سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوره‌های مکی و مدنی''' به تقسیم [[سوره|سوره‌های]] [[قرآن]] به اعتبار زمان نزول آنها قبل یا بعد از هجرت پیامبر(ص) اشاره دارد. شناختن سوره‌ها به لحاظ مکی یا مدنی، در تفسیر، فقه و کلام اهمیت دارد؛ چرا که از این راه می‌توان مراحل دعوت پیامبر و سیر مسائل سیاسی و اجتماعی صدر اسلام را شناخت. شناختن ناسخ و منسوخ، آگاهی از سیر تکاملی تشریع و قانون‌گذاری و نیز شناختن اسباب نزول آیات قرآن از دیگر فایده‌های آگاهی از سوره‌های مکی و مدنی است.

اگرچه اکثر پژوهشگران علوم قرآنی معیار زمانی را برای تعیین سوره‌های مکی و مدنی انتخاب کرده‌اند، با این حال طبق برخی نظریه‌ها مکان نزول آیات (شهر مکه و شهر مدینه) یا مخاطب آیه‌ها (مردم مکه و مردم مدینه) ملاک این تقسیم‌بندی معرفی شده است، ولی این نظریه‌ها را به دلیل شامل نشدن بر تمام آیات، مردود دانسته‌اند. برخی قرآن‌پژوهان بر این باورند که در برخی سوره‌های مکی، آیات مدنی و در بعضی سوره‌های مدنی، آیات مکی وجود دارد؛ به همین دلیل به نظر آنها در نام‌گذاری سوره به مکی یا مدنی، بخش عمده سوره، یا بخش آغازین آن در نظر گرفته شده و به آیات استثنائی آن توجه نشده است. مطابق دیدگاه همه اندیشمندان علوم قرآنی، در قرآن ۲۰ سوره قطعا مدنی و ۸۲ سوره قطعا مکی است و بقیه سوره‌ها (۱۲ سوره) محل اختلاف است.  

برای تعیین مکی یا مدنی، به روایت‌های نقل شده از صحابه و نیز به شواهد قرآنی یا غیرقرآنی استناد می‌شود. به نظر برخی محققان روایت‌های نقل شده در این موضوع اشکال‌های مختلفی دارد و به همین دلیل تنها باید به شواهد قرآنی و ویژگی‌های سوره‌های مکی و مدنی توجه شود. دعوت به اصول عقاید، کوتاه بودن سوره‌ها و آیات و نیز داشتن لحن تند، از ویژگی‌های سوره‌های مکی معرفی شده است. همچنین بیان کردن احکام، پرداختن به مسائل منافقان و بیان کردن موضوع جهاد و احکام آن را از ویژگی‌های سوره‌های مدنی برشمرده‌اند. نظر به اهمیت شناختن سوره‌های مکی و مدنی، این امر مورد توجه خاورشناسان نیز بوده ولی آنها راه‌های متفاوتی را از قرآن‌پژوهان اسلامی پیموده‌اند.

شناختن سوره‌های مکی و مدنی، برای مفسران در [[تفسیر|تفسیر قرآن]] و برای فقیهان در استنباط احکام عبادی و حقوقی<ref>رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۱.</ref> و برای متکلمان در تأیید یا رد مباحث [[کلام اسلامی|کلامی]] کاربرد دارد؛<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۶۵.</ref> زیرا با بازشناسی مکی یا مدنی بودن سوره‌ها می‌توان از تاریخ وقوع رویدادها و زمان تشریع احکام آگاه شد.<ref>رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۰.</ref> از برخی اندیشمندان علوم قرآنی نقل شده فردی که مکی و مدنی را نمی‌شناسد و نمی‌تواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد، جایز نیست قرآن را تفسیر کند.<ref>سیوطی، الإتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۴.</ref>

[[محمدحسین طباطبایی]]، مؤلف تفسیر المیزان معتقد است شناختن سوره‌های مکی و مدنی و به دنبال آن، شناختن ترتیب نزول سوره‌ها تأثیر مهمی در مباحث مربوط به دعوت پیامبر(ص) و سیر روحی، سیاسی و اجتماعی در زمان او و تحلیل سیره نبوی دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۵.</ref> شناخت [[ناسخ و منسوخ]]،<ref>سیوطی، الإتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۴.</ref> دانستن [[اسباب نزول]]،<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۴۷.</ref> آگاهی از چگونگی [[نزول قرآن]]<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.</ref> و شناختن غرض و هدف سوره‌ها از فایده‌های دیگر شناختن سوره‌های مکی و مدنی است.<ref>خامه‌گر، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، ۱۳۸۶ق، ص۱۵۲.</ref>