خطبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[خطبه]]''' (به ضم خاء) کلمهای عربی و در اصطلاح، به معنای سخنرانی یا کلام مخصوصِ مشتمل بر ستایش [[خداوند]] و [[صلوات]] بر [[پیامبر اکرم|محمّد]](ص) و [[اهل بیت|آل محمّد]](ص) است.

بنابر آنچه در منابع حدیثی و تاریخی آمده است، پیامبر اکرم(ص)و دیگر معصومان(ع) به مناسبت‌های مختلف در اجتماع مردم خطبه می‌خواندند.

معنای دیگر خطبه، [[خطبه]] به کسر خاء و سکون طاء، به معنای خواستگاری از زن و التماس [[نکاح]] است. یکی از مصادیق واژه خِطبه در روایات [[حدیث]] نبوی «لا یخطب أحدکم علی خطبة أخیه» است.<ref>عوالی اللئالی، ج۲، ص۲۷۴</ref> و غرض آن است که پس از مراسم خواستگاری و توافق زوجین و تعیین [[صداق]] و تراضی طرفین، شخص دیگری از آن زن خواستگاری ننماید.<ref> لسان العرب، ج۱،واژه «خطب» ص۳۶۰.</ref> خِطبه(به کسر خاء و سکون طاء) بر دو قسم است:

# تصریح، یعنی کلامی که جز اراده تزویج احتمالی دیگر ندارد.

# تعریض، یعنی به کنایه خواستگاری نمودن.<ref> تذکرة الفقها، ج۲، ص۵۶۹.</ref>

مهمترین مواردی که خواندن خطبه به نحو [[واجب]] یا [[مستحب]] در [[فقه]] مطرح است، عبارت است از:

خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه که به جای دو رکعت از نماز ظهرِ جمعه محسوب میشود، شرط صحت نماز جمعه است.<ref> جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۰۷.</ref>

خطبه‌های نماز جمعه باید مشتمل بر حمد و ثنای خدای متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام و موعظه باشد. هرچند برخی، [[صلوات]] را در خطبه اوّل و موعظه را در خطبه دوم واجب ندانسته‌اند.<ref> جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۰۸-۲۱۴؛ مستند الشیعة ج۶، ص۶۵-۶۷.</ref>

بنابر مشهور، قرائت سوره‌های کوتاه در هر دو خطبه واجب است.<ref> جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۱۱.</ref> برخی، تلاوت یک [[آیه]] که به حسب معنا تمام باشد و به آیه قبل و بعدش بستگی نداشته باشد، را نیز مجزی دانستهاند.<ref> جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۱۴.</ref>

نماز [[عید فطر]] و [[عید قربان]] در صورتی که به جماعت خوانده شود، دارای خطبه است که امام پس از نماز آن را می‌خواند و بهتر است از خطبه‌های مأثور باشد. در [[وجوب]] یا [[استحباب]] خطبه - در فرض وجوب نماز- اختلاف است.<ref>الحدائق الناضرة ج۱۰، ص۲۱۰-۲۱۱؛ جواهر الکلام ج۱۱، ص۳۳۶-۳۳۹.</ref>

در [[نماز باران]] خواندن خطبه‌های مأثور افضل است. در غیر این صورت، خطبهای خوانده می‌شود که مشتمل بر حمد و ستایش خداوند و [[دعا]] و تضرع به درگاه الهی، جهت آمدن باران باشد.<ref> جواهر الکلام ج۱۲، ص۱۴۸.</ref>

برخی، خطبه نماز باران را صرف دعا و تضرّع دانسته و ایراد خطبه بدین گونه یا به نحو مشهور را مجزی دانسته‌اند.<ref> الحدائق الناضرة ج۱۰، ص۴۹۱؛ جواهر الکلام ج۱۲، ص۱۵۰.</ref>

مستحب است امام (امیر الحاج) در موسم حج، به ویژه هفتم [[ذیحجه]]، نهم ذیحجه (روز [[عرفه]]) و روز [[قربانی]] در [[منی]]، همچنین روز نَفْر اوّل (دومین روز از [[ایام تشریق]]) در اجتماع [[حاجی]]ان خطبه بخواند و آنان را با وظایف خود و [[مناسک حج]] آشنا کند.<ref>قواعد الأحکام ج۱، ص۴۳۶؛ المبسوط ج۱، ص۳۶۵.</ref>

خواندن خطبه قبل از [[عقد نکاح]] [[مستحب]] است. در خطبه عقد کیفیت خاصی شرط نیست، لیکن بهتر است پس از حمد و ستایش خداوند متعال، [[شهادتین]] و درود بر پیامبر(ص) و خاندان پاک آن حضرت، به تقوی توصیه و برای زوجین دعا شود. افضل در خطبه عقد، خواندن خطبههای مأثور از ائمّه(ع)است.

همچنین بنابر تصریح برخی، خواندن خطبه قبل از خواستگاری و برای ولی دختر هنگام پاسخ مثبت دادن به خواستگار مستحب است. در این خطبه صِرف حمد خداوند متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد کفایت می‌کند.<ref> جواهرالکلام ج۲۹، ص۴۰-۴۱؛ العروة الوثقی ج۵، ص۴۷۸.</ref>

*الحدائق الناضرة، الشیخ یوسف البحرانی (صاحب الحدائق)، ج۱۰.

*العروة الوثقی،السید محمد کاظم الطباطبائی الیزدی، ج۵.

*المبسوط،الشیخ الطوسی، ج۱.

*تحریر الأحکام،العلامة الحلی، ج۱.

*تحریر الوسیلة،السید روح الله الخمینی، ج ۱.

*تذکرة الفقهاء،العلامة الحلی، ج۲ و ۴.

*جواهر الکلام، محمد حسن النجفی الجواهری، ج۱۱، ۱۲ و ۲۹.

*دانشنامه فرهنگ فقه فارسی، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج۳.

*عوالی اللئالی، محمد بن علی بن ابراهیم ابن ابی جمهور الأحسائی، ج۲.

*قواعد الأحکام،العلامة الحلی، ج۱.

*لسان العرب، ابن منظور، ج۱.

*مستند الشیعة، المحقق أحمد بن محمد مهدی النراقی، ج۶.