دعای عرفه امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

'''دعای عرفه امام حسین(ع) ''' دعایی که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در [[روز عرفه]] ([[۹ ذی‌الحجه]]) در [[عرفات|صحرای عرفات]] خوانده است. در منابع، درباره سال قرائت این [[دعا]] مطلبی ذکر نشده است؛ اما محققان، این دعا را مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نمی‌دانند؛ زیرا امام در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشته است.  

[[شیعه|شیعیان]] این دعا را در روز عرفه در صحرای عرفات و دیگر مناطق دیگر جهان می‌خوانند. این دعا، دربردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی همچون [[خداشناسی|شناخت خداوند]]، بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]]، یادآوری نعمت‌های خدا بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آن‌ها، تضرع به درگاه خداوند و اقرار به [[گناه|گناهان]] و [[توبه]]، درخواست حوایج، و پاداش اخروی است.

دعای عرفه امام حسین(ع) از دعاهایی است که [[شیعه|شیعیان]] در [[روز عرفه]] و در [[عرفات|صحرای عرفات]] و دیگر مناطق جهان می‌خوانند. در منابع، درباره سال قرائت دعای عرفه توسط امام حسین (ع) مطلبی ذکر نشده است؛ امّا با توجه به برخی شواهد، این دعا مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نیست چرا که او در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشت. می‌گویند امام در بیست‌وپنج سفری که به حج داشته در هر سفر در روز عرفه دعای جدیدی خوانده است.<ref>عندلیب همدانی، ثارالله، ۱۳۸۹، ص ۴۹۷.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در ذی‌الحجه [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰]] که به [[مکه]] رفت، در بین اعمال حج متوجه توطئه عوامل [[یزید بن معاویه]] شد، از این‌رو [[حج تمتع|حج]] را به [[عمره]] تبدیل کرد{{یاد| می‌گویند امام از اول نیت حج تمتع داشته ولی به علت برخی از حوادث عمره حج تمتع را به عمره مفرده تبدیل کرده است یا اینکه امام از اول نیت عمره و حج تمتع نداشته بلکه نیت عمره مفرده داشته است. (ابراهیمی، «حج نیمه‌تمام»، ص۱۰۱-۱۰۴.)}} و سپس [[طواف|طواف خانه]] و [[سعی صفا و مروه]] را به جا آورد و به سمت [[کوفه]] حرکت کرد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5776248/ «دعای عرفه امام حسین(ع) متعلق به آخرین سفر حج ایشان نیست.»]</ref>

دعای عرفه در بردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی است. [[بشر بن غالب اسدی|بِشر]] و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده‌اند که: در آخرین ساعات روز عرفه در [[عرفات]]، امام حسین(ع) با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و [[خشوع]] در طرف چپ کوه ایستادند و روی را به طرف [[کعبه]] گردانیده دست‌ها را تا مقابل رو برداشتند و این دعا را خواندند.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای عرفه.</ref> در روایت [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] دعای عرفه با این جمله پایان یافته است: َ لَا شَرِيكَ لَكَ لَكَ الْمُلْكُ وَ لَكَ الْحَمْدُ وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَب‏».  اما در نقل [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|کتاب اقبال الاعمال]]، دعای عرفه پس از آن با این تعبیر ادامه می‌یابد: «إِلَهِي‏ أَنَا الْفَقِيرُ فِي‏ غِنَايَ‏ فَكَيْفَ‏ لَا أَكُونُ‏ فَقِيراً فِي‏ فَقْرِي‏» خاتمه دعا نیز چنین است: «ُ أَمْ كَيْفَ تَغِيبُ وَ أَنْتَ الرَّقِيبُ الْحَاضِرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَه‏»<ref>سید بن طاووس، إقبال الأعمال‏، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۰.</ref>

کفعمی در کتاب [[البلد الامین و الدرع الحصین (کتاب)|البلدالامین]] و [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]] این دعا را ذکر کرده‌اند و پس از آن دو، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]] آن را آورده‌اند. [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]]، راویان دعای عرفه [[بشر بن غالب اسدی|بشر بن غالب]] را از اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) و بشیر بن غالب را تنها از راویان امام حسین(ع) دانسته است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۰، ۳۳۰.</ref> اگر چه بعضی از محدثان یقین به سند این نیایش ندارند، اما گفته‌اند محتوای این دعا به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن ندارد.{{یاد|بنابر قاعده معروفی که می‌گوید: «دلالته تغنی عن السند: محتوا [ما را] از سند بی‌نیاز می‌کند».}} و نظیر آن را جز [[پیامبران]] و [[چهارده معصوم|ائمه معصومین]] نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، نیایش امام حسین در عرفات، ۱۳۷۸ق، ص۲۹.</ref>

قسمت پایانی دعای عرفه را تنها سید ابن طاووس در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|اقبال الاعمال]] آورده است. سید ابن‌طاووس در کتاب دیگرش مصباح الزائر و کفعمی و علامه مجلسی آن را ذکر نکرده است، علامه مجلسی در صدور این بخش از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]  تردید کرده و عبارت‌های آن را با سیاق دعاهای معصومان(ع) ناسازگار شمرده و احتمال داده است که این قسمت را بعضی از مشایخ صوفیه به این دعا افزوده باشند. ممکن است این قسمت ابتدا در برخی کتاب‌ها نبوده و سید ابن‌طاووس با گمان اینکه جزء دعای عرفه است، آن را در پایان دعا قرار داده باشد و یا اینکه نسخه اصلی کتاب اقبال الاعمال دارای این زیاده نبوده و بعدها برخی از مشایخ صوفیه آن را به این کتاب ملحق کرده‌اند. علامه مجلسی احتمال دوم را مناسب‌تر دانسته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۲۷.</ref> [[محمد محمدی ری‌شهری]] می‌گوید سیاق بخش پایانی دعای عرفه با سیاق برخی دیگر از ادعیه معصومان(ع) مانند [[مناجات شعبانیه]]، هماهنگ است با این حال همانند علامه مجلسی توقف می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج‏١٤، ص ٤٥.</ref>

[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین تهرانی]] نویسنده کتاب الله‌شناسی و روح مجرد و [[جلال الدین همایی|جلال‌الدین همایی]] این قسمت دعا را به ابن‌عطاءالله اسکندرانی عارف معروف سده هفتم قمری نسبت داده‌اند و معتقدند که این قسمت در نسخه قدیم کتاب «الحکم العطائیه» موجود است.<ref>حسینی طهرانی، الله‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۷۲؛ همایی، مولوی‌نامه، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۱۸.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]] نیز این بخش را جزو کلمات امام حسین(ع) نمی‌داند.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/shafaqna/item/88985 «قسمت آخر دعای عرفه از امام علیه‌السلام نیست»]</ref> و می‌نویسد: این ذیل در نسخه‌های قدیمی اقبال وجود ندارد و بعداً به اقبال ملحق گردیده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۵۶، پاورقی شماره ۲.</ref>

دعای عرفه امام حسین(ع) دربردارنده مطالبی است که برخی از مهم‌ترین محورهای آن عبارت است از:

# [[خداشناسی|شناخت خداوند]] و بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]] و تجدید عهد و پیمان با پروردگار و شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به [[آخرت]] و اظهار عقیده قلبی.

* شبیری زنجانی، سیدموسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب شناسی شیعه، ۱۳۹۳ش.