حریم خصوصی: تفاوت میان نسخه‌ها

عبارت حریم خصوصی اصطلاحی جدید است که در متون دینی وارد نشده، اما آموزه‌ها، احکام و قواعدی همچون نهی از [[تجسس]] در امور شخصی و اطلاعات دیگران، آبروی مؤمن را مانند خون او دانستن، [[غیبت|حرمت غیبت]]، [[حرمت اکل مال به باطل]]، [[سوء‌ظن|تقبیح سوءظن]]، [[اشاعه فحشا|منع اشاعه فحشا]]، ممنوعیت ورود به منازل بدون اجازه و... از جلوه‌های حمایت [[اسلام|شریعت اسلامی]] از حریم خصوصی افراد دانسته شده است.

به باور پژوهشگران مسلمان، اگرچه واژه حریم خصوصی در متون دینی ذکر نشده<ref>سرافرازی، نگرش فقهی حقوقی بر حریم‌های خصوصی، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.</ref> و بخشی مدون و مستقل در منابع فقهی به آن اختصاص داده نشده است؛ ولی مصادیق حریم خصوصی از جمله مسکن، اموال، اسرار، اطلاعات شخصی و خانوادگی، ارتباطات و آبروی اشخاص در آموزه‌های دینی و در ابواب مختلف فقهی محترم شمرده شده‌اند.<ref>شهباز قهفرخی، «حریم خصوصی فیزکی افراد در آیینه فقه امامیه و حقوق ایران»،‌ ص۵۶؛ قنواتی و جاور، «حریم خصوصی؛ حق یا حکم»، ص۸-۹.</ref> بر این اساس، آموزه‌ها، احکام و قواعدی همچون نهی از [[تجسس]] در امور شخصی و اطلاعات دیگران،<ref>سوره حجرات، آیه ۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۲۵۲.</ref> تلقی آبروی مؤمن به مثابه خون او،<ref>هاشمی خویی و دیگران، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۰ق، ج۸، ص۳۸۴؛ الدینوری، فیض الباری علی البخاری، ۱۴۲۹ق، ص۴۱۱.</ref> حرمت اهانت به مؤمن، [[غیبت|حرمت غیبت]]،<ref>انصاری، المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۴۲.</ref> [[حرمت اکل مال به باطل]]، [[اصل برائت]]، تقبیح سوءظن، [[اشاعه فحشا|منع اشاعه فحشا]]،<ref>سوره نور، آیه ۱۹.</ref> ممنوعیت ورود به منازل بدون اجازه،<ref>سوره نور، آیه ۲۷-۲۸.</ref> نهی از افشای اسرار،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۲۶.</ref> و عدم ضمان در برابر جنایت بر ناقض حریم خصوصی<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۹۰-۲۹۱.</ref> از جلوه‌های حمایت شریعت اسلامی از حریم خصوصی افراد دانسته شده است.<ref>سرافرازی، نگرش فقهی حقوقی بر حریم‌های خصوصی، ۱۳۹۱ش، ص۴۳-۴۴؛ قنواتی و جاور، «حریم خصوصی؛ حق یا حکم»، ص۸-۹.</ref>

به گفته پژوهشگران، استقلال و آزادی انسان‌ها، این احساس را به آنها منتقل می‌کند که توان تصمیم‌گیری و انتخاب در مورد اعمال، کردار و گفتار خود را دارد و زمانی‌که این حق انسانی نادیده گرفته شود، شخصیت او دچار خدشه و باعث تحقیر فرد خواهد شد.<ref>موسی‌زاده و مصطفی‌زاده، «نگاهی به مفهوم و مبانی حقوق خصوصی در نظام‌های حقوقی عرفی»، ص۵۸.</ref> بدین ترتیب ممنوعیت افشای اسرار محرمانه دیگران، [[تجسس|نهی از تجسس]] و استراق سمع و مصونیت مسکن از مصادیق [[کرامت انسانی|تکریم شأن اشخاص]] خواهد بود.<ref>حسینی و برزویی، «مبانی و مؤلفه‌های فقهی حمایت از حریم خصوصی افراد در فضای مجازی»، ص۱۲۳-۱۲۵؛ موسی‌زاده و مصطفی‌زاده، «نگاهی به مفهوم و مبانی حقوق خصوصی در نظام‌های حقوقی عرفی»، ص۶۰.</ref>

اندیشمندان شیعه با استناد به [[آیه|آیات]] و [[حدیث|روایات]] چندین دستور بازدارنده از رفتارهای تهدیدکننده حریم خصوصی افراد استخراج کرده‌اند؛ از جمله احکام فقهی منع از سو‌ءظن، [[عیب‌جویی|منع از عیب‌جویی]]، توهین و تمسخر دیگران، ممنوعیت نظارت بر احوال خصوصی و [[استراق سمع]]، [[اشاعه فحشا|حرمت اشاعه فحشا]] و هتک ستر، و ممنوعیت ورود به خانه دیگران بدون اجازه صاحبخانه.<ref>الماسی و محمدیان، «ملاک‌های حریم خصوصی در فقه امامیه و حقوق اساسی ایران، تطبیق با خودروی شخصی»، ص۳۵-۳۶؛ کشتگر و جاور، «راهبردهای فقه امامیه در تضمین حق حریم خصوصی شهروندان»، ص۲۹-۳۰.</ref>

طبق قاعده احترام، کلیه شئون انسان مانند مال، آبرو، جان و حقوق معنوی او در قلمرو احترام قرار می‌گیرد و کسی حق تعرض به آن را ندارد.<ref>موسوی بجنوردی، قواعد فقهیه، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۸۳؛ کشتگر و جاور، «راهبردهای فقه امامیه در تضمین حق حریم خصوصی شهروندان»، ص۳۲.</ref> بر اساس قاعده عدم ولایت، همه انسان‌ها آزاد آفریده شده و تحت سلطه دیگران نیستند و به جز خدا یا شخص مأذون از طرف او، کسی حق ولایت بر دیگری ندارد؛<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۱۴۱.</ref> بنابراین مداخله در امور خصوصی دیگران مستلزم ولایت بر آنها است که طبق قاعده عدم ولایت کسی چنین حقی ندارد.<ref>سروش، مبانی حریم خصوصی بر اساس منابع اسلامی، ۱۳۹۳ش، ص۹۶-۹۷.</ref> قاعده لاضرر برای حمایت از حریم خصوصی بسیار مورد استناد قرار گرفته شده است.<ref>کشتگر و جاور، «راهبردهای فقه امامیه در تضمین حق حریم خصوصی شهروندان»، ص۳۳-۳۴.</ref> این قاعده از حدیث لاضرر و لا ضرار فی الاسلام اتخاذ شده است که در ماجرای نقض حریم خصوصی یکی از [[صحابه]] توسط [[سمرة بن جندب فزاری|سمرة بن جندب]] از پیامبر(ص) صادر شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۹۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۴۷.</ref> طبق این قاعده هر گونه زیان مادی و معنوی ممنوع خواهد بود.<ref>کشتگر و جاور، «راهبردهای فقه امامیه در تضمین حق حریم خصوصی شهروندان»، ص۳۳-۳۴.</ref>

در فتاوای فقها احکامی برای نقض‌کننده حریم خصوصی آمده است؛ به اعتقاد [[شهید ثانی]] اگر کسی در پی کسب اطلاع از امور خصوصی دیگران بود، باید او را از این کار بازداشت و اگر در این وضعیت جنایتی بر شخص ناقض وارد شد، ضمانی بر عهده کسی نیست.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۳۵۲.</ref> همچنین بر اساس نظر [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردم، در صورت تعرض به حقوق مادی و معنوی دیگران، متعرض باید خسارت را جبران کند.<ref>مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ۱۳۷۰ش، ج۲، ص۲۱۸.</ref>

پژوهشگران دینی تعیین نسبت میان  [[امر به معروف و نهی از منکر|فریضه امر به معروف و نهی از منکر]] با محدوده حریم خصوصی را ضروری دانسته‌اند؛ چراکه ممکن است تعارضی میان این دو مفهوم ایجاد شود.<ref>راعی، «حریم خصوصی و امر به معروف و نهی از منکر»، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> در این باره گفته شده دامنه حریم خصوصی طبق مبانی نظری اسلام به رفتاری محدود خواهد شد که کاملاً جنبه شخصی داشته و آثار اجتماعی به دنبال نداشته باشد.<ref>جمعی از نویسندگان، فلسفه حقوق، ۱۳۸۸ش، ص۲۷۴.</ref> بر این اساس، با پذیرش حق [[خدا]] در کنار حق مردم و حق جامعه، اگر عملی باعث از بین رفتن حق خدا و جامعه شود، آن عمل باید محدود شود.<ref>راعی، «حریم خصوصی و امر به معروف و نهی از منکر»، ص۱۲۷.</ref> <br>