اجتهاد در مقابل نص: تفاوت میان نسخه‌ها

{{درباره ۲|مفهوم اجتهاد در برابر نص|آشنایی با کتابی با همین نام مدخلِ|النص و الاجتهاد (کتاب)| }}

برخی [[مجتهد|فقیهان شیعه]] اجتهاد در مقابل نص را دارای پیامدهایی دانسته‌اند. از جمله [[ناصر مکارم شیرازی]] معتقد است گسترش اجتهاد در برابر نص، نابودی مصونیّت همه احکام را در پی خواهد داشت.<ref>مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، ۱۴۲۸ق، ص۱۳۰ـ۱۳۱.</ref> [[حبیب‌الله خویی|میرزا حبیب‌الله خویی]] مخالفت با نص را [[بدعت]] می‌داند.<ref>هاشمی خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۸، ص۱۸۸.</ref> به گفته جواد شهرستانی در مقدمه [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسائل‌الشیعه]]، مجتهدان در برابر نص با عملکرد خود [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را نیز مجتهدی مانند خود معرفی می‌کنند که در اجتهادش احتمال خطا وجود دارد.<ref> شهرستانی، «مقدمه»، در کتاب وسائل الشیعة، ص۱۸.</ref> [[محسن قرائتی]] ابلیس را اولین کسی دانسته که در برابر فرمان صریح خدا مبنی بر [[سجده بر آدم]] اجتهاد کرد و سجده نکرد.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۲۸.</ref> [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمد‌حسین طهرانی]] تعبّد شیعه به نص و تجاوز اهل‌سنّت از نص را اساس مسائل اختلافی میان شیعه و اهل‌سنت دانسته است.<ref>حسینی، ولایت فقیه در حکومت اسلامی، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۸.</ref>

اجتهاد در مقابل نص، مقدم داشتن ظنّ و نظر شخصی [[مجتهد]] در برابر فرمان صریح [[خدا]] یا [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] یا دیگر [[چهارده معصوم|معصومان]] دانسته شده است.<ref>مؤسّسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت(ع)، ۱۳۸۵ش،  ج۱، ص۲۶۷؛ یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۶.</ref> نص به کلام معتبر و صریح و آشکاری گفته می‌شود که بیش از یک معنا نداشته باشد.<ref>جرجانی، معجم التعریفات، ۲۰۰۴م، ص۲۰۳؛ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۹۹۴.</ref>  

[[مجتهد|فقیهان شیعه]]<ref>موسوی قزوینی، ینابیع الاحکام، ۱۴۲۴ق، ص۵۰۱؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۰، ص۵۱۵؛ هاشمی خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۸، ص۱۸۶؛ شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، بخش۲، ص۳؛ مغنیه، فی ظلال نهج البلاغه، ۱۹۷۹م، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]<ref>شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، بخش۲، ص۳؛ فضل الله، «دراسات فقهیة و قانونیة: أضواء علی الشوری فی النص القرآنی»، ص۳۸.</ref> اجتهاد در برابر دلیل قطعی را باطل دانسته‌اند. برخی [[صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] نیز هیچ گاه در برابر نص، نظر فقهی نداده‌اند.<ref>یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۶.</ref> به گفته ابن‌قیّم جوزیه، [[احمد بن حنبل]] بر طبق نص [[فتوا]] می‌داد و نظر مخالف نص را حتی از [[خلفای راشدین|خلفا]] نمی‌پذیرفت.<ref>ابن‌قیّم جوزیه، اعلام الموقعین، ۱۴۰۷ق، ص۲۹.</ref> گفته شده بیشتر عالمان [[اصول فقه|علم اصول]] از شیعه و سنی نیز با چنین اجتهادی مخالفت کرده‌اند.<ref>[https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/169008 «اجتهاد در برابر نص»]، سایت روزنامه همشهری.</ref>

مخالفان اجتهاد در برابر نص، علاوه بر عقل<ref>سبحانی، الانصاف فی مسائل مادام فیها الخلاف، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۵.</ref>، به [[آیه|آیات قرآن]] و روایات شیعه و اهل سنت استدلال کرده‌اند:

*بر‌اساس [[آیه ۳۶ سوره احزاب]] مومنان حق انتخاب و مخالفت در برابر خواسته خدا و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول الله(ص)]] را ندارند و هر نظر و اجتهادی در برابرشان حرام است.<ref>یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص۲۸۴.</ref>

مواردی که صحابه به صورت صریح در مقابل نص [[فتوا]] داده‌اند.<ref>ابن‌حزم، الإحکام فی اصول الأحکام، دار الآفاق الجدیده، ج۲، ص۱۲؛ حسینی میلانی، خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲۲۲ـ۲۲۷؛ تیجانی، ثم اهتدیت، منشورات مدینة العلم، ص۱۶۵ـ۱۶۷.</ref> [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] از اولین کسانی است که مرتکب اجتهاد در برابر نص قرآن و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا (ص)]] شده‌اند.<ref>مرکز الابحاث العقائدیه، موسوعة من حیاة المستبصرین، ۱۴۳۳ق، ج۹، ص۶۶.</ref> وی نخستین اجتهاداتش در مقابل نص را در جریان معروف [[ازدواج موقت]] و [[متعة الحج|متعه حج]] انجام داده و از جانب خود آن‌ها را [[حرام]] کرده است.<ref> مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، ۱۴۲۸ش، ص۱۲۸ـ۱۳۰؛ یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۸.</ref>

{{پایان}}

فقیهان اهل‌سنت به دفاع از این اجتهادات پرداخته‌اند.<ref>ابن‌حزم، الإحکام فی اصول الأحکام، دار الآفاق الجدیده، ج۲، ص۱۶؛ یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۸.</ref>

[[مجتهد|فقیهان شیعه]] دلایلی را برای اجتهاد در برابر نص بیان کرده‌اند. از جمله:<ref>مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۴۲۷ق، ص۴۰؛ شمس‌الدین، الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ص۶۵.</ref>{{ستون شروع|۲}}

* ناآگاهی از نص

* ترجیح [[نفس اماره|هوای نفس]] بر نص شرعی{{پایان}}

{{پانوشت}}