بحث:وجوب دفع ضرر محتمل
- سلام و ادب و خداقوت...اگر به توضیحی هرچند کوچک درباره تعریف عقل عملی اشاره می‌شد شاید مفید بود. الامرالیکم.--
Mahdi1382 (بحث) ۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۲۳ (+0330)
- (پاسکال (درگذشت: ۱۶۶۲م) فیلسوف فرانسوی در استدلالی برای اثبات خداوند یا لزوم باور به وجود خدا از معقول بودن ایمان به خدا به دلیل احتمال ضرر شدید در فرض کفر بهره برده است. در نگاه او انسان در دنیا همانند فردی است که باید در وجود یا عدم خداوند شرط‌بندی کند و راه سومی ندارد. در این صورت در صورت عدم خدا اگر به وجود خدا باور داشته باشد سود زیادی از دست نداده و ضرر مهمی به او نرسیده است. اما در صورت وجود خداوند اگر به او ایمان نداشته باشد ضرر بسیاری کرده و شقاوت و بدبختی را به جان خریده است. به همین جهت عاقلانه است که در زندگی روی وجود خداوند شرط ببندیم نه عدم خدا.)
به نظر می‌رسد این فراز از احتجاج امام رضا(ع) یا زندیق همین مضمون شرط بندی پاسکال باشد(وعن محمد بن عبد الله الخراساني خادم الرضا عليه السلام قال: دخل رجل من الزنادقة على الرضا عليه السلام وعنده جماعة.
فقال له أبو الحسن: أرأيت إن كان القول قولكم - وليس هو كما تقولون - ألسنا وإياكم شرعا سواء، ولا يضرنا ما صلينا وصمنا وزكينا وأقررنا؟
فسكت. فقال أبو الحسن: وإن لم يكن القول قولنا، وهو كما نقول، ألستم قد هلكتم ونجونا) طبرسی، الاحتجاج،۱۳۸۶ق، ج۲، ص۱۷۱. الامر الیکم.--Mahdi1382 (بحث) ۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۳۶ (+0330)
- @Mahdi1382: با سلام و تشکر از نظرات حضرتعالی تغییراتی اعمال شد. -- رضا پوراسمعیل (بحث) ۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۴ (+0330)
سلام
ضمن تشکر از زحمات نویسنده محترم:
- اصطلاح عقل عملی، از اصطلاحاتی است که معنایش ابهام دارد و خودش به اندازه کافی مورد اختلاف است و لذا آوردن آن در سرشناسه که اقتضا می‌کند واضح‌ترین بخش مدخل باشد، مناسب نیست.
- در بخش کارکردهای کلامی «عدم اعتماد به قول غیر معصوم» و «ضرورت عصمت امام» هم‌پوشانی دارند.
- @H.ahmadi: دلالت التزامی به هم دارند ولی مطابقی خیر دو مسئله جدا از هم هستند.
- «وجوب حفظ جان» یک مسئله فقهی است و نه کلامی.
- @H.ahmadi: گفته شده متکلمین به این موارد استناد کرده‌اند. جامع‌الشتات هم کتابی کلامی است و در ذیل مباحث کلامی این بحث مطرح شده است. گرچه فرمایش شما درست است از نظر تبار شناسی این مسئله فقهی است.
- برای حجیت خبر واحد خیلی از اصولیان به قاعده دفع ضرر مظنون استدلال کرده‌اند. به نظرم نیازی نیست دیگر سید مجاهد و علامه حلی آورده شود.
- @H.ahmadi: در تتبعی که بنده داشتم چنین احساس نکردم که تعداد استناد به این آیه برای حجیت خبر واحد در میان اصولیان شیعه زیاد باشد. اگر چه تعدادشان زیاد هم باشد باز نام بردن از باب نمونه چه اشکالی دارد؟
- میرزای قمی، القوانین المحکمة فی الاصول، ۱۴۳۰ق، ص۴۳۶-۴۳۷. کدام جلد است؟
- میرزای قمی (درگذشت: ۱۲۳۱ق) استدلال این قاعده برای اثبات حجیت خبر واحد معتبر را صحیح ندانسته و آن را دلیلی بر حجیت مطلق ظنون می‌داند. اگر بتوان برای حجیت مطلق ظنون به قاعده دفع ضرر مظنون استدلال کرد، به طریق اولی میتوان برای حجیت خبر واحد هم به آن استناد کرد و لذا به نظرم این جمله درست نیست. منبع را دوباره ملاحظه بفرمایید.
- @H.ahmadi: مقصود این بود که به نظر قمی دلیل حجیت مطلق ظن را ثابت می‌کند نه صرفا حجیت خبر واحد را. عبارت دقت کافی را نداشت و اصلاح شد.
- ملاحظه بفرمایید. شبهات بدوی تحریمی: بعد در یادداشت برای توضیح آن آمده است: مواردی که به صورت بدوی و بدون علم اجمالی احتمال می‌رود کاری حرام باشد. فراموش نکنیم که فلسفه درج یادداشت این است که متن یادداشت، اجلی از آن چیزی باشد که یادداشت برایش آمده است.
H.ahmadi (بحث) ۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۲۷ (+0330)
- @H.ahmadi: با تشکر از نظرات مفید حضرتعالی رضا پوراسمعیل (بحث) ۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۰۵ (+0330)
چند نکته
@R.pouresmaeil: با عرض سلام و خدا قوت. مقاله بسیار جامع و خوبی بود. با این حال چند نکته عرض می‌شود:
- متأثر بودن این صفحه، از مقاله دانشنامه جهان اسلام، بسیار مشهود است (با توجه به تعابیر و نیز با توجه به منابع هر دو مقاله). اگر چه نویسنده محترم تلاش کرده تعابیر آن تغییر یابد اما روحی کلی مقاله و حتی در مواردی خود تعابیر هم همان است. با غض نظر از اصل این مطلب، این مسئله (چه مطالبی که از اصل مقاله به اینجا آمده و چه در مطالبی که در اصل مقاله بوده و در اینجا حذف شده) موجب بروز اشکالات ذیل شده است:
- @Alikhani: با سلام و ادب و تشکر از نکاتی که فرمودید. فرمایشتان در مورد این که این مقاله مورد لحاظ بنده بوده درست است ولی صرفا این مقاله نبوده و بنده سعی کردم تا جامعیت بیشتری نسبت به آن داشته باشد. از تنوع بیشتر منابع ارجاعی مشخص است که تکیه صرفا به این مقاله نبوده است. با این حال نسبت به نکاتی که فرمودید تغییراتی اعمال گردید که تامین نظر اساتید هم بشود ان‌شاء الله.
- برخی توضیحات ذکر شده در مقاله دانشنامه، در این مقاله حذف و سبب ابهام آن شده است؛ مثلا در اینجا گفته شده «مراد از احتمال نیز هر نوع احتمالی را شامل می‌شود» و توضیح بیشتری داده نشده است. این سؤال برای بنده پیش آمد که آیا حتی احتمالِ یک در میلیون را هم شامل می‌شود یا نه؟ با مراجعه به اصل مقاله، متوجه شدم که در آنجا توضیحات بیشتری داده شده است.
- وزن هر یک از مباحث در این مقاله رعایت نشده است. مثلا امروزه در علم اصول آنچه بیشترین بهره از این قاعده را دارد، بحث «اصل احتیاط» است؛ اما در این مقاله تنها یک خط به این موضوع پرداخته شده، ولی بحث «حجیت خبر واحد» که امروزه اصلا از آن بحث نمی‌شود، بیشترین حجم را به خود اختصاص داده است. در حالی که بحثِ احتیاط در مقاله دانشنامه مفصل است.
- @Alikhani: به نظرم ملاک صرفا مطرح بودن امروزی نیست. اطلاعات باید شامل تاریخچه هم بشود. با این حال تغییراتی لحاظ گردید.
- بحث‌های قیاس، خبر واحد، حجیت مطلق ظنون، از آنجا که امروزه مطرح نیستند، اهمیت چندانی ندارند. به همین دلیل باید کمتر به آنها پرداخت. این مشکل به این دلیل رخ داده که مقاله دانشنامه به سبب ماهیت ذاتی خود که یک مسئله را در تمام جهان اسلام و در تمام دوران‌های آن بررسی می‌کند، به همین دلیل به مباحث قرن‌های اولیه را هم ذکر می‌کند؛ اما دانشنامه ویکی چنین نیست و بحث‌هایی که قبلا بوده و اکنون اصلا مطرح نیست، تنها در حد پیشینه بحث می‌آید.
- @Alikhani: بحث قیاس یکی از اختلافات اساسی اصولی شیعه و سنی است و طرح آن ضروری است. بقیه مباحث هم به نظر از باب ارائه گزارش جامع لازم هستند. گرچه مختصر شدند. ماهیت ویکی شیعه هم این نیست که صرفا هرچه امروزه مطرح هست رو گزارش کنه.
- در اصل مقاله، هنگامی که به کلمات اصولیین استناد می‌شود، به عبارت علمایی نظیر شیخ طوسی، سید مرتضی و حر عاملی استناد شده، در حالی که در اصولِ امروزه فرمایشات ایشان جایگاهی در این علم ندارد. این مشکل به این دلیل رخ داده که مقاله دانشنامه به سبب ماهیت ذاتی خود که یک مسئله را در تمام دوران‌های آن بررسی می‌کند و به همین دلیل به مباحث قرن‌های اولیه استناد می‌کند.
- @Alikhani: ما در مقام گزارش هستیم و در تاریخ علم اصول این افراد موثر بوده‌اند.
- در اینجا گفته شده «اصولی‌ها در شبهات بدوی تحریمی (و در یادداشت توضیح داده شده که مراد همان شبهات قبل از فحص است) به قبح عقاب بلابیان تمسک کرده‌اند». یعنی قبل از فحص میتوان برائت جاری کرد!! توضیح مفصل این بحث در اصل مقاله آمده و شاید یک چهارم مقاله را به خود اختصاص داده است.
- @Alikhani: در خود متن گفته شده بود که اصولی‌ها میگن این قاعده ضرورت فحص رو ثابت می‌کنه نه احتیاط رو.
- برخی تعابیر مبهم هستند: مثلا گفته شده «در حکم قتل محارب و دزد به این قاعده استناد شده است» یعنی مجازات محارب و دزد در دین اسلام، قتل است!! با مراجعه به اصل منبع روشن می‌شود که مطلب چیز دیگری است. ابن‌ادریس فرموده: اگر شخصی آمد از شما دزدی کرد، کشتن او در مقام دفاع اشکالی ندارد؛ یا مثلا در کارکردهای کلامی از تعبیر «وجوب نظر» استفاده شده، که از این تعبیر، مطلبی که در ادامه می‌آید، متبادر نمی‌شود.
- @Alikhani: بحث حکم قتل دزد اصلاح شد. اما در باب وجوب نظر عبارت برای آشنایان با متون کلامی غریب نیست. ولی با این حال اصلاح شد.
- مشهور علماء این قاعده را حکم عقلی دانسته‌اند، در حالی که عبارت این بخش با کلام آقای تسخیری که مستند آن را بنای عقلا می‌داند، آغاز شده است. جالب اینکه برای قول مشهور نیز به منبع جدیدی آدرس داده نشده و به همان کتاب آقای تسخیری آدرس داده شده است.
- @Alikhani: آقای تسخیری نظر نمی‌دهند. بلکه نظریات را نقل می‌کنند که هم قائلان به عقلی بودن را نقل کرده‌اند وهم قائلان به عقلایی بودن را.
- ذیل «کارکردهای کلامی» عناوینی مانند وجوب توبه و وجوب حفظ جان آمده است، که فقهی است نه کلامی.
- @Alikhani: از باب نقل در کتب متکلمین بود. حفظ جان حذف شد ولی وجوب عقلی توبه در کتب کلامی بسیار مطرح شده است.
- ترتیب نامناسب برخی بخش‌ها: در کارکرد اصول، اول مسئله خبر واحد آمده و در آخر مسئله احتیاط.
- تهافت بخش‌هایی از مقاله با هم؛ در بخشی آمده است «قدر متیقن از جریان این قاعده، مباحث اخروی است» اما در بخش دیگر گفته شده است «سید مرتضی و شیخ طوسی معتقدند این قاعده تنها در امور دنیایی جاری می‌شود نه اخروی»
- گفته شده: «ضرورت عصمت امام» از کارکرهای کلامی این مسئله است. سؤال: آیا ضرورت عصمت امام، که یک حکم عقل نظری است، می‌تواند از کارکردهای یک حکم عقل عملی باشد؟!
- @Alikhani: بله چه مشکلی دارد؟ میتوان با مقدمه دادن حکم عقل عملی نتیجه‌ای گرفت در حیطه عقل نظری.
- استفاده نابه‌جا از جعبه نقل قول؛ محلی که جعبه نقل قول قرار داده شده، بهتر است در بخش «احتجاج امامان با کافران» باشد. علاوه بر اینکه مفاد این جعبه به‌عینه در بخش اشاره شده، آمده است، لذا آنچه در جعبه آمده، تکرار مطلب به‌شمار می‌آید.
- در هیچ موردی برای راحت‌تر شدن خوانش از حرکات استفاده نشده است. همچنین کلماتی مانند تأثیر و تأمین، باید با همزه و کلماتی مانند عمدتاً، صرفاً و عقلاً باید با تنوین ذکر شوند.
- استفاده از این همه تاریخ وفات مؤلفان، چه سودی دارد، آیا برای فهم سیر و پیشینه مطلب کمکی می‌کند؟! علاوه بر اینکه همه تاریخ‌ها به رنگ قرمز هم درآمده‌اند.
- @Alikhani: تاریخ کمک به فهم سیر استفاده از قاعده دارد به نظر بنده. قرمز آمدن لینک سال‌ها نیز به نظرم بدون اشکال است چون علی القاعده مداخل سال‌ها نوشته خواهند شد.
- در بخش احکام فقهی، اینکه هر حکمی به فقیه خاصی نسبت داده شده درست نیست؛ زیرا این شبهه را ایجاد می‌کند که شاید این حکم تنها فتوای آن فقیه مورد اشاره باشد نه فتوای همه یا مشهور فقها.Alikhani (بحث) ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۵۱ (+0330)
- @Alikhani: به نظرم چنین برداشتی نمی‌شود. گفته شده این فقیه در این مسئله به این قاعده استناد کرده است.
نکات اصلاحی
- عنوان مقاله باید به وجوب دفع ضرر یا لزوم دفع ضرر ... تغییر پیدا کند.
- @Shamsoddin: لطفا صفحه را به عنوان «وجوب دفع ضرر محتمل» انتقال دهید. بنده اصلاحات محتوایی لازم را انجام دادم.
- مقاله طولانی است و رویکرد علمی پژوهشی پیدا کرده است. در حالی که باید جستارگشایی باشد.
- به نظر می‌رسد نکته اصلی قاعده که همان لزوم دفع ضرر است به روشنی تبیین نشده برای همین در بخشهای مختلف خواننده نمی‌داند که با چه مفهومی مواجه است
- ادبیات حاکم فنی و آخوندی است. ترجیح راجح بر مرجوح و مانند آن
خطا در الگو:پاسخ به: نام کاربری داده نشده‌است.
- در مقاله به ساده‌نویسی بی‌توجهی شده و انباشت اطلاعات بر ساده نویسی ترجیح داده شده است
- @Mkhaghanif: سعی کردم دوباره نویسی کنم بخش‌هایی را.
- این ادعا که این قاعده از ارکان توحید است بسیار ادعای غریبی است
- @Mkhaghanif: توحید یعنی اعتقاد به یگانگی خدا. اعتقاد با نظر حاصل می‌شود. داعی به نظر عقل است. داعی عقل نیز دفعل ضرر محتمل
- حجیت مطلق ظنون لینک نشده است.
- خواننده عادی از عبارت «وجوب نظر» چه باید بفهمید؟
- @Mkhaghanif: تغییر داده شد.
- آیا لزوم حفظ جان قاعده‌ای کلامی است؟
- بخش شرطیه پاسکال و احتجاجات امامان موضوع مشترکی دارند و بهتر است در یک تیتر ادغام شوند
- بخش نسبت‌سنجی قاعده .... بهتر است با روش دیگری تغییر کند و بیشتر به رویکرد اخباریان بپردازد/
- استفاده گسترده از سالمرگ فقیهان مفید فایده نیست --محمدکاظم حقانی‌فضل ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۰ (+0330)
- @Mkhaghanif: به نظرم از باب فهم سیر استفاده از قاعده مفید است و اطلاعات می‌دهد.
نکات تکمیلی
- عدم رعایت وزن دیدگاه‌ها در شناسه: هر دو دیدگاه با عبارت برخی آمده است.
- اصلاح ساختار: مباحثی همچون احتجاج امامان، استدلال شرط‌بندی پاسکال جزو اهمیت و جایگاه مقاله است نه کارکردهای آن
- در بخشهای کارکرد، فقط کارکردها ذکر شود و بخشی از مطالب ابن بخش‌ها مربوط به جایگاه است.
- زیاده‌نویسی: در بخشهای مختلف مثلا در بخش انتقال دیدگاه پاسکال، تکرار روایت امام صادق، نظر اهل‌سنت و...
- هدف از تعدد منابع چیست؟ خود تعدد منبع می‌تواند مصداق زیاده‌نویسی باشد نمونه (پانویس ۲۱) اگر هدف از تعدد منبع این است که بگیم علمای زیادی این مطلب را قبول دارند با این کار غرض حاصل نمیشه و برای این کار باید نام علما را ببریم مثلا پانویس۱۳
- @Shamsoddin: به نظرم ارائه منابع متعدد برای پژوهش‌گرانی که برای سرنخ به مقالات ما مراجعه می‌کنند مفید است.
- استفاده از ادبیات متکلم مانند ما و نیم و...
- ارتباط مدخل با شکر منعم برقرار شود این کار را میتوان در اهمیت و جایگاه نشان داد یا حداقل در جستارهای وابسته
- اعراب‌گذاری کلمات سخت‌خوان
- @Shamsoddin: بسیاری موارد تعابیر تغییر کرد باز اگر موردی نیاز هست مصداقی بفرمایید.
- تکیه بخش‌ها بر هم نباید باشد. شروع بخش کارکردهای فقهی و حقوقی با عبارت علاوه بر و ... است.
- بر اساس سرچ ابتدایی به نظر می رسد آخوند خراسانی بر این قاعده ایرادهایی وارد کرده است.--Shamsoddin (بحث) ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۱۶ (+0330)
- @Shamsoddin: بر اساس جستجویی که انجام دادم نقد آخوند خراسانی به اصل قاعده نیست. بلکه به جریان قاعده توسط اخباریان در شبهات بدوی است. که اصل مطلب آن در مدخل ارائه شده است. رضا پوراسمعیل (بحث) ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۲۷ (+0330)