عقل فعال: تفاوت میان نسخه‌ها

عقل فعال، موجودی غیرمادی، غیرمرکب و واسطه عالم ماده و عالم مجردات است. عقل فعال، همچنین گنجینه مفاهیم کلی و عقلی به شمار می‌رود و آنها را به نفس انسانی افاضه می‌کند. ازاین‌رو، ادراکات انسان به عقل فعال وابسته است و از او سرچشمه می‌گیرد.<br>

به گفته [[مرتضی مطهری]]، پیشینه وجود عقل فعال و ارتباط نفس انسان با آن، به دوره پیش از اسلام و به اَرَسطُوقْلیس بازمی‌گردد؛ اما برخی محققان ارسطوی معروف را نخستین کسی دانسته‌اند که عقل فعال را مطرح کرد.<br>

گفته شده [[فلسفه اسلامی |فیلسوفان]] و [[متکلم|متکلمانی]] همچون ابوالبرکات بغدادی، [[امام محمد غزالی]] و [[فخرالدین رازی]] وجود عقل فعال و نقش او در ایجاد عالم ماده و نفوس انسانی و افاضه ادراکات به نفس انسانی را انکار کرده‌اند. غزالی نقش عقل فعال در پدیده وحی را نیز انکار کرده و معتقد است که فقط [[خدا| خداوند]] و فرشته‌ای خاص در [[وحی]] نقش دارند.<ref>نگاه کنید به: رحیمیان و رهبری، «جایگاه معرفت‌شناختی عقل فعال در اندیشه‌ی ابن سینا»، ص۸۹.</ref>

یکی از دلایلی که فلاسفه برای اثبات عقل فعال ارائه کرده‌اند، این است که نفس انسانی در آغاز حدوث و پیدایش، بالقوه (یعنی امکان و استعداد نفس بودن را دارد؛ اما هنوز وجود خارجی پیدا نکرده) است و به‌تدریج از بالقوه بودن به‌ فعلیت می‌رسد و وجود خارجی می‌یابد؛ ازاین‌رو، باید موجود دیگری باشد که آن نفس را از قوه بودن به فعلیت برساند. این موجود نمی‌تواند مادی باشد؛ زیرا موجودات مادی در ذات خود دارای عقل و شعور نیستند؛ ازاین‌رو نمی‌توانند به دیگری عقل و شعور عطا کنند. پس باید این موجود مجرد و غیرمادی باشد که همان عقل فعال است؛ بنابراین عقل فعال، علت فاعلی خروج نفس انسان از قوه بودن به فعلیت آن است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ج۱۳، ص۱۳۲و۱۳۳؛ عبداللهی، «بررسى تطبيقى-انتقادى اتحاد نفس با عقل فعال در فلسفه اسلامى»، ص۶۰.</ref>