سوره فاتحه: تفاوت میان نسخه‌ها

در فضیلت این سوره آمده است، نزول آن باعث عدم نزول عذاب بر [[امت|امت اسلام]] خواهد شد. خواندن سورهٔ حمد در رکعت اول و دوم [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]]، [[واجب]] است. خواندن این سوره بر بالین بیمار و هنگام گذاشتن مرده در [[قبر]]، [[مستحب]] است.

نام اصلی این [[سوره]]، به این جهت که اولین سوره [[قرآن]] است و قرآن با آن گشوده می‌گردد، فاتحة الکتاب است. این سوره نخستین سوره‌ کاملی است که بر [[پیامبر اسلام(ص)]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref>

بیش از بیست نام برای این سوره ذکر شده است که مشهورترینِ آنها عبارتند از: حمد، ام القرآن، [[سبع المثانی]]، کنز، اساس، مناجات، شفاء، دعا، کافیه، وافیه، راقیه ([[تعویذ]] کننده و پناه‌دهنده).<ref>خرمشاهی، «سوره فاتحه»، ص۱۲۳۶.</ref> [[جلال‌الدین سیوطی]] در کتاب [[الاتقان فی علوم القرآن]] ۲۵ نام برای سوره حمد ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: فاتحة الکتاب، اُم الکتاب، اُم القرآن، السبع المثانی، القرآن العظیم، الواقیه، الکنز، النور، سورة الشکر، الشِفا، الشافیه و سورة الدعا.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۹۱.</ref>

سوره حمد دو بار نازل شده است، یک بار ابتدای [[بعثت]] در [[مکه]] و بار دیگر پس از [[تغییر قبله]] در [[مدینه]] نازل شد؛ به همین جهت، به آن مثانی هم می‌گویند؛ البته از آن رو که اولین بار در مکه نازل شده، آن را سورهٔ مکی می‌خوانند. این سوره، نخستین سوره قرآن به ترتیب [[مصحف]] و بر اساس برخی روایات پنجمین سوره به [[فهرست ترتیبی سوره‌های قرآن|ترتیب نزول]] و اولین سوره کامل نازل شده است.<ref>محققیان، «سوره حمد»، ص۷۲۵؛ معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref>

سوره فاتحه ۷ آیه، ۲۹ کلمه و ۱۴۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ لفظ و حجم، از سوره‌های کوچک قرآن یا [[مفصلات]] است و در میان مفصلات نیز از سوره‌های «‌قصار‌» به شمار می‌آید. بر طبق روایات، این سوره در عین اختصار، در معنا بزرگ و «‌ام الکتاب‌» و اساس قرآن است.<ref>خرمشاهی، «سوره فاتحه»، ص۱۲۳۶.</ref>

به گفته نویسنده [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[خدا]] در این سوره چگونگی [[حمد]] و ستایش خودش را به بنده‌اش تلقین کرده و به او آموخته است که در مقام عبودیت و بندگی ادب بندگی چه اقتضا می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۹.</ref>

محتوای اصلی سورهٔ فاتحه، [[توحید]]، [[حمد خداوند]]، [[عبادت]]، استعانت و طلب [[هدایت]] از خدا است.<ref>محققیان، «سوره حمد» ص۷۲۶.</ref> در این سوره از اوصاف خدا، اوصاف و نشانه‌های بندگان صالح خدا، تبیین مسئله هدایت و صراط مستقیم در قالب [[دعا]] و ابراز تنفر از کج‌روی و گمراهی سخن به میان آمده است.<ref> خرمشاهی، «سوره فاتحه»، ص۱۲۳۶.</ref>

اين سوره را می‌توان به دو بخش تقسيم کرد: بخشى که از حمد و ثناى خدا سخن می‌گويد و بخشى که نيازهاى بنده را مطرح می‌کند. در [[حدیث قدسی]] آمده است: من سوره حمد را ميان خود و بنده‌‏ام تقسيم كرده‌ام؛ نيمى از آن براى من، و نيمى براى بندهٔ من است.<ref>صدوق، امالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۴؛ مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۷.</ref>

قرائت عبارت مالک یوم الدین در سوره حمد از موارد اختلافی است [[علامه طباطبایی]] بر این باور است که قرائت مالک و ملِک هر دو صحیح است اما مَلِک با عرف و لغت سازگار‌تر است چون مَلِک به معنای پادشاه است که نسبت به یک عصر و دوره زمانی داده می‌شود دراین آیه نیز ملک بودن و پادشاهی و فرمانروایی خدا را به روز قیامت نسبت داده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۲ </ref>[[سید محمدحسین حسینی تهرانی]] نیز از وی نقل کرده که گفته است: روایاتی داریم‌ که‌ می‌گویند: رسول‌ خدا هم‌ مَلِک‌ می‌خوانده‌اند و هم‌ مَالِک‌. همچنین چهار تن از [[قاریان هفت‌گانه]] نیز مَلِک‌ خوانده‌اند؛ اعتبار هم‌ با ملک‌ مساعدتر است‌، به‌جهت‌ آنکه‌ یوْم‌ را معمولاً به‌ مَلِک‌ می‌دهند نه مالک. [[سید علی قاضی طباطبایی]] هم‌ در نماز مَلِک‌ می‌خوانده است. زمخشری (درگذشت: ۵۸۳ق) مفسر اهل‌سنت هم در تفسیر «کشّاف» وجوهی ذکر می‌کند که‌ مَلِک‌ اشمل‌ و اعمّ و انسب‌ است‌.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۴۰۵.</ref>

==احکام==

===«إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ»، در نماز امام زمان(عج)===

==تفاسیر==

این سوره در کتب تفاسیر کل قرآن تفسیر شده است. علاوه بر آن تفاسیر مستقلی نیز بر آن نوشته شده است، از جمله:

==فضیلت و خواص==

العالمين تقريباً بر يكايك آثار منثور كلاسيك و بخش پايانی سوره حمد كه نيايش است، بر آغازيه های نظم، تأثير بيشتری داشته است.آنان بر این باورند که در بين آغازيه‌های كتاب‌های آسمانی، سوره حمد را بايد بی‌مانند ترين آغازيه دانست، زيرا اين سوره توانسته است هر سه ساختار آغازيه  یعنی تسميه (آغاز كار با نام خدا يا بسمله گفتن)، تحميد(ستايش) و نيايش را به زيباترين شكل ممكن كنار يكديگر قرا دهد. <ref>تأثير ساختار سه گانه‌ ی سوره ی حمد بر آغازيه‌های نظم و نثر فارسيhttps://www.anjomanfarsi.ir/pdf/pa5/pa5%20(48).pdf

</ref>

https://www.anjomanfarsi.ir/pdf/pa5/pa5%20(48).pdf

</ref>

{{سوره ۰۰۱ با ترجمه|شماره=۱}}

{{سوره‌های قرآن|1|&mdash;|[[سوره بقره]]}}

==تک‌نگاری==

#تفسیر سوره مبارکه حمد، سید حسن سعادت مصطفوی، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول ١٣٩٤ش ٦٤ صفحه.<ref>[https://bookroom.ir/book/32405 تفسیر سوره مبارکه حمد: تقریرات درس استاد معظم آیت الله سید حسن سعادت مصطفوی] پاتوق کتاب فردا</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

*قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.

==پیوند به بیرون==

{{نمازها}}