کاربر ناشناس
حدیث قدسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Smnazem جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حدیث قدسى'''، نوعى [[حدیث]] كه به ذات مقدّس الهى منسوب است و حدیث ربانى و الهى نیز گفته می‌شود. عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی در این زمینه، الاحادیث الالهیة اثر ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری است. | '''حدیث قدسى'''، نوعى [[حدیث]] كه به ذات مقدّس الهى منسوب است و حدیث ربانى و الهى نیز گفته می‌شود. عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی در این زمینه، الاحادیث الالهیة اثر ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری است. | ||
مطالب عرفانى و اخلاقى، تهذیب نفس، تشویق به اخلاص و توبه و | |||
مطالب عرفانى و اخلاقى، تهذیب نفس، تشویق به [[اخلاص]] و [[توبه]] و [[استغفار]]، ذكر فضائل كارهاى نیك، ترغیب به مجالست با افراد صالح و حُسن معاشرت با مردمان، انجام دادن [[امر به معروف و نهى از منكر]]، بیان فضل و كرم و جود الهى در پاداش دادن به بندگان، سرگذشت انبیا و مطالبى، اثبات [[امامت]] و حقانیت [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] مضامین این احادیث است. | |||
مهم‌ترین بحث و اختلاف‌نظر درباره این احادیث، ناظر به وحیانى بودن یا نبودن الفاظ آنهاست. | مهم‌ترین بحث و اختلاف‌نظر درباره این احادیث، ناظر به وحیانى بودن یا نبودن الفاظ آنهاست. | ||
بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق انس بن | |||
بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق [[انس بن مالک]]، [[ابوهریره]]، [[ابن عباس]] و [[حضرت علی(ع)]] نقل شده‌اند. | |||
==وجه تسمیه== | ==وجه تسمیه== | ||
در تركیبِ وصفىِ حدیث قدسى، واژه قدسى منسوب است به قُدْس به معناى پاكى و طهارت<ref>جوهرى؛ ابن‌فارس؛ ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> یا [[بركت]]<ref>ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> كه وصف حدیث قرار گرفته است. درباره وجه تسمیه احادیث قدسى، چند احتمال داده‌اند كه بر اساس قوی‌ترین آنها، انتساب این احادیث به ذات مقدّس الهى موجب این نام‌گذارى شده است.<ref>كرمانى، ج ۹، ص ۷۹؛ بلوشى، ص ۷؛ طحان، ص ۱۲۷؛</ref> | در تركیبِ وصفىِ حدیث قدسى، واژه قدسى منسوب است به قُدْس به معناى پاكى و طهارت<ref>جوهرى؛ ابن‌فارس؛ ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> یا [[بركت]]<ref>ابن‌منظور، ذیل «قدس»</ref> كه وصف حدیث قرار گرفته است. درباره وجه تسمیه احادیث قدسى، چند احتمال داده‌اند كه بر اساس قوی‌ترین آنها، انتساب این احادیث به ذات مقدّس الهى موجب این نام‌گذارى شده است.<ref>كرمانى، ج ۹، ص ۷۹؛ بلوشى، ص ۷؛ طحان، ص ۱۲۷؛</ref> | ||
==نام گذاری== | ==نام گذاری== | ||
روند نام گذاری احادیث قدسی به این نام طبعاً امری متأخر از تکوین چنین مفهومی است. کرمانی<ref>کرمانی، ج۹، ص۷۹</ref> از نخستین کسانی است که این احادیث را به سه نام «قدسی »، «الهی» و «ربانی» خوانده است، اما بررسی بسامد کاربرد این نام‌ها در کتاب‌ها، نشان می‌دهد که عنوان «الهی» قدیم‌تر و پرکاربردتر بوده است. | روند نام گذاری احادیث قدسی به این نام طبعاً امری متأخر از تکوین چنین مفهومی است. کرمانی<ref>کرمانی، ج۹، ص۷۹</ref> از نخستین کسانی است که این احادیث را به سه نام «قدسی »، «الهی» و «ربانی» خوانده است، اما بررسی بسامد کاربرد این نام‌ها در کتاب‌ها، نشان می‌دهد که عنوان «الهی» قدیم‌تر و پرکاربردتر بوده است. | ||
===کهن‌ترین مجموعۀ احادیث قدسی=== | ===کهن‌ترین مجموعۀ احادیث قدسی=== | ||
عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی مشتمل بر احادیث قدسی، [[الاحادیث الالهیة]] اثر [[ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری]] (متوفی ۵۳۳) است (اگر این نام گذاری از خود مؤلف باشد). | عنوان کهن‌ترین مجموعه حدیثی مشتمل بر احادیث قدسی، [[الاحادیث الالهیة]] اثر [[ظاهر بن طاهر شحامی نیشابوری]] (متوفی ۵۳۳) است (اگر این نام گذاری از خود مؤلف باشد). | ||
| خط ۲۳: | خط ۳۲: | ||
# [[ابن حجر عسقلانی]] (متوفی ۸۵۲) در [[فتح الباری]].<ref>ج ۱۳، ص۴۰۹</ref> | # [[ابن حجر عسقلانی]] (متوفی ۸۵۲) در [[فتح الباری]].<ref>ج ۱۳، ص۴۰۹</ref> | ||
علما، پیش از ابداع و رواج چنین تعبیراتی، اگر چه به انحای گوناگون از این احادیث استفاده کرده‌اند، از آنها با عنوان خاصی یاد نکرده‌اند. از این احادیث با عناوین دیگری نیز یاد شده است، از جمله «[[الاحادیث الملائکیة]]» و «[[احادیث الملائکة الکرام و الجان]]» (عناوین دو کتاب حسّونه در این موضوع). | علما، پیش از ابداع و رواج چنین تعبیراتی، اگر چه به انحای گوناگون از این احادیث استفاده کرده‌اند، از آنها با عنوان خاصی یاد نکرده‌اند. از این احادیث با عناوین دیگری نیز یاد شده است، از جمله «[[الاحادیث الملائکیة]]» و «[[احادیث الملائکة الکرام و الجان]]» (عناوین دو کتاب حسّونه در این موضوع). | ||
==شاخص‌ها== | ==شاخص‌ها== | ||
| خط ۳۳: | خط ۴۳: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
# الفاظ آن؛ | # الفاظ آن؛ | ||
# نحوه انتقال آن به [[محمد(ص) |پیامبراکرم]]؛ | # نحوه انتقال آن به [[محمد(ص) |پیامبراکرم]](ص)؛ | ||
# [[معجزه]] بودن آن و قابلیت تحدی آن؛ | # [[معجزه]] بودن آن و قابلیت تحدی آن؛ | ||
# حکم لمس و قرائت آن؛ | # حکم لمس و قرائت آن؛ | ||
| خط ۳۹: | خط ۴۹: | ||
# محتویات آن.<ref>قاری، ص۳۱۳؛ ابوالبقاء، قسم ۴، ص۳۷ـ۳۸؛ تهانوی، ج۱، ص۶۲۹ـ ۶۳۰؛ قاسمی، ص۶۵؛ ابوشهبه، ص۲۱۶ـ۲۱۷</ref> | # محتویات آن.<ref>قاری، ص۳۱۳؛ ابوالبقاء، قسم ۴، ص۳۷ـ۳۸؛ تهانوی، ج۱، ص۶۲۹ـ ۶۳۰؛ قاسمی، ص۶۵؛ ابوشهبه، ص۲۱۶ـ۲۱۷</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==در كتابهاى درایه== | ==در كتابهاى درایه== | ||
ورود بحث احادیث قدسى به كتابهاى [[درایه]]، با وجود بحث درباره آن در آثار [[جرجانى]]، [[ابوالبقاء]]، [[تهانوى]] و امثال آنها، باید از زمان تألیف [[قواعد التحدیث]] قاسمى (متوفى 1334) باشد كه پس از آن به كتابهاى درایه بعدى هم راه یافته است. در منابع شیعى، این اصطلاح به‌رغم تدوین دیرهنگام كتابهاى درایه، در نخستین آثار تألیف شده در این باب دیده می‌شود. [[شیخ بهائی]] در [[الوجیزة]]<ref>الوجیزه، ص 414</ref> و [[مشرق الشمسین]]،<ref>مشرق الشمسین، ص 24</ref> و [[میرداماد]] در [[الرواشح السماویة]]<ref>ص 291ـ 294</ref> به آن پرداخته‌اند و بدین‌گونه به كتابهاى درایةالحدیثى بعدى [[شیعه]] راه یافته است. | ورود بحث احادیث قدسى به كتابهاى [[درایه]]، با وجود بحث درباره آن در آثار [[جرجانى]]، [[ابوالبقاء]]، [[تهانوى]] و امثال آنها، باید از زمان تألیف [[قواعد التحدیث]] قاسمى (متوفى 1334) باشد كه پس از آن به كتابهاى درایه بعدى هم راه یافته است. در منابع شیعى، این اصطلاح به‌رغم تدوین دیرهنگام كتابهاى درایه، در نخستین آثار تألیف شده در این باب دیده می‌شود. [[شیخ بهائی]] در [[الوجیزة]]<ref>الوجیزه، ص 414</ref> و [[مشرق الشمسین]]،<ref>مشرق الشمسین، ص 24</ref> و [[میرداماد]] در [[الرواشح السماویة]]<ref>ص 291ـ 294</ref> به آن پرداخته‌اند و بدین‌گونه به كتابهاى درایةالحدیثى بعدى [[شیعه]] راه یافته است. | ||
==درون‌مایه== | ==درون‌مایه== | ||
| خط ۵۲: | خط ۶۴: | ||
بخشى از این احادیث متضمن گفتگوى خدا در روز [[قیامت]] با بهشتیان و دوزخیان یا فرشتگان است.<ref>علّوش، ص 624ـ749، 823ـ879</ref> بخشى هم متضمن سخنانى است كه [[محمد(ص)|پیامبر اكرم(ص)]] در شب [[معراج]] دریافت كرده كه «اسرار [[وحى]]» تلقى شده،<ref>تهانوى، ج 1، ص 629</ref> همچنان‌كه ادعیه شب معراج هم تحت عنوان «ادعیةالسر» گردآورى شده است.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 1، ص 396ـ398</ref> | بخشى از این احادیث متضمن گفتگوى خدا در روز [[قیامت]] با بهشتیان و دوزخیان یا فرشتگان است.<ref>علّوش، ص 624ـ749، 823ـ879</ref> بخشى هم متضمن سخنانى است كه [[محمد(ص)|پیامبر اكرم(ص)]] در شب [[معراج]] دریافت كرده كه «اسرار [[وحى]]» تلقى شده،<ref>تهانوى، ج 1، ص 629</ref> همچنان‌كه ادعیه شب معراج هم تحت عنوان «ادعیةالسر» گردآورى شده است.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 1، ص 396ـ398</ref> | ||
==وحیانى بودن== | ==وحیانى بودن== | ||
مهم‌ترین بحث و اختلاف‌نظر درباره احادیث قدسى، ناظر به [[وحی|وحیانى]] بودن یا نبودن الفاظ آنهاست. شمارى از محققان،<ref>صالح، ص 124؛ابوشهبه، ص 218</ref> الفاظ این‌گونه احادیث را چونان دیگر احادیث، از خود [[پیامبر اكرم]] دانسته‌اند.<ref>جرجانى، ص113؛قارى، ص314؛ابوالبقاء، قسم 4، ص37؛قاسمى، ص 66ـ67؛طحان، ص 127</ref> از این دیدگاه، تفاوت احادیث قدسى با [[قرآن]] بسیار روشن است، ولى تفاوت آنها با دیگر احادیث، تنها از حیث تأكید و تصریح بر انتساب آنها به ذات مقدّس الهى است.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛صالح، ص122</ref> در عین حال، بسیارى از عالمان الفاظ احادیث قدسى را، چونان [[قرآن]]، از خداوند دانسته‌اند.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛صالح، ص122</ref> این ادعا به برخى از علماى سلف نیز منسوب است<ref>بلوشى، ص 13ـ14</ref> و سخن میبدى<ref>ج 1، ص 50</ref> هم مبنى بر اینكه این‌گونه احادیث از حیث مخلوق نبودن (با توجه به عقیده مشهور [[اهل سنت]] در باب مخلوق نبودن قرآن) با قرآن یكسان‌اند و نسبت دادن این قول به «اهل‌سنّت و جماعت» مؤید آن است، هر چند اثبات این مدعا به دلایل و شواهد قوی‌ترى نیاز دارد. بر طبق این قول، این نوع حدیث از دیگر انواع حدیث كاملا ممتاز است، اما تفاوت آن با قرآن به سبب ویژگیهاى دیگر آن است. | مهم‌ترین بحث و اختلاف‌نظر درباره احادیث قدسى، ناظر به [[وحی|وحیانى]] بودن یا نبودن الفاظ آنهاست. شمارى از محققان،<ref>صالح، ص 124؛ابوشهبه، ص 218</ref> الفاظ این‌گونه احادیث را چونان دیگر احادیث، از خود [[پیامبر اكرم]](ص) دانسته‌اند.<ref>جرجانى، ص113؛قارى، ص314؛ابوالبقاء، قسم 4، ص37؛قاسمى، ص 66ـ67؛طحان، ص 127</ref> از این دیدگاه، تفاوت احادیث قدسى با [[قرآن]] بسیار روشن است، ولى تفاوت آنها با دیگر احادیث، تنها از حیث تأكید و تصریح بر انتساب آنها به ذات مقدّس الهى است.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛صالح، ص122</ref> در عین حال، بسیارى از عالمان الفاظ احادیث قدسى را، چونان [[قرآن]]، از خداوند دانسته‌اند.<ref>كرمانى، ج 9، ص 79؛صالح، ص122</ref> این ادعا به برخى از علماى سلف نیز منسوب است<ref>بلوشى، ص 13ـ14</ref> و سخن میبدى<ref>ج 1، ص 50</ref> هم مبنى بر اینكه این‌گونه احادیث از حیث مخلوق نبودن (با توجه به عقیده مشهور [[اهل سنت]] در باب مخلوق نبودن قرآن) با قرآن یكسان‌اند و نسبت دادن این قول به «اهل‌سنّت و جماعت» مؤید آن است، هر چند اثبات این مدعا به دلایل و شواهد قوی‌ترى نیاز دارد. بر طبق این قول، این نوع حدیث از دیگر انواع حدیث كاملا ممتاز است، اما تفاوت آن با قرآن به سبب ویژگیهاى دیگر آن است. | ||
==دریافت پیامبر(ص) از خدا== | |||
درباره اینكه [[پیامبر اكرم]](ص) این‌گونه احادیث را چگونه از جانب خدا دریافت می‌كرده است نیز اختلاف‌نظر وجود دارد. براساس یك دیدگاه، پیامبراكرم(ص) تنها [[قرآن]] را از طریق [[جبرئیل]] دریافت كرده و در دریافت حدیث قدسى لزوماً این واسطه وجود نداشته است،<ref>تهانوى، ج 1، ص 630؛مامقانى، ج5،ص46</ref> هرچند برخى عالمان، انتقال‌حدیث قدسى به واسطه جبرئیل را هم ممكن دانسته‌اند.<ref>قارى، ص 313</ref> راههاى انتقال احادیث قدسى عمدتاً خواب، الهام و امثال آنها تلقى شده‌اند.<ref>قاسمى، ص 66</ref> ماهیت احادیث قدسى گاه به كلى غیر [[وحى]] تلقى شده<ref>صالح، ص 122</ref> و گاه در مقابل [[قرآن]]، كه [[وحى]] جلى است، وحى غیرجلى نام گرفته‌است.<ref>ابوشهبه، ص216</ref> | |||
==قالب محتواى== | ==قالب محتواى== | ||
درباره قالبى كه محتواى احادیث قدسى در آن بیان شده، تهانوى<ref>تهانوى، ج 1، ص 630</ref> از دو قالب یاد كرده است: یكى قالبى كه از آن به شیوه سلف تعبیر كرده و آن عبارت است از: «قال رسول‌اللّه(ص)فیما یروى عن ربه»، دیگرى قالبى كه از آن به شیوه متأخران تعبیر كرده و آن چنین است: «قال‌اللّه تعالى فیما رواه عنه(ص)». پس‌از تهانوى، دیگر كسانى كه به این بحث پرداخته‌اند همین دو قالب را ذكر كرده‌اند.<ref>طحان، ص128</ref> در واقع، آنچه در این دو تعبیر مورد توجه قرار گرفته تصریح به این است كه [[محمد (ص)|حضرت رسول]] آن را از خدا نقل كرده است تا با تعبیرِ به كار رفته در نقل [[قرآن]] اشتباه نشود.<ref>د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> اما تتبع در متون حدیثى، تقید به این دو قالب را در همه‌جا تأیید نمی‌كند. | درباره قالبى كه محتواى احادیث قدسى در آن بیان شده، تهانوى<ref>تهانوى، ج 1، ص 630</ref> از دو قالب یاد كرده است: یكى قالبى كه از آن به شیوه سلف تعبیر كرده و آن عبارت است از: «قال رسول‌اللّه(ص)فیما یروى عن ربه»، دیگرى قالبى كه از آن به شیوه متأخران تعبیر كرده و آن چنین است: «قال‌اللّه تعالى فیما رواه عنه(ص)». پس‌از تهانوى، دیگر كسانى كه به این بحث پرداخته‌اند همین دو قالب را ذكر كرده‌اند.<ref>طحان، ص128</ref> در واقع، آنچه در این دو تعبیر مورد توجه قرار گرفته تصریح به این است كه [[محمد (ص)|حضرت رسول]] آن را از خدا نقل كرده است تا با تعبیرِ به كار رفته در نقل [[قرآن]] اشتباه نشود.<ref>د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> اما تتبع در متون حدیثى، تقید به این دو قالب را در همه‌جا تأیید نمی‌كند. | ||
==تقسیمات== | ==تقسیمات== | ||
| خط ۶۸: | خط ۸۴: | ||
در عین حال، مجموع احادیث قدسى را به دو دسته می‌توان تقسیم كرد: احادیثى كه فقط سخنى را از خدا نقل می‌كنند، و احادیثى از قبیل داستانها كه در آنها سخنى از خدا نقل شده است. | در عین حال، مجموع احادیث قدسى را به دو دسته می‌توان تقسیم كرد: احادیثى كه فقط سخنى را از خدا نقل می‌كنند، و احادیثى از قبیل داستانها كه در آنها سخنى از خدا نقل شده است. | ||
محدّثان [[اهل سنت]] احادیث قدسى را تنها به واسطه نقل [[پیامبر اكرم]] می‌پذیرند، اما [[صوفیه]] مطالبى را از غیر طریق آن حضرت از قول خدا یا پیامبران پیشین گزارش كرده‌اند كه پاره‌اى از آنها از [[عهدین]] گرفته شده و از كسانى چون [[كعب الاحبار]] نقل شده است. مثلاً [[محیی‌الدین ابن عربى]] در [[مشكاة الانوار]] همین شیوه را پیش گرفته است. او احادیث بخش دوم كتاب خود را تحت عنوان «مرفوعةً الی‌اللّه بغیر اسنادٍ الى رسول‌اللّه» آورده<ref>مشکاة الانوار،ص 4</ref> و از طریق [[وهب بن منبه|وَهْب بن منبِّه]] و [[كعب الاحبار]] مطالبى را در این‌باره از [[تورات]] نقل كرده است.<ref>ص 30ـ31</ref> در این باب، ترجمه چهل [[سوره]] از [[تورات]] از زبان عبرانى به عربى به [[حضرت علی(ع)]] هم منسوب است.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 1، ص 278ـ279</ref> در پاره‌اى احادیثِ قدسىِ منقول از پیامبر اكرم تعبیر «مكتوب فی التوراة»<ref>ترمذى، ج 5، ص 249؛كلینى، ج 5، ص 554؛حاكم نیشابورى، ج 2، ص 414</ref> و «مكتوب فی الانجیل»<ref>حاكم نیشابورى، ج 2، ص 614</ref> آمده است. | محدّثان [[اهل سنت]] احادیث قدسى را تنها به واسطه نقل [[پیامبر اكرم]](ص) می‌پذیرند، اما [[صوفیه]] مطالبى را از غیر طریق آن حضرت از قول خدا یا پیامبران پیشین گزارش كرده‌اند كه پاره‌اى از آنها از [[عهدین]] گرفته شده و از كسانى چون [[كعب الاحبار]] نقل شده است. مثلاً [[محیی‌الدین ابن عربى]] در [[مشكاة الانوار]] همین شیوه را پیش گرفته است. او احادیث بخش دوم كتاب خود را تحت عنوان «مرفوعةً الی‌اللّه بغیر اسنادٍ الى رسول‌اللّه» آورده<ref>مشکاة الانوار،ص 4</ref> و از طریق [[وهب بن منبه|وَهْب بن منبِّه]] و [[كعب الاحبار]] مطالبى را در این‌باره از [[تورات]] نقل كرده است.<ref>ص 30ـ31</ref> در این باب، ترجمه چهل [[سوره]] از [[تورات]] از زبان عبرانى به عربى به [[حضرت علی(ع)]] هم منسوب است.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 1، ص 278ـ279</ref> در پاره‌اى احادیثِ قدسىِ منقول از پیامبر اكرم(ص) تعبیر «مكتوب فی التوراة»<ref>ترمذى، ج 5، ص 249؛كلینى، ج 5، ص 554؛حاكم نیشابورى، ج 2، ص 414</ref> و «مكتوب فی الانجیل»<ref>حاكم نیشابورى، ج 2، ص 614</ref> آمده است. | ||
==اعتبار== | ==اعتبار== | ||
| خط ۷۴: | خط ۹۱: | ||
اعتبار یا بی‌اعتبارى احادیث قدسى نیز مورد توجه محققان علوم حدیث قرار گرفته است. آنان عموماً در بخش مقدماتى آثار خود در این باره سخن گفته‌اند.<ref>شیخ‌بهائى، الوجیزة، ص 414؛قاسمى، ص 64؛صالح، ص 122ـ123</ref> گاه در بخش مشترك بین [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] از آنها بحث شده،<ref>طحان، ص126ـ127</ref> بااین‌همه به وجود انواع مختلف صحیح، [[ حدیث حسن|حسن]] و ضعیف این احادیث اشاره شده است.<ref>ابوشهبه، ص 215</ref> همچنین برخى محدّثان [[اهل سنت]] به بی‌پایگى موارد مشهورى از احادیث قدسى اشاره كرده‌اند، مانند [[حدیث كنز]]<ref>عجلونى، ج 2، ص 132؛حاج احمد، ص452</ref> و حدیث «لولاك لما خلقت‌الافلاك».<ref>عجلونى، ج 2، ص 164</ref> در مجموعه‌هایى كه این‌گونه احادیث به لحاظ اعتبارشان طبقه‌بندى گردیده‌اند، نزدیك به نیمى از آنها ضعیف دانسته شده‌اند. مثلاً، حاج احمد در كتاب [[موسوعة الاحادیث القدسیة الصحیحة و الضعیفة]]، 335 مورد را صحیح و حَسَن و 585 مورد را ضعیف و [[حدیث جعلی|موضوع]] (جعلى) تلقى كرده است. | اعتبار یا بی‌اعتبارى احادیث قدسى نیز مورد توجه محققان علوم حدیث قرار گرفته است. آنان عموماً در بخش مقدماتى آثار خود در این باره سخن گفته‌اند.<ref>شیخ‌بهائى، الوجیزة، ص 414؛قاسمى، ص 64؛صالح، ص 122ـ123</ref> گاه در بخش مشترك بین [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] از آنها بحث شده،<ref>طحان، ص126ـ127</ref> بااین‌همه به وجود انواع مختلف صحیح، [[ حدیث حسن|حسن]] و ضعیف این احادیث اشاره شده است.<ref>ابوشهبه، ص 215</ref> همچنین برخى محدّثان [[اهل سنت]] به بی‌پایگى موارد مشهورى از احادیث قدسى اشاره كرده‌اند، مانند [[حدیث كنز]]<ref>عجلونى، ج 2، ص 132؛حاج احمد، ص452</ref> و حدیث «لولاك لما خلقت‌الافلاك».<ref>عجلونى، ج 2، ص 164</ref> در مجموعه‌هایى كه این‌گونه احادیث به لحاظ اعتبارشان طبقه‌بندى گردیده‌اند، نزدیك به نیمى از آنها ضعیف دانسته شده‌اند. مثلاً، حاج احمد در كتاب [[موسوعة الاحادیث القدسیة الصحیحة و الضعیفة]]، 335 مورد را صحیح و حَسَن و 585 مورد را ضعیف و [[حدیث جعلی|موضوع]] (جعلى) تلقى كرده است. | ||
از احادیث قدسى از حیث سند و متن انتقاد شده و مخصوصاً بر انقطاع یا [[ارسال سند]] آنها تأكید گردیده است. [[ماسینیون]]<ref>د. اسلام، چاپ اول، ذیل "Shath"</ref> این‌گونه احادیث را، به همین دلیل، در واقع نوعى از [[شطحیات]] صوفیانه دانسته است، اما ارسال سند این‌گونه احادیث نه لزوماً بر بی‌پایگى آنها، بلكه بیشتر بر عدم اهتمام [[صوفیه]] به نقل سند آنها دلالت دارد و بسیارى از این‌گونه احادیث در منابع اولیه حدیثى وجود داشته است كه اصالت آنها را می‌رساند،<ref>گراهام، ص 70؛د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Shath</ref> هر چند قلمداد كردن احادیث قدسى به عنوان شطحیات صوفیانه، به دلیل وجود موارد مشابهى در شطحیات<ref>گراهام، ص 71</ref> و برخورد كشفى صوفیه در اعتبار بخشیدن به احادیث،<ref>حاج‌احمد، ص 453</ref> چنین احتمالى را درخور تأمل می‌سازد. از احادیث قدسى از این حیث نیز انتقاد شده است كه به‌طور دوگانه، یعنى پاره‌اى از آنها از قول [[پیامبر اكرم]] و برخى به عنوان حدیث قدسى از خدا، نقل شده‌اند.<ref>گراهام، ص 88ـ91</ref> احادیث قدسى در مقایسه با [[عهدین]] نیز نقد محتوایى شده‌اند.<ref>گراهام، ص52؛د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> | از احادیث قدسى از حیث سند و متن انتقاد شده و مخصوصاً بر انقطاع یا [[ارسال سند]] آنها تأكید گردیده است. [[ماسینیون]]<ref>د. اسلام، چاپ اول، ذیل "Shath"</ref> این‌گونه احادیث را، به همین دلیل، در واقع نوعى از [[شطحیات]] صوفیانه دانسته است، اما ارسال سند این‌گونه احادیث نه لزوماً بر بی‌پایگى آنها، بلكه بیشتر بر عدم اهتمام [[صوفیه]] به نقل سند آنها دلالت دارد و بسیارى از این‌گونه احادیث در منابع اولیه حدیثى وجود داشته است كه اصالت آنها را می‌رساند،<ref>گراهام، ص 70؛د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Shath</ref> هر چند قلمداد كردن احادیث قدسى به عنوان شطحیات صوفیانه، به دلیل وجود موارد مشابهى در شطحیات<ref>گراهام، ص 71</ref> و برخورد كشفى صوفیه در اعتبار بخشیدن به احادیث،<ref>حاج‌احمد، ص 453</ref> چنین احتمالى را درخور تأمل می‌سازد. از احادیث قدسى از این حیث نیز انتقاد شده است كه به‌طور دوگانه، یعنى پاره‌اى از آنها از قول [[پیامبر اكرم]](ص) و برخى به عنوان حدیث قدسى از خدا، نقل شده‌اند.<ref>گراهام، ص 88ـ91</ref> احادیث قدسى در مقایسه با [[عهدین]] نیز نقد محتوایى شده‌اند.<ref>گراهام، ص52؛د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> | ||
ظاهرآ تساهل صوفیه در اخذ و اقتباس از منابع و نیز تصریح برخى مبنى بر استفاده از [[تورات]]،<ref>ابن‌عربى، مشكاة الانوار، ص 30ـ31</ref> زمینه چنین نقدى را فراهم آورده است، حال آنكه بسیارى از این احادیث در منابع حدیثى معتبر و دست اول [[اهل سنت]] و [[شیعه]] موجود است و حتى به صورت مشترك نقل شده‌اند<ref>حسینى امینى، ص 13ـ276</ref> و به پاره‌اى از آنها در كتابهاى فقهى استناد شده است. | ظاهرآ تساهل صوفیه در اخذ و اقتباس از منابع و نیز تصریح برخى مبنى بر استفاده از [[تورات]]،<ref>ابن‌عربى، مشكاة الانوار، ص 30ـ31</ref> زمینه چنین نقدى را فراهم آورده است، حال آنكه بسیارى از این احادیث در منابع حدیثى معتبر و دست اول [[اهل سنت]] و [[شیعه]] موجود است و حتى به صورت مشترك نقل شده‌اند<ref>حسینى امینى، ص 13ـ276</ref> و به پاره‌اى از آنها در كتابهاى فقهى استناد شده است. | ||
==تعداد== | ==تعداد== | ||
درباره تعداد احادیث قدسى اقوال مختلفى وجود دارد. در برخى منابع<ref>قاسمى، ص 64؛بلوشى، ص 47</ref> شمار آنها صد و در برخى<ref>طحان، ص 127</ref> دویست عدد قلمداد شده است. این تعداد در آثار بعدى روبه فزونى نهاده و مثلا در [[موسوعة الاحادیث القدسیة: الصحیحة و الضعیفة]] اثر حاج احمد شمار آنها، اعم از صحیح و ضعیف، به 919 رسیده است؛ البته در این باب استقصاى كامل صورت نگرفته و اختلاف عدد ناشى از برخورد گزینشى با آنها، حدیث قدسى محسوب كردن احادیث ضمنى، و گاه اجتهاد در نسبت دادن آنها به خدا به دلیل عدم صراحت الفاظ حدیث است. | |||
درباره تعداد احادیث قدسى اقوال مختلفى وجود دارد. در برخى منابع<ref>قاسمى، ص 64؛بلوشى، ص 47</ref> شمار آنها صد و در برخى<ref>طحان، ص 127</ref> دویست عدد قلمداد شده است. این تعداد در آثار بعدى روبه فزونى نهاده و مثلا در [[موسوعة الاحادیث القدسیة: الصحیحة و الضعیفة]] اثر حاج احمد شمار آنها، اعم از صحیح و ضعیف، به 919 رسیده است؛ البته در این باب استقصاى كامل صورت نگرفته و اختلاف عدد ناشى از برخورد گزینشى با آنها، حدیث قدسى محسوب كردن احادیث ضمنى، و گاه [[اجتهاد]] در نسبت دادن آنها به خدا به دلیل عدم صراحت الفاظ حدیث است. | |||
==بیشترین راویان== | ==بیشترین راویان== | ||
درباره اینكه كدام‌یك از [[صحابه]] بیشترین احادیث قدسى را از [[پیامبر اكرم]] نقل كرده‌اند، بدون استقصاى كامل نمی‌توان اظهارنظر كرد، اما براساس [[الجامع فی‌الاحادیث القدسیة]] اثر[[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]، كه به روش مسندى تنظیم شده است، بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق [[انس بن مالك]]، [[ابوهریره]]، [[ابن عباس]] و [[حضرت علی(ع)]] نقل شده‌اند.<ref>علّوش، ص 17ـ 77، 122ـ157، 187ـ201، 292ـ358</ref> | درباره اینكه كدام‌یك از [[صحابه]] بیشترین احادیث قدسى را از [[پیامبر اكرم]](ص) نقل كرده‌اند، بدون استقصاى كامل نمی‌توان اظهارنظر كرد، اما براساس [[الجامع فی‌الاحادیث القدسیة]] اثر[[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]، كه به روش مسندى تنظیم شده است، بیشتر این احادیث به ترتیب از طریق [[انس بن مالك]]، [[ابوهریره]]، [[ابن عباس]] و [[حضرت علی(ع)]] نقل شده‌اند.<ref>علّوش، ص 17ـ 77، 122ـ157، 187ـ201، 292ـ358</ref> | ||
در منابع حدیثى [[شیعه]]، احادیث قدسى عمدتاً از طریق [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] از قول [[محمد(ص)|پیامبراكرم]](ص) و گاه بدون واسطه آن حضرت، از قول خدا،<ref>كلینى، ج 2، ص 72</ref> انبیاى سلف<ref>كلینى، ج 2، ص 497ـ498</ref> و [[جبرئیل]]<ref>كلینى، ج 1، ص 10، ج 2، ص 549</ref> نقل شده‌اند. برخى احادیث قدسى متضمن سخن گفتن خدا با یكى از پیامبرانش است. از میان پیامبران، آنچه درباره [[حضرت موسى]] و [[حضرت داود|داود]](ع) گزارش شده ممتاز است.<ref>حرّعاملى، ص 31ـ81، 96؛علّوش، ص 554ـ 599، 611</ref> | |||
==کتابهای نوشته شده== | ==کتابهای نوشته شده== | ||
| خط ۹۷: | خط ۱۱۸: | ||
#[[الجامع فى الاحادیث القدسیة]]،<ref>بیروت 1422/ 2001</ref> اثر [[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]. | #[[الجامع فى الاحادیث القدسیة]]،<ref>بیروت 1422/ 2001</ref> اثر [[عبدالسلام علوش|عبدالسلام علّوش]]. | ||
#[[الاحادیث القدسیة المشتركة بین‌السنة و الشیعة]]،<ref>تهران 1425/2004</ref> اثر [[محسن حسینی امینى]]. | #[[الاحادیث القدسیة المشتركة بین‌السنة و الشیعة]]،<ref>تهران 1425/2004</ref> اثر [[محسن حسینی امینى]]. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس|اندازه=ریز|4}} | {{پانویس|اندازه=ریز|4}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
*[[آقابزرگ]] طهرانی. | *[[آقابزرگ]] طهرانی. | ||
| خط ۱۵۱: | خط ۱۷۵: | ||
{{پایان }} | {{پایان }} | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
*[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5882 دانشنامه جهان اسلام] | *[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5882 دانشنامه جهان اسلام] | ||
{{علم حدیث}} | |||
[[رده:اصطلاحات حدیثی]] | [[رده:اصطلاحات حدیثی]] | ||