۱۴٬۸۹۸
ویرایش
خط ثلث: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[File:خط ثلث علی و فاطمه.jpg|thumb|خوشنویسی خط ثلث، نام [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به قلم محمد شفیق بیگ (ترکیه، متوفی ۱۸۸۰م) که | [[File:خط ثلث علی و فاطمه.jpg|thumb|خوشنویسی خط ثلث، نام [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به قلم محمد شفیق بیگ (ترکیه، متوفی ۱۸۸۰م) که در موزه ساکیب سابانجی در استانبول نگهداری می‌شود.]] | ||
'''خط ثُلْث'''، یکی از زیباترین و معروفترین خطوط اسلامی است که به «امّ الخطوط» شهرت دارد. بیشترین کاربرد این خط در [[کتیبه‌نویسی]] برای [[محراب|محراب]]ها، قبه‌ها و ورودی [[مسجد|مساجد]] است. | '''خط ثُلْث'''، یکی از زیباترین و معروفترین خطوط اسلامی است که به «امّ الخطوط» شهرت دارد. بیشترین کاربرد این خط در [[کتیبه‌نویسی]] برای [[محراب|محراب]]ها، قبه‌ها و ورودی [[مسجد|مساجد]] است. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
خط ثلث را یکی از زیباترین، معروفترین و نیز دشوارترین خطوط در کشورهای اسلامی دانسته‌اند<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> و از آن در کنار خط نسخ، به عنوان برترین خطوط در میان اقلام ششگانه یاد می‌شود.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> تا جایی که از آن را «سید الخطوط» نیز نامیده‌اند.<ref>[https://iranantiq.com/terminology/handicraft/islamic-calligraphy/thuluth-script خط ثلث]، ایران آنتیک.</ref> | خط ثلث را یکی از زیباترین، معروفترین و نیز دشوارترین خطوط در کشورهای اسلامی دانسته‌اند<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> و از آن در کنار خط نسخ، به عنوان برترین خطوط در میان اقلام ششگانه یاد می‌شود.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> تا جایی که از آن را «سید الخطوط» نیز نامیده‌اند.<ref>[https://iranantiq.com/terminology/handicraft/islamic-calligraphy/thuluth-script خط ثلث]، ایران آنتیک.</ref> | ||
[[File:خط ثلث موزه آستان قدس.jpg|thumb|کتیبه طلای آیت الکرسی به خط ثلث؛ نصب شد بر روی صندوق چوبی مرقد | [[File:خط ثلث موزه آستان قدس.jpg|thumb|کتیبه طلای آیت الکرسی به خط ثلث؛ نصب شد بر روی صندوق چوبی مرقد امام رضا(ع)؛ سازنده: مست علی زرگر؛خطاط: [[علیرضا عباسی]]؛ تاریخ ساخت: ۱۰۱۱ق؛ محل نگهداری: موزه آستان قدس رضوی]] | ||
از خط ثلث، برای نوشتن قطعات {{یاد|صفحه‌ای که مطلبی به قلم درشت بر آن نوشته شده باشد.}}، پشت جلد، عناوین، سرلوحه‌ها و تقسیمات کتاب‌ها، الواح سردر خانه‌ها و مغازه‌ها، کتابت قرآن‌های جامع، حکاکی سنگ‌ها و مهرهای قیمتی و نشان‌ها استفاده می‌شود.<ref>فضائلی، «کتیبه‌نگاری»، ۱۳۷۱ش، ص ۹۵.</ref> اما از نظر محققان، عمده‌ترین و مهم‌ترین کاربرد خط ثلث، مربوط به کتیبه‌نویسی محراب‌ها، قبه‌ها، ورودی‌های مساجد است که به جهت قابلیت بالا در ترکیب و هماهنگی با طرح‌های اسلیمی و ختایی رواج یافته است.<ref>فضائلی، تعلیم خط، ۱۳۷۶ ش، ص۱۳۰–۱۳۱؛ فضائلی، «کتیبه‌نگاری»، ۱۳۷۱ش، ص ۹۵؛ مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۶۵.</ref> | از خط ثلث، برای نوشتن قطعات {{یاد|صفحه‌ای که مطلبی به قلم درشت بر آن نوشته شده باشد.}}، پشت جلد، عناوین، سرلوحه‌ها و تقسیمات کتاب‌ها، الواح سردر خانه‌ها و مغازه‌ها، کتابت قرآن‌های جامع، حکاکی سنگ‌ها و مهرهای قیمتی و نشان‌ها استفاده می‌شود.<ref>فضائلی، «کتیبه‌نگاری»، ۱۳۷۱ش، ص ۹۵.</ref> اما از نظر محققان، عمده‌ترین و مهم‌ترین کاربرد خط ثلث، مربوط به کتیبه‌نویسی محراب‌ها، قبه‌ها، ورودی‌های مساجد است که به جهت قابلیت بالا در ترکیب و هماهنگی با طرح‌های اسلیمی و ختایی رواج یافته است.<ref>فضائلی، تعلیم خط، ۱۳۷۶ ش، ص۱۳۰–۱۳۱؛ فضائلی، «کتیبه‌نگاری»، ۱۳۷۱ش، ص ۹۵؛ مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۶۵.</ref> | ||
تا قبل از دوره تیموریان، خطوط ریحان، محقق، ثلث و نسخ، برای [[کتابت قرآن کریم]]، مورد استفاده بود اما پس از قرن دهم، [[خط نسخ]]، جای تمام خطوط دیگر را گرفت.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | تا قبل از دوره تیموریان، خطوط ریحان، محقق، ثلث و نسخ، برای [[کتابت قرآن کریم]]، مورد استفاده بود اما پس از قرن دهم، [[خط نسخ]]، جای تمام خطوط دیگر را گرفت.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
[[احمد نجفی زنجانی]] معروف به معصومی خوشنویس، نیز یکی دیگر [[آخوند|روحانیان شیعه]] است که نگارش کتیبه ضریح اهل بیت(ع) و قرآن کریم را در کارنامه خود داشته.<ref>«حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، ص۳۱.</ref> و مشهور به احیاگر خط ثلث در ایران است.<ref>[https://iqna.ir/0069PQ «استاد نجفی زنجانی؛ احیاگر تراث خط ثلث/ سایه عثمان‌طه بر کتابت قرآن استاد نجفی»]، خبرگزاری ایکنا.</ref> [[انجمن خوشنویسان ایران]] در دهه ۱۳۵۰ شمسی، زمانی که سعی بر احیای خط ثلث داشت، با نظر به آثار ثلث‌نویسان آن دوره، آثار نجفی زنجانی را منطبق بر تمامی قواعد دانسته و از او برای همکاری دعوت نمود.<ref>«هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.</ref> | [[احمد نجفی زنجانی]] معروف به معصومی خوشنویس، نیز یکی دیگر [[آخوند|روحانیان شیعه]] است که نگارش کتیبه ضریح اهل بیت(ع) و قرآن کریم را در کارنامه خود داشته.<ref>«حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، ص۳۱.</ref> و مشهور به احیاگر خط ثلث در ایران است.<ref>[https://iqna.ir/0069PQ «استاد نجفی زنجانی؛ احیاگر تراث خط ثلث/ سایه عثمان‌طه بر کتابت قرآن استاد نجفی»]، خبرگزاری ایکنا.</ref> [[انجمن خوشنویسان ایران]] در دهه ۱۳۵۰ شمسی، زمانی که سعی بر احیای خط ثلث داشت، با نظر به آثار ثلث‌نویسان آن دوره، آثار نجفی زنجانی را منطبق بر تمامی قواعد دانسته و از او برای همکاری دعوت نمود.<ref>«هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.</ref> | ||
[[حبیب‌الله فضائلی]]، | [[حبیب‌الله فضائلی]]، روحانی و خوشنویس معاصر، که خوشنویسی را از پدرش آموخت و در سال ۱۳۴۸ش شعبه انجمن خوشنویسان ایران را در [[اصفهان]] پایه‌گذاری کرد و سرپرستی آن را به عهده گرفت. در سال ۱۳۵۸ش از خدمت آموزش و پرورش بازنشسته شد.<ref>[http://anjomanke.ir/استاد-حبیب-اله-فضائلی/ استاد حبیب‌اله فضائلی]، سایت انجمن خوشنویسان اصفهان.</ref> در این سال‌ها کتیبه‌های [[حرم امام رضا(ع)]] در [[مشهد]]، [[ حرم حضرت زینب(س)|حرم حضرت زینب]] و [[حرم حضرت رقیه]] در [[سوریه]]، [[حرم عسکریین]]، [[حرم امام حسین(ع)]]، [[مسجد]]ها و [[حسینیه]]های [[اصفهان]]، [[شیراز]]، [[اهواز]] و [[تهران]] به قلم او نگارش یافت و نمایشگاه‌هایی از خط او در داخل و خارج کشور برپا شد.<ref>هادوی، نیلوفر، مجله رشد آموزش قرآن، پاییز ۱۳۹۲ش.</ref> | ||
== تاریخ خط ثلث == | == تاریخ خط ثلث == | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
پس از عصر [[صفویان|صفوی]]، ثلث‌نویسی در ایران سیر نزولی یافت تا جایی که تا پایان عصر [[قاجار]]، فقط یک ثلث‌نویس برجسته (محمدباقر شریف شیرازی) مجال ظهور یافت.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | پس از عصر [[صفویان|صفوی]]، ثلث‌نویسی در ایران سیر نزولی یافت تا جایی که تا پایان عصر [[قاجار]]، فقط یک ثلث‌نویس برجسته (محمدباقر شریف شیرازی) مجال ظهور یافت.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
میرابوالقاسمی، نویسنده مدخل خط ثلث در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، معتقد است شیوه ثلث‌نویسی عبدالله صیرفی توسط شاگردش خیرالدین مرعشی ( | میرابوالقاسمی، نویسنده مدخل خط ثلث در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، معتقد است شیوه ثلث‌نویسی عبدالله صیرفی توسط شاگردش خیرالدین مرعشی (متوفی ۸۷۶ق) از ایران به قلمرو عثمانی رفته و حمدالله آماسی (متوفی ۹۲۶ق) آغازگر این سبک نگارش در آن دیار شد. در قلمرو عثمانی، اهمیت خط ثلث سیر صعودی یافت و با ظهور جمع کثیری از ثلث‌نویسان برجسته طی قرون نهم تا چهاردهم و کثرت آثار به جا مانده از آنان، که با ابداع شیوه‌های متنوع هنری در نگارش ثلث همراه بود، تا به امروز به کانون ثلث‌نویسی بدل گشته است.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
امروزه، کشور [[ترکیه]]، کانون خط ثلث می‌باشد و تنها در قرن اخیر است که خط ثلث در [[ایران]]، [[عراق]]، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[مصر]] از اقبال نسبی برخوردار بوده و استادان برجسته‌ای قدم به این عرصه نهاده‌اند.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | امروزه، کشور [[ترکیه]]، کانون خط ثلث می‌باشد و تنها در قرن اخیر است که خط ثلث در [[ایران]]، [[عراق]]، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[مصر]] از اقبال نسبی برخوردار بوده و استادان برجسته‌ای قدم به این عرصه نهاده‌اند.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
==نگارخانه== | ==نگارخانه== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
پرونده:پرچم عربستان سعودی.png | پرونده:پرچم عربستان سعودی.png|پرچم [[عربستان سعودی]]، عبارت [[شهادتین]] به خط ثلث | ||
پرونده:PanjTan02.jpg| | پرونده:PanjTan02.jpg|کتبیه به خط ثلث، کاشی معرق، اثر [[احمد عبدالرضایی]]، [[مصلای امام خمینی (تهران)|مصلای امام خمینی تهران]]، ۱۳۸۲ش. | ||
پرونده:خط ثلث، عبدالله صیرفی.jpg | پرونده:خط ثلث، عبدالله صیرفی.jpg|خط ثلث، به قلم عبدالله صیرفی، مربوط به سال ۷۲۶ق؛ متن: و اعلم أن الرعیة إذا قدرت أن تقول قدرت أن تفعل؛ فاجهد ألاّ تقول تسلم من أن تفعل. | ||
پرونده:خط ثلث مثنی العبیدی.jpg| | پرونده:خط ثلث مثنی العبیدی.jpg|تابلوی خط ثلث جلی، به قلم مثنی العبیدی خوشنویس عراقی. متن: و قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا (سوره اسراء، آیه ۸۰) | ||
پرونده:خط ثلث مصطفی عزت.jpg | پرونده:خط ثلث مصطفی عزت.jpg|خط ثلث جلی، به قلم مصطفی عزت، خوشنویسی ترکیه‌ای قرن ۱۳ق، واقع در مسجد ایاصوفیه [[ترکیه]] | ||
پرونده:Mehrab-emamreza.jpg| | پرونده:Mehrab-emamreza.jpg|کتبیه خط ثلث در محراب، [[آیه نور]]، به قلم [[سید محمد حسینی موحد]]، حرم رضوی(ع)، ۱۴۱۵ق. | ||
پرونده:خط ثلث مقدم حسینه امام.jpg | پرونده:خط ثلث مقدم حسینه امام.jpg|َکتیبه خط ثلث، به قلم [[مسعود فاضلی مقدم]]، حسینیه امام خمینی، سال ۱۳۹۲ش. | ||
پرونده:خط ثلث کتیبه دور گنبد.jpg | پرونده:خط ثلث کتیبه دور گنبد.jpg|کتیبهٔ ترنج اطراف گنبد حرم امام رضا(ع) به خط ثلث محمدرضا امامی که پس از تعمیر خسارات زلزله به فرمان سلطان سلیمان صفوی به سال ۱۰۸۴ق نصب گردید. | ||
پرونده:خط ثلث تمبر.jpg| | پرونده:خط ثلث تمبر.jpg|خط ثلث در طراحی تمبر، تمبرهای سری امانات پستی، سال ۱۳۳۷ش در ایران. | ||
پرونده:خط ثلث پرچم.jpg| | پرونده:خط ثلث پرچم.jpg|کتیبه افقی به خط ثلث که در پارچه‌ها و پرچم‌های مجالس [[سوگواری محرم|عزاداری محرم]] استفاده می‌شود. | ||
پرونده:خط ثلث حکاکی نگین.jpg| | پرونده:خط ثلث حکاکی نگین.jpg|نگین حکاکی‌شده [[انگشتر]] به خط ثلث، مزیّن به [[آیة الکرسی]]. | ||
پرونده:خط ثلث برگ نویسی.jpg| | پرونده:خط ثلث برگ نویسی.jpg|برگ‌نویسی با خط ثلث که در قلمرو عثمانی رواج دارد. برگ تنباکو، ۱۰۵ در ۱۵۲ میلیمتر؛ متن اثر: حدیث نبوی: «شفاعتی لامتی من احب اهل بیتی» | ||
پرونده:سنگ قبر آیت‌الله حجت کوه‌کمری.jpg| | پرونده:سنگ قبر آیت‌الله حجت کوه‌کمری.jpg|سنگ قبر به خط ثلث، سنگ قبر [[سید محمد حجت کوه‌کمری|آیت‌الله حجت کوه‌کمری]] به خط [[عباس مصباح‌زاده]]. | ||
پرونده:کتاب الموسوعة الکبری.jpg| | پرونده:کتاب الموسوعة الکبری.jpg|عنوان کتاب به خط ثلث؛ به قلم محمد موحدی حسینی. | ||
پرونده:Photo 2018-04-05 17-43-14.jpg| | پرونده:Photo 2018-04-05 17-43-14.jpg|استفاده تزئینی از خط ثلث در قالب چلچراغ؛ [[آیه نور]] بخط ثلث متقارن، مسجد شهیدلیک، برلین، [[آلمان]] | ||
پرونده:خط ثلث ظرف.jpg| | پرونده:خط ثلث ظرف.jpg|تزئین ظرف برنجی با خط ثلث، مشریه، مرصع کارس شده با نقره، مس و ماده سیاه، ارتفاع: ۴۴ سانتیمتر، هرات، اواخر قرن ششم قمری. | ||
</gallery> | </gallery> | ||