قرائت حفص از عاصم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قَرائت حَفصْ از عاصِمْ''' روایتی مشهور از قرائت [[عاصم بن ابی النجود کوفی|عاصم بن ابی‌النَجود کوفی]]، از [[قاریان هفت‌گانه]] معروف است که شاگرد او، [[حفص بن سلیمان اسدی]] نقل کرده است. غیر از حفص قاریان دیگری مانند [[ابوبکر بن عیاش]] از قرائت عاصم روایت کرده‌اند؛ اما روایت حفص از شهرت بیشتری برخوردار است و گفته می‌شود به سبب اتقان و فصاحت آن و از آن جهت که کم‌ترین اختلاف را با قرائت عاصم دارد، بیشتر پذیرفته شده و امروزه در میان حدود ۹۵ درصد کشورهای اسلامی، قرائت رایج است.

قرائت‌شناسان روایت حفص از قرائت عاصم و اتصال سند آن به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را صحیح می‌دانند؛<ref>ابن‌جزری، النشر فی القرائات، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۶؛ باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.</ref> زیرا عاصم آن را از [[ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدالرحمن سُلَّمی]] و او عیناً از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] گرفته و امام علی از پیامبر(ص) دریافت کرده است. همچنین عاصم این روایت را از [[زر بن حبیش|زَر بن حَبیش]] فراگرفته که او از [[عبدالله بن مسعود]] آموخته و عبدالله بن مسعود هم از پیامبر(ص) دریافت کرده است.<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ص۵۴؛

[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه و [[مجتهد|فقیه]] شیعه، متوفای [[سال ۱۳۸۵ هجری شمسی|۱۳۸۵ش]]، بر این باور است که قرائت حفص از عاصم، تنها قرائتی است که سند صحیح داشته و از همان ابتدا، به پشتوانه عامه مسلمانان استحکام یافته و در طی قرون متمادی، نسل به نسل رواج یافته و تا امروز نیز میان مسلمانان متداول است.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۱ش، ص۲۳۵.</ref>

به‌گفته [[ابن‌ندیم]]، عاصم قرائت خود را از ابوعبدالرحمن سُلَّمی و زَر بن حَبیش فراگرفته است؛<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۴۷.</ref> اما [[ابوبکر بن عیاش]]، راوی دیگر قرائت عاصم می‌گوید: «عاصم به من گفت، هیچ‌کس غیر از ابو عبد الرحمن سلمی قرآن را به من نیاموخت و من وقتی از نزد وی برمی‌گشتم، آن را بر زر بن حبیش عرضه می‌کردم».<ref>معرفت، التمهید من علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶.</ref>

در این که خود سُلَّمی قرآن را از کدام‌یک از صحابه اخذ کرد، اختلاف‌نظر است:<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۳؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۱۳؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۸۹.</ref> برخی گفته‌اند که وی قرآن را از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[عثمان بن عفان|عثمان]] و [[عبدالله بن مسعود]] فراگرفت و بر آنان عرضه نمود.<ref>ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷.</ref> از برخی دیگر نقل شده که او قرآن را از امام علی آموخت و بر عثمان عرضه نمود.<ref>ذهبی، معرفه القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷.</ref> همچنین گفته شده که قرآن را از عثمان اخذ نمود و بر امام علی عرضه کرد.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۱۳.</ref> محمدهادی معرفت به نقل از ذهبی گفته است که سُلَّمی قرآن را از عبدالله بن مسعود گرفت و بر امام علی عرضه کرد.<ref>معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۸۹.</ref> برخی نیز بر این نظرند که او قرآن را از امام علی اخذ کرد و همه آن را بر وی عرضه نمود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۳؛ ضباع، الإضائة فی بیان اصول القرائة، ۱۴۲۰ق، ص۷۲؛ جمل، المغنی فی علم التجوید بروایة حفص عن عاصم، مکتبة سمیر منصور، ص۴۶.</ref>  

'''عاصم بن بَهْدَله ابی‌النَّجُود''': معروف به عاصم و از [[قاریان هفت‌گانه]] و اهل [[کوفه]] بود.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳۴۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الامام الخوئی الاسلامیة، ج۱۰، ص۱۹۵.</ref> بسیاری از رجال‌شناسان عاصم را [[ثقه]] و فردی باتقوا<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۳۵۷-۳۵۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۵۳؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵؛ الدانی، جامع البیان فی القرائات السبع، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۹۶؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۴.</ref> و قرائت او را فصیح‌ترین قرائت‌ها<ref>برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الاعصار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۲؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳۴۷؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵؛ الدانی، جامع البیان فی القرائات السبع، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۹۵؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۴.</ref> دانسته‌اند. از برخی نقل شده که او در حفظ و ضبط قرائت، دقیق و محتاط بود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۵.</ref>

گفته می‌شود قرائت حفص تنها در یک مورد با قرائت عاصم اختلاف دارد و آن، قرائت واژه «‌ضعف‌» در [[آیه ۵۴ سوره روم]] است که عاصم به فتح «‌ض‌» خوانده و حفص به ضم آن.<ref>ابن‌مجاهد، السبعه في القراءات، ۱۴۰۰ق، ص۹۶.</ref> این در حالی است که میان قرائت حفص و قرائت [[ابوبکر بن عیاش]] که او نیز قرائت خود را از عاصم فراگرفته و بر او عرضه کرده بود، بیش از پانصد اختلاف در حرکاتِ حروف گزارش شده است.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴.</ref> درباره علت اختلاف قرائت حفص با ابوبکر ابن‌عیاش گفته‌اند عاصم قرائتی را که از زر بن حبیش آموخته و او از عبدالله بن مسعود فراگرفته بود، به ابن‌عیاش آموخته است.<ref>ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴.</ref>

*در سراسر قرآن، مطابق روایت حفص از قرائت عاصم، فقط در چهار موضع، سَکْت روایت شده که عبارت‌اند از: بین آخرین کلمه از آیه اول [[سوره کهف]] (عِوَجا) با اولین کلمه از آیه دوم همین سوره (قَیماً)، بین کلمه «مَرقَدِنا» و کلمه «هذا» در [[آیه ۵۲ سوره یس]]، بین کلمه «مَنْ» و کلمه «رَاقٍ» در [[آیه ۲۷ سوره قیامت]] و بین کلمه «بَلْ» و کلمه «رَانَ» از [[آیه ۱۴ سوره مطففین]].<ref>باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۸.</ref> {{یادداشت|سکت یا مکث کوتاه بین کلمات در صورتی لازم می‌آید که با وصل کردن دو کلمه به هم، معنای جمله اشتباه فهمیده می‌شود (جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۵۸۷). مثلاً در آیه ۱۴ [[سوره مطففین]] «بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِهم مَّا کَانوا یَکْسَبون؛ بلکه زنگار گناه بر دل‌هایشان نشسته است»، طبق قاعده، حرف «لام» ساکن است و باید در حرف «راء» ادغام شود؛ اما اینجا اگر بین کلمات «بلْ» و «رَانَ» سکت نباشد، دو کلمه در هم ادغام و به کلمه «بَرّانَ» تبدیل می‌شوند که معنای آیه را تغییر می‌دهند (روحانی اصفهانی، تجوید قرآن و اختلاف قرائات در نظم شاطبیه، ۱۳۹۶ش، ص۴۳).}}

*در قرائت عاصم، تنها یک مورد اِماله (میل دادن فتحه به کسره و الف به یاء برای آسانی تلفظ) وجود دارد و آن، امالهٔ «راء» در کلمه «مَجْراها» در [[آیه ۴۱ سوره هود]] است که به صورت کسره خوانده می‌شود.<ref>باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۸.</ref>

*همه همزه‌ها در قرآن به قرائت عاصم، با «تحقیق» قرائت شده‌اند؛<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۷۹۵.</ref> «تحقیق همزه» در علم تجوید به معنای تلفظ حرف همزه از مخرجش، با رعایت همه صفات آن است.<ref>ستوده‌نیا، دانش تجوید (سطح ۲)، ۱۳۹۶ش، ص۱۴۹.</ref> تنها دو کلمهٔ «کُفُواً» و «هُزُواً» از این قاعده استثناء شده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۷۹۵.</ref> در کلمه «ءأعجَمیٌ» در [[آیه ۴۴ سوره فصلت|آیه ۴۴ سوره فُصِّلت]] هم همزه دوم به تسهیل، قرائت می‌شود؛ یعنی با نرمی و با صدایی بین همزه و الف.<ref>ضباع، الإضائة فی بیان اصول القرائة، ۱۴۲۰ق، ص۷۴؛ مرصفی، هدایة القاری الی تجوید کلام الباری، مکتبة طیبة، ج۲، ص۵۷۹.</ref>