ابراهیم بن محمد ابن صوفی
| رهبر قیام علویان مصر علیه دولت عباسی | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | ابن صوفی |
| نسب | از نسل عمر بن علی بن ابی طالب |
| زادروز | قرن ۳ قمری |
| محل زندگی | مصر |
ابراهیم بن محمد، مشهور به اِبْن صوفی، از سران علویان و از نسل عمر بن علی بن ابی طالب که در عهد احمد بن طولون (د ۲۷۰ق/۸۸۳م) در مصر قیام کرد.
زندگی نامه
از سران علویان
از ابن صوفی تا پیش از شورش وی در ۲۵۳ق /۸۶۷م در صعید مصر[۱] اطلاع چندانی در دست نیست، اما به احتمال بسیار وی از سران علویانی بود که از بیداد خلفای عباسی به ویژه متوکل به مصر روی آورد. با اینهمه پناهندگان در مصر نیز از فشار خلفا آسوده نماندند.
شورش اول ابن صوفی
متوکل در نامه‌ای از والی مصر خواست تا علویان را بیرون براند. از آن پس منتصر نیز در پی آن بود که علویان را در مصر از حقوق اجتماعی و اقتصادی محروم گرداند.[۲] از این رو علویان در اواسط قرن سوم مکرر دست به شورش زدند.[۳] از میان این قیامها، شورش ابن صوفی به سبب گستردگی و تداوم آن از اهمیت بیشتری برخوردار است.
ابن صوفی قیام خود را با دعوت به نام خاندان پیامبر(ص) آغاز کرد.[۴] در ۲۵۵ق /۸۶۹م شهر اسنا را گشود و در آنجا دست به کشتار و غارت زد و شورش خود را به شهرهای دیگر گسترانید.
احمد بن طولون والی مصر، سپاهی را به مقابله وی گسیل داشت. در پی جنگی که در ربیع الاول ۲۵۶/ فوریه ۸۷۰ در محلی به نام هُو (امروزه هِو) روی داد. ابن صوفی سپاه مصر را شکست داد و فرمانده آن را اسیر کرد و به دار آویخت. آنگاه ابن طولون سپاه دیگری روانه کرد. این بار ابن صوفی در جنگی که در ربیع الاخر همان سال در ناحیه اخمیم در گرفت، شکست خورد و بسیاری از سپاهیانش کشته و پراکنده شدند و خود به نخلستانها گریخت.
شورش دوم ابن صوفی
دو سال بعد ابن صوفی بار دیگر در مصر شورید. او در ۲۵۹ق مردمان بسیاری را که دعوت او را پاسخ گفته بودند، به شهر اشمونین برد. ابن طولون، سردار دیگری را برای سرکوبی او فرستاد. وی ابن صوفی را در حالی که به طرف اسوان می‌رفت تا با ابوعبدالله العُمَری بجنگد، مشاهده کرد.
ابوعبدالله، عبدالله بن عبدالحمید[۵] از نسل عبدالله بن عمر بن خطاب[۶] موفق شده بود بجاوی‌ها را که به سرزمین‌های اسلامی می‌تاختند، سرکوب کند و نفوذ و قدرت بسیاری در میان سنّیان مصر به دست آورد. در جنگی که روی داد، ابن صوفی به سختی شکست خورد. به این ترتیب نیروهای سنی مذهب که به طور عمده ترک نژاد یا سیاه پوست بودند، تفوق به دست آوردند. [۷]
فرار ابن صوفی
ابن صوفی پس از این شکست به اسوان گریخت. در این زمان، ابن طولون برای دستگیری او سپاه دیگری گسیل کرد که کاری از پیش نبرد و ابن صوفی به عیداب گریخت و از راه دریا به مکه رفت. چون به مکه رسید، والی او را دستگیر کرد و نزد ابن طولون فرستاد.
در مصر، ابن طولون دستور داد او را در شهر بگردانند و سپس زندانی کنند. با اینهمه چندی بعد آزادش کرد و او به مدینه بازگشت و در همانجا درگذشت.
وفات
تاریخ دقیق مرگ وی روشن نیست. قدر مسلّم این است که او تا ۲۵۹ق در مصر به سر برده است.[۸]
پیروان ابن صوفی
پس از رفتن ابن صوفی به مدینه پیروانش از پای ننشستند. در ۲۶۰ق یکی از پیروان او به نام سکن و به کنیه ابوروح ظهور کرد که عده زیادی هم به دور او جمع شدند. او نیز چندین بار با سپاه ابن طولون جنگید و سرانجام تسلیم شد.[۹]
پانویس
- ↑ نک: کندی، محمد، کتاب الولاه و القضاه، ص۲۱۳؛ قس: ابن اثیر، الکامل، ذیل حوادث ۲۵۶ق، که درست نیست.
- ↑ کندی، محمد، کتاب الولاه و القضاه، ص۱۹۸، ص۳۰۴؛ مقریزی، احمد، خطط، جلد ۲، ص۳۳۹.
- ↑ کندی، محمد، کتاب الولاه و القضاه، ص۱۹۸، ص۳۰۴؛ مقریزی، احمد، خطط، جلد ۲، ص۳۳۹؛ ابن تغری بردی، النجوم، جلد ۳، ص۶.
- ↑ ابن خلدون، العبر، جلد ۳، ص۶۴۴.
- ↑ قس: ابن اثیر، الکامل، جلد ۷، ص۲۶۴؛ ابن خلدون، العبر، جلد ۳، ص۶۴۴؛ مقریزی، احمد، خطط، جلد ۲، ص۳۳۹.
- ↑ یعقوبی، احمد، تاریخ، جلد ۲، ص۵۰۶
- ↑ عبدعلی، ابن صوفی ابراهیم، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۰ش، ج۴، ص۱۲۳.
- ↑ یعقوبی، احمد، تاریخ، جلد ۲، ص۵۰۶؛ کندی، محمد، کتاب الولاه و القضاه، ص۲۱۳-۲۱۴؛ ابن اثیر، الکامل، جلد ۷، ص۲۳۸-۲۳۹، ص۲۶۳-۲۶۴.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، جلد ۷، ص۲۷۳.
یادداشت
منابع
- ابن اثیر، الکامل.
- ابن تغری بردی، النجوم.
- ابن خلدون، العبر.
- کندی، محمد، کتاب الولاه و القضاه، به کوشش ر. گست، بیروت، ۱۹۰۸م.
- مقریزی، احمد، خطط، بولاق، ۱۲۷۰ق.
- یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق.
- عبدعلی، ابن صوفی ابراهیم، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۰ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:دایره المعارف بزرگ اسلامی