ بر اساس قاعده لاضرر، کسی حق ندارد ضرر غیرقابل‌جبرانی را بر دیگران وارد کند.<ref>افضل زاده و دیگران، به‌کارگیری سلاح کشتار جمعی از منظر فقه و حقوق بین الملل، ص۹۱.</ref> بر اساس قاعدۀ إثم اگر گناه یک عمل از نفع و سود آن عمل بیشتر و بزرگ‌تر باشد، باعث تحریم آن عمل می‌گردد.<ref>بروجردی، لمحات الأصول، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۹.</ref> مطابق قاعده وزر یا اصل شخصی بودن مجازات، دامنۀ مجازات نباید فراتر از محدوده کسانی رود که استحقاق آن را دارند.<ref>محقق داماد، قواعد فقه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۵۸.</ref>
 ===در مقام مقابله‌به‌مثل===
@@ خط ۴۲: / خط ۴۲: @@
 ===در مقام ضرورت===
-نظر فقیهان در صورت اضطرار یا مواقعی که پیروزی مسلمانان متوقف بر استفاده از تسلیحات کشتار جمعی است متفاوت است. برخی از فقیهان شیعه با استناد به [[فعل معصوم|فعل پیامبر(ص)]] در برخی [[جنگ‌های پیامبر(ص)|نبردهایشان]] و یا  استناد به برخی روایات معتقدند استفاده از این تسلیحات در چنین مواردی جایز است.<ref>محقق حلّی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۸۳؛ طوسی، المبسوط، ج۲، ص۱۱؛ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۵؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۶۹؛ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ابواب جهاد العدو، باب ۱۶ ،ص۶۲ ،حدیث ۲.</ref>
+نظر فقیهان در صورت اضطرار یا مواقعی که پیروزی مسلمانان متوقف بر استفاده از تسلیحات کشتار جمعی است متفاوت است. برخی از فقیهان شیعه با استناد به [[فعل معصوم|فعل پیامبر(ص)]] در برخی [[جنگ‌های پیامبر(ص)|نبردهایشان]] و یا استناد به برخی روایات معتقدند استفاده از این تسلیحات در چنین مواردی جایز است.<ref>محقق حلّی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۸۳؛ طوسی، المبسوط، ج۲، ص۱۱؛ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۵؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۶۹؛ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۵، ابواب جهاد العدو، باب ۱۶،ص۶۲،حدیث ۲.</ref>
 در مقابل، برخی مخالف کاربرد سلاح نامتعارف حتی در فرض ضرورت هستند. [[محمدجواد فاضل لنکرانی]] معتقد است گرچه فقیهان، فتح مسلمانان در جنگ را بسیار حیاتی دانسته‌اند و مجوز انجام کارهای نامتعارف را داده‌اند اما دلیلی ندارد که مسلمانان برای حفظ اسلام بتوانند هر عملی انجام دهند؛ بلکه باید از طرق مشروع باشد.<ref>فاضل لنکرانی، «تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، ص۳۲.</ref> همچنین [[آقا ضیاء عراقی]] نیز استفاده از سمومات که سلاح کشتار جمعی در آن زمان محسوب می‌شده را حتی در فرض توقف پیروزی بر آن، ممنوع می‌داند.<ref>آقاضیاء عراقی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۰۴.</ref> برخی پژوهشگران با مخدوش دانستن روایتی که در آن به استفاده از آتش انداختن با منجنیق که منجر به کشته‌شدن غیر نظامیان است معتقدند این روایت از سوی برخی [[علم رجال|رجالیان]] مورد خدشه واقع شده است.<ref>علیدوست، «فقه تولید، انباشت و کاربرد سلاحهای غیرمتعارف با محوریت فقه امامیه»، ص۱۷-۱۸.</ref>
@@ خط ۵۴: / خط ۵۴: @@
 * امام خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۴۲۱ق.
 * افضل‌زاده، رضیه و دیگران، [https://www.sid.ir/paper/357453/fa «به کارگیری سلاح کشتار جمعی از منظر فقه و حقوق بین الملل»]، مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۱۹، ۱۳۹۶ش.
-* الهیان، مجتبی و دیگران، [https://www.sid.ir/paper/374243/fa#:~:text=تسلیحات%20کشتار%20جمعی%20شامل%20سلاح,قاعده%20مقابله%20به%20مثل%20است. «تسلیحات کشتار جمعی در مقام مقابله به مثل از نظر فقه»]، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، شماره ۴، ۱۳۹۷ش.
+* الهیان، مجتبی و دیگران، [https://www.sid.ir/paper/374243/fa#:~:text=تسلیحات%۲۰کشتار%۲۰جمعی%۲۰شامل%۲۰سلاح,قاعده%۲۰مقابله%۲۰به%۲۰مثل%۲۰است. «تسلیحات کشتار جمعی در مقام مقابله به مثل از نظر فقه»]، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، شماره ۴، ۱۳۹۷ش.
-*باقرزاده مشکی باف، محمدتقی، [https://jf.isca.ac.ir/article_3237.html «عناصر تعیین کننده در حل مسائل مستحدثه»]، مجله کاوشی نو در فقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، شماره ۴۳، بهار ۱۳۸۴.
+*باقرزاده مشکی باف، محمدتقی، [https://jf.isca.ac.ir/article_3237.html «عناصر تعیین‌کننده در حل مسائل مستحدثه»]، مجله کاوشی نو در فقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، شماره ۴۳، بهار ۱۳۸۴.
-* بروجردی، حسین، لمحات الأصول‏، تقریرات امام خمینی، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی( ره)، ۱۴۲۱ق.
+* بروجردی، حسین، لمحات الأصول، تقریرات امام خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۴۲۱ق.
 * خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3463 «بیانات در مراسم نوزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج: ۱۴ خرداد ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
 * خامنه‌ای، سید علی، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=19124 «بیانات در دیدار دانشمندان هسته‌ای»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج: ۳ اسفند ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
-* خامنه‌ای، سید علی، [https://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=47431 «حرمت سلاح کشتار جمعی، ابدی و استثناناپذیر است»]، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج: ۱۳اسفند۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۲۹مهر۱۴۰۳.
+* خامنه‌ای، سید علی، [https://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=47431 «حرمت سلاح کشتار جمعی، ابدی و استثناناپذیر است»]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج: ۱۳ اسفند ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳.
 * حب‌الله، حیدر، دراسات فی الفقه الاسلامی المعاصر، چاپ اول، قم، دارالفقه الاسلامی المعاصر، ۱۴۳۲ق.
 * حب‌الله، حیدر، [https://digilib.feqhemoaser.com/arabic-articles/فقه-البیئة-و-اسلحة-الدمار-الشامل-مدخل-ل/ فقه البیئة و اسلحة الدمار الشامل: مدخل لمقاربة فقهیة اولیة]، مجلة الفقاهة عدد ۱۸. (۲۰۱۰م)
 * حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
 * حلّی، محقق، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
-* ربانی، مهدی، روحانی، عباسعلی، [https://jfiqh.um.ac.ir/article_33891_abde826261252202176fdbb484ea6667.pdf «بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی»]، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۲۳، ۱۳۹۹ش.‏
+* ربانی، مهدی، روحانی، عباسعلی، [https://jfiqh.um.ac.ir/article_33891_abde826261252202176fdbb484ea6667.pdf «بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاح‌های کشتار جمعی»]، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۲۳، ۱۳۹۹ش.
-* رستمی نجف‌آبادی، حامد و دیگران، [https://sanad.iau.ir/Journal/jil/Article/959226 «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح های هسته ای از نگاه فقه»]، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۴، ۱۳۹۹ش.
+* رستمی نجف‌آبادی، حامد و دیگران، [https://sanad.iau.ir/Journal/jil/Article/959226 «جرم بودن اقدام علیه بشریت به‌وسیله سلاح‌های هسته‌ای از نگاه فقه»]، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۴، ۱۳۹۹ش.
 * شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، ۱۴۱۰ق.
 * شهید ثانی، زین الدین بن علی،مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
-* صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، جعفر هادی الدجیلی، بیروت، دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۲۰ق.
+* صدر، سید محمد، ماوراء الفقه، جعفر هادی الدجیلی، بیروت،‌ دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۲۰ق.
 * طباطبائی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۸ق.
 * طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، سید محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷.
@@ خط ۷۴: / خط ۷۴: @@
 * علیدوست، ابوالقاسم، [https://hoquq.iict.ac.ir/article_18220_2153779078cf7c56875a6a05ec860564.pdf «فقه تولید، انباشت و کاربرد سلاح‌های غیرمتعارف با محوریت فقه امامیه»]، حقوق اسلامی، شماره ۳۸، پاییز ۱۳۹۲.
 * فاضل لنکرانی، محمدجواد، [https://hoquq.iict.ac.ir/article_18226_1c8c923a7b5b2bcc63dcbf9bdefd953a.pdf «تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»]، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۹، ۱۳۹۲ش.
-* فضل الله، علی، الجهاد، تقریر بحث آیة الله سید محمدحسین فضل‌الله، بیروت، دار الملاک، ۱۴۱۸ق.
+* فضل الله، علی، الجهاد، تقریر بحث آیة الله سید محمدحسین فضل‌الله، بیروت،‌ دار الملاک، ۱۴۱۸ق.
 * محقق داماد، سید مصطفی، تهران، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۴۰۶ق.
-* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
+* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
-* مکارم شیرازی، ناصر، «مبانی تحریم سلاح های کشتار جمعی از منظر معظم له»، بلیغ نیوز، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
+* مکارم شیرازی، ناصر، «مبانی تحریم سلاح‌های کشتار جمعی از منظر معظم له»، بلیغ نیوز، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
 * یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
 {{پایان}}
 {{مسائل مستحدثه فقه}}