عبدالله بن جعفر حمیری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبداللّه بن جعفر حِمیری'''؛ عالم و [[محدث|محدّث ]] [[شیعه|شیعی]] در [[قرن سوم]] و [[قرن چهارم]] است. او با کتاب مشهورش به نام [[قرب الاسناد|قُربُ الاِسناد]] شناخته می‌شود.

از تاریخ دقیق ولادت و وفات عبدالله بن جعفر اطلاعی دردست نیست، اما بدون شک در دوران امامت [[امام هادی|امام هادی]](ع) و [[امام حسن عسکری|امام حسن عسکری]](ع) و در دوره [[غیبت صغری|غیبت صغرا]] می‌زیسته است.

حمیری، از مشایخ و بزرگان [[قم]] بود، در سالهای پایانی قرن سوم به [[کوفه]] سفر کرد و محدّثان آن شهر از وی احادیث بسیاری شنیدند.<ref>نجاشی، ص۲۱۹</ref>

[[شیخ طوسی]] در رجال خود<ref>ص ۳۷۰</ref> در میان اصحاب [[امام رضا]](ع) از فردی به نام ابوالعباس حمیری یاد کرده که [[آیت الله خویی|خویی]]<ref>ج ۱۰، ص۱۴۱</ref> ـ با ارائه دلایلی، از جمله تاریخ سفر حمیری به کوفه، که [[نجاشی]] آن را گزارش کرده ـ وی را غیر از عبداللّه بن جعفر حمیری دانسته است.<ref>کلینی، ج ۵، ص۴۴۷ ؛ طوسی، تهذیب، ج ۳، ص۲۳۱</ref>

*[[ایوب بن نوح نخعی]]<ref>حِمیری، ص۱۶۳</ref>

*[[هارون بن مسلم]]<ref>نجاشی، ص۸، ۵۲، ۴۱۵ ـ ۴۱۶</ref>

*[[احمد بن محمد بن خالد برقی|احمد بن محمد بن خالد برقی]]<ref>نجاشی، ص۵۵، ۱۳۷</ref>

*[[محمد بن حسین بن ابی الخطاب]]<ref>حمیری، ص۳۷۹</ref>

*[[محمد بن خالد طیالسی]]<ref>نجاشی، ص۱۶۸</ref>

*فرزندش [[محمد بن عبدالله حمیری]]<ref>طوسی، الامالی، ص۹، ۲۲، ۲۰۳</ref>

*[[احمد بن محمد بن یحیی عطار قمی]]<ref>طوسی، الامالی، ص۱۳، ۳۸، ۲۰۱</ref>

*[[ابن جنید اسکافی|ابوعلی اسکافی]]<ref>طوسی، الامالی، ص۸۶، ۲۳۸، ۶۹۷</ref>

*[[محمد بن حسن بن ولید قمی]]<ref>نجاشی، ص۱۷۶، ۲۷۴</ref>

*[[علی بن حسین بن بابویه]]<ref>نجاشی، ص۴۳۰</ref>

*[[ابوغالب زراری|ابوغالب زُراری]]<ref>طوسی، الامالی، ص۱۸۹</ref>

*[[محمد بن موسی بن متوکل]]<ref>طوسی، رجال، ص۴۳۷</ref>

حمیری نقش مهمی در روایت مکتوبات حدیثی [[محدث|محدّثان]] [[قم]] داشته است.<ref>طوسی، رجال، ص۴۲۴</ref> همچنین نام وی در سلسله اسناد روایی بسیاری از آثار محدّثان [[شیعه|شیعی]] [[کوفه]] و مناطق دیگر دیده می‌شود.<ref>نجاشی، ص۳۸، ۵۹، ۱۶۸، ۳۰۲، ۴۳۰</ref>

حمیری علاوه بر فرزندش محمد، که فردی مشهور و صاحب تألیفات بوده، سه فرزند دیگر، به نامهای احمد و جعفر و حسین، داشته است که همگی دارای مکاتباتی با [[امام زمان]](عج) بوده‌اند.<ref>نجاشی، ص۳۵۴ ـ ۳۵۵</ref>

حمیری آثار متعددی تألیف کرده که اغلب شامل موضوعات مورد علاقه محدّثان آن دوره است. از جمله موضوعاتی که محدّثان شیعه آن دوره آثار متعددی درباره آن تدوین کرده‌اند، پاسخهای [[ائمه اطهار|ائمه]] به پرسشهای اصحاب درباره مسائل فقهی و کلامی است که موارد فراوانی از آنها در [[کتب اربعه|کتب اربعه]] نقل شده است.<ref>کلینی، ج ۱، ص۸۷، ۱۰۰ و ج ۲، ص۲۷، ۳۹۹ ؛ شیخ صدوق، من لایحضر، ج ۱، ص۲۶۲، ۵۴۴ ؛ طوسی، تهذیب، ج ۱، ص۵۵، ۶۴،۱۵۰</ref>

*حسن بن مالک<ref>شیخ صدوق، من لایحضر، ج۳، ص۴۳۴ و ج ۴، ص۲۳۲؛ طوسی، تهذیب، ج۹، ص۱۸۹ ؛ طوسی، الاستبصار، ج۴، ص۱۲۴</ref>

*محمد بن جزک<ref>شیخ صدوق، من لایحضر، ج۱، ص۴۴۰ـ۴۴۱؛ طوسی، تهذیب، ج ۳، ص۲۱۶ و ج ۷، ص۳۶۳، ۴۲۸</ref>

*حسین بن علی بن کیسان صنعانی<ref>طوسی، تهذیب، ج۲، ص۳۰۸؛ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص۳۴۳</ref>

*ایوب بن نوح<ref>طوسی، تهذیب، ج۴، ص۹۱ و ج ۵، ص۲۷۳</ref>

*محمدبن سرو<ref>طوسی، تهذیق، ج۵، ص۱۷۱؛ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۴۷</ref>

*علی بن ریان بن صلت<ref>طوسی، تهذیب، ج۵، ص۲۰۹؛ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۶۷</ref>

حمیری همچنین کتابی با عنوان مسائلُ [[امام حسن عسکری|أبی محمدالحسن]](ع) علی ید محمد بن عثمان العَمری تألیف کرده که نقل قولهایی از آن در آثار گوناگون [[امامیه|امامیه]] باقی مانده است.<ref>کلینی، ج ۵، ص۴۴۷ و ج ۷، ص۱۱۴</ref>

براساس این نقل قولها، به نظر می‌رسد که بخش اعظم این کتاب، پرسشهای فقهی از [[امام عسکری]](ع) بوده که حمیری آنها را از طریق [[محمد بن عثمان عمری|محمد بن عثمان عَمْری]] دومین نایب خاص، به امام می‌رسانده و پاسخهایی نیز از طریق عمری می‌گرفته است.<ref>شیخ صدوق، من لایحضر، ج ۳، ص۴۳۵</ref>

عبدالله بن جعفر حمیری آثاری نیز در موضوع [[امامت ائمه اثنی عشر|امامت]] تألیف کرده است. وی کتاب مهمی با نام الدلائل داشته است<ref>نجاشی، ص۲۱۹ ؛ طوسی، فهرست، ص۲۹۴</ref> که تا [[قرن هفتم]] موجود بوده و [[علی بن عیسی اربلی|بهاءالدین اربلی]]<ref>ج ۳، ص۶۶، ۱۲۰، ۲۱۰، ۴۰۴</ref> و [[ابن طاووس|ابن طاووس]]<ref>فتح الابواب، ص۲۴۳ ؛ کمال الدین، ص۲، ۹۷، ۱۱۹</ref> بخشهایی از آن را نقل کرده‌اند. ابن طاووس نسخه‌ای از این کتاب را، به خط احمد بن حسین ابن غضائری، در اختیار داشته است.<ref>کمال الدین، ص۹۷، ۲۲۹</ref>

از جمله آثار حمیری درباره [[غیبت]]، کتاب الغیبة است. همچنین وی تألیف دیگری در این زمینه داشته که [[نجاشی]]<ref>نجاشی، ص۲۱۹</ref> هم از آن با نام ''الغیبة و الحیرة'' یاد کرده و احتمالا همان است که طوسی، به نقل از ابوجعفر محمدبن جعفر ابن بُطّه قمی، نام آن را ''الفترةُ والحیرة'' ذکر کرده است.<ref>طوسی، فهرست، ص۲۹۴</ref>

[[ابن ابی زینب|ابن ابی زینب]]،<ref>ص ۶۷، ۱۵۲، ۱۵۵، ۱۵۹</ref> [[شیخ صدوق|ابن بابویه]]<ref>کمال الدین، ج ۱، ص۱۲۷، ۱۵۲، ۲۱۱، ۲۲۸</ref> و [[شیخ طوسی]] در کتاب [[غیبت طوسی|الغیبة]]<ref>ص ۳۵۲، ۳۵۴، ۳۶۱ ـ ۳۶۲، ۴۳۹</ref> روایات فراوانی درباره غیبت از حمیری نقل کرده‌اند که برگرفته از آثار وی در این باب است.

شیخ صدوق در کتاب [[توحید صدوق|التوحید]]<ref>ص ۷۶، ۸۰، ۱۰۳</ref> روایاتی به نقل از مشایخ خود از حمیری آورده که احتمالا از کتاب ''العظمة و التوحید'' یا کتاب ''التوحید و البداء و الارادة و الاستطاعة و المعرفة''<ref>نجاشی، ص۲۱۹ ـ ۲۲۰</ref> است که شیخ طوسی<ref>طوسی، فهرست، ص۲۹۴</ref> از کتاب اخیر با عنوان ''التوحید و الاستطاعة و الافاعیل و البداء'' یاد کرده است.

تنها کتاب موجود از حمیری، [[قرب الاسناد|قُرب الاِسناد]] است. [[نجاشی|نجاشی]]<ref>ص ۲۲۰</ref> از سه کتاب حمیری با نامهای قرب الاسناد الی [[امام رضا|الرضا]](ع) ، قرب الاسناد الی [[امام جواد|ابی جعفر بن الرضا]](ع)، و قرب الاسناد الی [[امام زمان|صاحب الامر]](عج) یاد کرده، اما شیخ طوسی<ref>فهرست، ص۲۹۴</ref> فقط از قرب الاسناد نام برده است.

قرب الاسناد به آثاری اطلاق می‌شود که در آن، [[محدث|محدّث]] [[حدیث|احادیث]] را با کوتاه‌ترین طریق تا [[معصوم]] روایت کند. حمیری در تألیف این کتاب از متون کهن‌تر نیز بهره برده<ref>رحمتی، ص۲۷ ـ ۲۸</ref> که از مهم‌ترین آنها، کتاب ''المسائل علی بن جعفر عُریضی'' است که حمیری بخش اعظم آن را در کتاب خود آورده است.<ref>رحمتی، ص۲۷</ref>

[[ابن ادریس حلی|ابن ادریس حلّی]]<ref>ج ۱۴، ص۲۲۳ ـ ۲۳۰</ref> روایاتی از قرب الاسناد حمیری نقل کرده، ولی به اشتباه این کتاب را به فرزند وی، محمد نسبت داده است. منشأ این خطا ظاهرا آن است که سلسله سند آغازین کتاب به فرزند حمیری منتهی می‌شود.<ref>حمیری، ص۱</ref>

شاهد مهم بر صحت انتساب قرب الاسناد به عبدالله بن جعفر حمیری آن است که ابن ادریس حلّی،<ref>ج ۱۴، ص۲۲۳</ref> در نقل قول از این کتاب، حدیثی را بدون واسطه از محمد بن حسین بن ابی الخطاب (متوفی ۲۶۲ق) آورده که طبقه حدیثی آن تنها با طبقه مشایخ عبداللّه بن جعفر تطابق دارد.

{{پانویس|۲}}