بیت الاحزان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بَیت‌ُ الاَحزان''' از بناهای تخریب شده در [[بقیع]] در [[مدینه]]. گفته شده که [[حضرت فاطمه (س)]] مدتی در آنجا عبادت و در سوگ [[حضرت محمد|پدرش]] [[عزاداری]] می‌کرد. این محل، اتاقی دارای گنبد بوده و در سال [[سال ۱۳۴۴ هجری قمری|۱۳۴۴ق]]. به دست [[وهابیان]] ویران شده است. بیت‌الاحزان یکی از مکان‌های احتمالی دفن حضرت فاطمه(س) است.

بنابر گزارش‌های منابع تاریخی و سفرنامه‌نویسان، بیت‌الاحزان در قبرستان [[بقیع]] در مدینه، در جنوبی قبر [[عباس بن عبدالمطلب]] قرار داشته است. از گزارش‌ها برمی‌آید که بیت‌الاحزان، اتاقی با گنبدی بر فراز آن بوده و به‌ظاهر، [[ضریح|ضریحی]] چوبین به رنگ سبز نیز داشته است. بسیاری سفرنامه‌نویسان ایرانی دوره [[قاجار]]، این مکان را زیارت کرده و نشانی محل و برخی مشخصات آن را آورده‌اند؛ از جمله [[حسام السلطنه قاجار]]، گفته است: بیت‌الاحزان حضرت فاطمه(س) در بقیع و پشت بارگاه [[ائمه بقیع|امامان چهارگانه]] است.<ref>حسام السلطنه، دلیل الانام، ص۱۵۲.</ref>محمدحسین حسینی فراهانی در سفر [[حج]] سال ۱۳۰۲ قمری/ ۱۲۶۴ شمسی بیت الاحزان را دیده و گفته این بنا گنبد و ضریحی کوچک دارد.<ref>فراهانی، سفرنامه مکه، ص۲۴۰.همچنین نک: محمد ولی میرزای قاجار، سفرنامه مکه، گزارش سفر حج سال ۱۲۶۰ قمری/ ۱۲۲۳ شمسی.</ref>حاج ایازخان قشقایی از آخرین کسانی است که بیت الاحزان را پیش از تخریب (<small>۱۳۴۴ق.</small>) در سال ۱۳۴۱ قمری/۱۳۰۱ خورشیدی دیده و از آن در سفرنامه خود گزارشی آورده است.<ref>قشقایی، سفرنامه مکه، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۴۵۵.</ref>

«بزرگان اهل مدينه اجتماع كرده و به حضور حضرت على(ع) آمدند و گفتند: اى ابو الحسن! فاطمه شب و روز گريه می‌كند و هيچ‌كدام از ما علاوه بر آنکه روزها در طلب معیشتیم، شب هنگام نیز خواب خوشی نداریم. ما از تو می‌خواهیم كه به فاطمه بگویی يا شب گريه كند و يا روز (وَ إِنَّا نُخْبِرُكَ أَنْ تَسْأَلَهَا إِمَّا أَنْ تَبْكِيَ لَيْلًا أَوْ نَهَارا). آن‌حضرت فرمود: مانعى ندارد و سپس اين موضوع را با فاطمه(س) در ميان نهاد، ولى دریافت كه آن‌حضرت از گريه آرام نمی‌گیرد. على(ع) بعد از آن، اتاقى در بقیع که خارج از شهر مدينه بود براى حضرت فاطمه ساخت كه آن‌را «بيت الاحزان» می‌گفتند.  

هنگام صبح، فاطمه، حسن و حسين را برداشته و به بقيع می‌رفت و تا شبانگاه مشغول گريه بود و چون شب فرا می‌رسيد حضرت امير(ع) فاطمه را به منزل باز می‌گردانيد. پس از گذشت ۲۷ روز از رحلت پیامبر (ص)، حضرت فاطمه (س) بر اثر بیماری، دیگر نتوانست به آن جا برود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۷۷.</ref>

منابع اهل سنت نیز به وجود این مکان در [[بقیع]] اشاره کرده‌اند؛ مثلاً سمهودی به نقل از [[غزالی]] (<small>متوفی ۵۰۵ق.</small>)، ضمن بیان آداب [[زیارت]] بقیع، نمازگزاردن در مسجد بیت‌الحزن را [[مستحب]] دانسته و از آن به‌عنوان محل اقامت حضرت فاطمه (س) در ایام حزن بر پدرش یاد کرده است.<ref>سمهودی، وفاءالوفاباخبار دارالمصطفی، ج۳، ص۹۰۷.</ref> طبق این بیان، بعدها مسجدی نیز در مکان مزبور ساخته شده است. همچنین به اقامت حضرت فاطمه (س) پس از وفات پدرش در بیت الاحزان واقع در بقیع تصریح شده است.<ref>رفعت باشا، مراة الحرمین او الرحلات الحجازیة والحج و مشاعره الدینیة، ج ۱، ص ۴۲۶. </ref>

بیت‌الاحزان، پس از [[مسجدالنبی]] و [[قبرستان بقیع]] سومین مکانی است که احتمال دارد قبر حضرت فاطمه (س) در آن‌جا باشد.<ref>خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم المدینة المنورة، ص ۲۸۵ـ۲۸۴؛ سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، ج۱، ص۴۱.</ref>

بیت‌الاحزان پس از حمله دوم وهابیان به [[حجاز]] و تصرف مدینه، در سال ۱۳۴۴ق. از میان رفت. وهابیان در حمله نخست(<small>۱۲۱۸-۱۲۲۱ق.</small>) بقیع را ویران کردند؛ ولی برخی اماکن آن از جمله بارگاه امامان چهارگانه پس از شکست آنان بازسازی شد.<ref>نک: پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۱۹۶.</ref> با توجه به این که برخی سفرنامه نویسان میان فاصله حمله اول(<small>۱۲۲۱ق.</small>) و دوم(<small>۱۳۴۴ق.</small>) بیت‌الاحزان را دیده و زیارت کرده‌اند،<ref>از جمله: حسام السلطنه، دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام، ص۱۵۲.</ref> به نظر می‌رسد که بیت‌الاحزان در حمله اول تخریب نشده یا پس از تخریب بازسازی شده است. در برخی گزارش‌ها آمده است که در سال ۱۲۳۳ق. به دستور سلطان محمود عثمانی، گنبد بیت‌الاحزان همراه گنبد زوجات الرسول و نیز گنبد [[عثمان بن عفان]] بازسازی شده است.<ref>مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۲۶.</ref>حاج ایازخان قشقایی از واپسین سفرنامه‌نویسان حج است که از بیت‌الاحزان در ۱۳۴۱ قمری دیدن کرده و گزارشی درباره آن در سفرنامه‌اش آورده است.<ref>قشقایی، سفرنامۀ حاج ایازخان قشقایی به مکه، مدینه و عتبات عالیات در روزگار احمد شاه قاجار ، ص۴۵۵.</ref>

در کتاب‌های تاریخ [[انبیا]] و در ادب غنایی فارسی، به‌ویژه در اشعار [[حافظ]]، این واژه و تعابیر مترادف آن (<small>مانند: کلبه احزان، کلبه غم</small>) فراوان تکرار شده است و نزد [[صوفیه]] نیز کنایه از دل محزون از دوری معشوق است.<ref> شاد، فرهنگ جامع فارسی، ذیل بیت احزان؛ نفیسی، فرهنگ نفیسی، ذیل کلبة احزان؛ خرمشاهی، حافظ نامه، بخش۲، ص۸۲۹ـ۸۲۸؛ تقی‌زاده طوسی، قصص الانبیاء، ص ۱۰۴؛ عفیفی، فرهنگنامة شعری، ذیل بیت الحزن؛ اهور، کلک خیال انگیز: فرهنگ جامع دیوان حافظ، ج ۱، ص ۴۹۱ـ۴۹۰؛ تهانوی و دیگران، کشف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۵۶۱.</ref>

در ادب رثایی شیعی نیز بیت‌الاحزان جایگاه ویژه‌ای دارد. رؤیاهایی نیز نقل شده که بنابر آنها [[حضرت مهدی(عج)]] با سرودن شعری، بیت‌الاحزان را مایه غم و اندوه همیشگی خود دانسته است.<ref> مقرم، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام، ص۹۷؛ سماوی، ظرافة الاحلام، ص۸۱؛ بحرانی، ریاض المدح و الرثا، ص ۱۹۳ـ ۱۹۶.</ref>

از این رو بعضی علمای شیعه آثاری به همین نام در شرح حوادث پس از رحلت پیامبر (ص) و مصائب [[اهل بیت]]، به‌ویژه، حضرت فاطمه (س) نوشته‌اند، که معروف‌ترین آنها عبارتند از:

*بیت الاحزان، فی مصائب سادات الزمان الخمسة الطاهرة من ولد عدنان، اثر عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی (متوفی ۱۲۶۸).<ref> آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲، ص۱۸۵.</ref>

* ابراهیم رفعت باشا، مراة الحرمین او الرحلات الحجازیة والحج ومشاعره الدینیة، بیروت، بی‌تا.

* بحرانی، حسین بن علی بلادی، ریاض المدح و الرثا، قم، بی تا.

* تقی‌زاده طوسی، فریدون، قصص الانبیاء (متن پارسی مربوط به قرن هفتم هجری) ، مشهد، ۱۳۶۳.

* حسام‌السلطنه، سفرنامه مكه، به کوشش رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش؛

* سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ، ج ۴: زندگانی حضرت فاطمه زهرا، تهران، بی تا.

* سماوی، محمدبن طاهر، ظرافة الاحلام، قم، بی تا.

* فرهاد‌میرزا، سفرنامه مکه(م.۱۳۰۵ق.)، به كوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۶ش.

* موسوی مقرم، عبدالرزاق ، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام، نجف، ۱۳۷۰/۱۹۵۱.