عقیل بن ابی‌طالب: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام کامل            = عقیل بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب

| خویشاوندان سرشناس  =[[ابوطالب]]، [[امام علی (ع)]]

| دلیل شهرت          = برادر [[امیرالمؤمنین(ع)]] و پدر [[مسلم بن عقیل|مسلم]]

'''عقیل بن ابی‌طالب''' از [[صحابه]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، برادر [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] و پدر [[مسلم بن عقیل|مسلم]] از نسب‌شناسان [[قریش]] بود.

== زندگی‌نامه ==

{{جعبه نقل قول| عنوان = نامه عقیل به [[امیرالمؤمنین(ع)]]| نقل‌قول = <small>ضحاک بن قیس فهری، پس از واقعه [[حکمیت]] و تفرقه یاران [[امیر مؤمنان(ع)]]، از طرف [[معاویه]] با لشکری بین سه تا چهار هزار نفر به غارت و کشتار در شهرها و روستاها و اخذ اموال حاجیان پرداخت و بعضی از حجاج را کشت، و چون حضرت(ع) از کوفیان خواست که به مقابله و دفاع برخیزند سستی نمودند. چون خبر این واقعه به عقیل رسید، نامه ­ای به برادرش [= امیرالمؤمنین(ع)] نوشت، که قسمتی از آن چنین است:

… فأف لحیاة فی دهر جرأ علیک الضحاک! وما الضحاک [إلا] فقع بقرقر، و قدتوهمت حیث بلغنی ذلک أن شیعتک و أنصارک خذلوک، فأکتب الی یابن أمی برأیک، فان کنت الموت ترید تحملت الیک ببنی أخیک و ولد أبیک، فعشنا منک ما عشت، و متنا معک إذا مت، فو الله! ما أحب أن أبقی فی الدنیا بعدک فواقاً. و أقسم بالاعزّ الاجلّ! ان عیشا نعیشه بعدک فی الحیاة لغیر هنئ و لامرئ و لانجیع، و السلام علیک و رحمة الله و برکاته.</small>

ترجمه: … اف بر زندگی در روزگاری که ضحاک! بر تو حمله آورد، و این ضحاک، پستی­ ست بدبخت. و چون از این امور <small>[مقصود حمله ضحاک و بی‌وفایی کوفیان است]</small> مطلع شدم، گمان نمودم شیعیان و یارانت تو را رها کرده‌اند.‌ای پسر مادرم! نظرت را برایم بنویس، [که] اگر مرگ را خواهانی، برادرزادگانت و فرزندان پدرت را به سویت آرم، چرا که با تو می‌زی­ ایم تا تو می‌زی­‌ای، و با تو می‌­میریم چون بمیری. به خدا سوگند! که دوست ندارم پس از تو لحظه ­ای در دنیا بمانم؛ و به خدای اعزّ و اجلّ سوگند! که زندگی ما پس از تو ناگوار و ناخوشایند و نامطبوع است، و بر تو باد درود و رحمت خدا و برکاتش.|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة]]، [[محمدباقر محمودی]]، ج ۵، صص ۲۰۹- ۳۰۰.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۶۰px| اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

عقیل پسر [[ابوطالب]] پسر [[عبدالمطلب]]، [[کنیه|کنیه‌اش]]‌ ابویزید بود. بنا بر گزارش‌ها، وی از حضرت علی(ع) بیست سال بزرگتر بوده<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۱۲۱</ref>بنابراین ده سال بعد از [[عام الفیل]] متولد شده است. مادر او نیز فاطمه بنت اسد است.<ref>ابن الاثیر٬ أسد الغابة، ۱۴۰۹ق٬ ج۳ ٬ ص۵۶۰</ref>

وی از [[علم انساب|نسب‌شناسان]] [[قریش]] و شخصی حاضر جواب بود که بدون اعتنا به اینکه شخص مقابلش چه جایگاهی دارد، بدو پاسخ می‌داد.<ref>البلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۶۹.</ref> بسیاری از قریش او را دوست نمی‌داشتند زیرا نسب آن‌ها را می‌دانست و بدی‌هایشان را بازگو می‌کرد.<ref>ابن عبد البر٬ الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳ ٬ ص۱۰۷۸</ref>

احتمال قوی داده شده است که عقیل در [[مکه]]، [[اسلام]] آورده بود، لیکن آن را مخفی می‌داشت و پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] که در [[مدینه]] ماند٬ اسلام خود را علنی کرد.<ref>نجمی، عقیل بن ابی طالب در میزان تاریخ صحیح، ۱۳۷۵ش، ص۴۹</ref> چنان که پیامبر نیز پیش از شروع جنگ به مسلمانان فرمود: در صورت دیدن عباس و عقیل و نوفل بن حارث و بَخْتَری{{یاد| ابوالبختری عاص بن هشام بن خالد المخزومی از قریش و یکی از بزرگان و دلیران عرب جاهلیت و برادر [[ابوجهل]] است که اسلام را درک کرد و هم اوست که مردم را از گرویدن به حضرت رسول باز میداشت و سرانجام در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] به [[سال ۲ هجری قمری]] به قتل رسید.<ref>زرکلی، الاعلام،۱۹۸۰ م،  ج۳، ص۲۴۷.</ref> }} آنان را نکشید. چرا که می‌دانید به ستم بیرون آورده شده‌اند.<ref>بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۱۲۸</ref>

با این حال نقل شده است آنان در بدر [[اسیر]] شدند و چون عقیل پولی نداشت عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] برای آزادی وی ۴۰۰۰ درهم [[فدیه]] داد.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref>. به گفتۀ [[ابن قتیبه]]، عقیل بلافاصله پس از آزادی بعد از جنگ بدر، مسلمان شد.<ref>ابن‌ قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م٬ ص۱۵۶.</ref>

به گفته ابن حجر، عقیل در سال [[فتح مکه]] مسلمان شد؛ اما در ادامه می‌گوید: برخی گفته‌اند که وی پس از [[صلح حدیبیه]] مسلمان شد و در ابتدای [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] به [[مدینه]] [[هجرت به مدینه|هجرت]] کرد.<ref>ابن حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۳۸.</ref> لیکن حضور عقیل در ولیمه ازدواج علی(ع) که چند ماه پس از جنگ بدر بود<ref>ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق٬ ج۳ ٬ ص۳۵۴</ref>٬ این سخن را نقض می‌کند.

===در محضر پیامبر===

پیامبر به او می‌فرمود من تو را دو جور دوست دارم؛ دوست داشتنی به خاطر خویشاوند بودن و دوست داشتنی به خاطر محبتی که عمویم ابوطالب به تو داشت.<ref>ابن عبد البر٬ الاستیعاب ۱۴۱۲ق، ج۳ ٬ ص۱۰۷۸</ref>

 

 

 

 

زمانی که [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[ابوذر]] را به [[ربذه]]، [[تبعید]] کرد و مردم را از مشایعت او منع نمود، او به همراه امیرالمؤمنین علی(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) و [[عمار]]، ابوذر را مشایعت نمود.<ref>کلینی، الکافی٬ ۱۳۶۵ش٬ ج۸ ٬ ص۲۰</ref>

 

عقیل بعد از انتقال پایتخت به [[کوفه]]٬ در [[مدینه]] ماند و در هیچ یک از جنگ‌های [[امیرالمؤمنین(ع)]] حاضر نبود.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق٬ ج۱۰ ٬ ص۲۵۰</ref>

 

چنین نقل شده است که پس از [[ماجرای حکمیت]]، معاویه از ترس حمله امیرالمومنین(ع) حملات ایذائی را علیه حضرت ترتیب داد که در یکی از آن‌ها لشکری به فرماندهی [[ضحاک بن قیس|ضحّاک بن‌قیس]] به [[عراق عرب|عراق]] فرستاد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۵-۵۶.</ref> حضرت علی(ع)‌سپاهی را به فرماندهی [[حجر بن عدی]] تجهیز کردند که حجر توانست لشکر ضحاک را در هم بشکند.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref> با رسیدن این اخبار به عقیل وی نگران شد و نامه‌ای به امام نوشت و از او درخواست کسب تکلیف کرد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref> امام با نوشتن نامه‌ای به عقیل خبر داد که فتنه ضحاک دفع شده است و وی را از نگرانی رهانید.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref>

هنگامی که علی(ع) زمام امور خلافت را در کوفه در دست داشت و اموال بسیار از بیت المال در اختیار آن حضرت بود، روزی عقیل، به نزدش آمد و گفت: «مقروض هستم و از [[ادا]]ی آن عاجز می‌باشم، [[قرض]] مرا ادا کن.» وقتی علی(ع) از مقدار [[قرض]] که صدهزار درهم بود جویا شد فرمود: «سوگند به خدا آن‌قدر ندارم که بتوانم [[قرض]] تو را ادا کنم، صبر کن تا جیره شخص من برسد، تا آخرین حد توان، به تو کمک می‌کنم...»

عقیل گفت از بیت المال بده، ولی حضرت از این امر امتناع نموده<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۰۹.</ref>

و آهنی گداخته را به دست وی که نابینا بود نزدیک کرد، عقیل به خیال اینکه پول است دست به آن زد، ولی با آهن داغ مواجه شده واعتراض نمود، امام علی(ع) به وی فرمود تو طاقت این آتش را نداری من چگونه با زیر پا نهادن حق مردم آتش جهنم را تحمل کنم.<ref>ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۲۴۵؛ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۶.</ref>گزارشی ازاین ماجرا درنهج البلاغه از زبان امیر المومنین(ع) آمده است. این داستان  که بیانگر سخت‌گیری [[امیرالمومنین(ع)]] در اجرای عدالت به خصوص در [[بیت المال]] مسلمانان است در تاریخ به داستان الحدیدة المحماة(آهن گداخته) مشهور شده است <ref>قمی، شیخ عباس،  سفینة البحار، نشر اسوه، ج۲، ص۱۲۵.</ref> تا آنجا که [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] در دیداری که [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]] با او داشت به او گفت داستان حدیده محماة را برایم بگو که عقیل گریست و پیش از آن داستان دیگری از شدت عدالت امام علی(ع) نسبت به بیت المال و عتاب امام به فرزندش [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]] را نقل کرد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق،  ج۴۲، ص۱۱۷.

</ref>

== ارتباط عقیل با معاویه==

{{جعبه نقل قول| عنوان =[[عبدالحسین زرین‌کوب]] | نقل‌قول =«با آنکه معاویه در حق او (عقیل) بذل و بخشش بسیار کرد عقیل هرگز نه پیش او از علی شکایت کرد نه با او در مخالفت با علی همداستان شد.»<ref>زرین‌کوب،‌ بامداد اسلام،‌ ۱۳۶۹ش، ص۱۳۵.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = 20%| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

در تهاجم مخالفان عقیل بر او، چیزی که یاریشان نمود جدا شدن او از برادرش علی و رفتنش به جانب [[معاویه]] در [[شام]] بود.<ref> ابن الاثیر٬ أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۶۱.</ref> که آن را با درخواست مالی عقیل از علی مرتبط کرده‌اند. در حالی که [[ابن ابی‌الحدید]] معتقد است نظر همه راویان ثقه بر این است که رفتن عقیل به شام بعد از شهادت امیر مومنان بوده است ابن ابی الحدید خودش نیز این دیدگاه را پذیرفته است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق٬ ج۱۰ ٬ ص۲۵۰؛ المدنی الشیرازی، الدرجات الرفیعة، ۱۳۹۷ق، ص۱۵۵.</ref>چنان که نامه او در اواخر [[ خلافت امام علی(ع)|حکومت امیرالمومنین]] به آن حضرت و پاسخ آن نامه حاکی از آن است. چه عقیل در این نامه ارادت خود به علی را بازگو کرده پیوستن گروه [[عبدالله بن ابی سرح|عبدالله بن أبی سرح]] به معاویه را دشمنی با خدا و رسول او و خاموش کردن نور الهی معرفی می‌کند.<ref>المدنی الشیرازی، الدرجات الرفیعة، ۱۳۹۷ق، ص۱۵۵.</ref>{{یاد| عقیل در بخشی از نامه‌اش به پیوستن عبدالله بن ابی سرح همراه با حدود ۴۰ نفر از [[طلقاء|طلقا]] و همفکران ابو سفیان و معاویه و نکوهش و توبیخ سخت آنها اشاره کرده است. امام علی(ع) نیز در پاسخش بر ادامه جهاد علیه معاویه و دشمنان دین تأکید کرده و او و فرزندانش را از حضور در جبهه‌های نبرد علیه دشمنان دین معاف کرده است. <ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۲۵۰؛ المدنی الشیرازی، الدرجات الرفیعة، ۱۳۹۷ق، ص۱۵۵.</ref>}}

فضائل علی]] در حضور معاویه گفته است دال بر عدم کینه او با علی است. معاویه بدو گفت: علی را چگونه دیدی؟ گفت: گوئی پیامبر بود و صحابه‌اش مگر این که پیامبر در بینشان نبود و تو همچون [[ابوسفیان]] هستی و یارانش مگر این که ابوسفیان در جمعتان نیست.<ref>ابن الاثیر٬ أسد الغابة، ۱۴۰۹ق٬ ج۳ ٬ ص۵۶۰-۵۶۲</ref>  

از آنجا که معاویه از عقیل در مورد موقعیت [[امام حسن(ع)]]، [[ابن زبیر]]، [[مروان]] سوالاتی پرسید و اینان کسانی بودند که بعد از شهادت حضرت امیر در جامعه موقعیتی خاص پیدا کردند لذا معلوم می‌شود که عقیل بعد شهادت علی نزد معاویه رفته است.<ref>نجمی، عقیل بن ابی‌طالب در میزان تاریخ صحیح٬ ۱۳۷۵ش٬ ص۵۱</ref>

برخی این ملاقات را در زمان حیات امام علی(ع)‌ دانسته‌اند. دلیل این گروه این روایت است: روزی معاویه در حالی که عقیل نزدش نشسته بود گفت: این ابویزید [کنیه عقیل] است، اگر نمی‌دانست که من برای او از برادرش بهترم نزد ما نمی‌آمد و او را رها نمی‌کرد. عقیل پاسخ داد: برادرم برایم در دینم بهتر است و تو در دنیایم برایم بهتری؛ و من دنیایم را ترجیح دادم؛ و از خدا عاقبت به‌خیری را می‌خواهم.<ref>ابن الاثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۶۰.</ref>  

[[عبدالله مامقانی]] در كتاب [[تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب)|تنقيح المقال]] مى‌نويسد: ما از جهت گرامى داشتن عقيل «چون برادرش علىّ عليه السّلام و پسر عمويش رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و فرزندش حضرت مسلم است» در باره او سخن نمى‌گوئيم، ولی به خبر او اعتماد و اطمينان نداريم.<ref>مامقانی، تنقیح المقال به نقل : فیض الاسلام، نهج البلاغه، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۹۴۸.

</ref>

== وفات ==

== فرزندان ==

== پانویس ==

== منابع ==

* ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، علی محمد البجاوی، بیروت،‌دار الجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

* زرین‌کوب،‌ عبدالحسین، بامداد اسلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.

* کلینی، الکافی، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.

* مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الإئمة الأطهار، بیروت،‌ دار االإحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* مجلسی، محمدتقی٬ بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.  

* [http://ensani.ir/fa/article/57140/%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%AA عقیل در اینیه حقیقت]