مفسد فی الارض: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مُفسِد فِی الاَرض''' (به‌فارسی: فسادکننده در زمین) کسی است که با انجام برخی [[گناهان]] و اقدامات نابجا، آزادی، امنیت، عدالت و آرامش عمومی را تباه کرده و جامعه را از حالت اعتدال خارج سازد. این اصطلاح برگرفته از [[قرآن]] است. گروهی از [[مجتهد|فقیهان]] با استناد به [[آیه محاربه]] عنوان مفسد فی‌الارض را مستقل از [[محاربه]] دانسته و مجازات قتل را برای آن در نظر گرفته‌اند. گروهی دیگر این دو عنوان را یکی دانسته و همان مجازات‌های محاربه را برای آن برشمرده‌اند.

فساد در زمین عنوانی است برگرفته از قرآن که به‌دلیل مجازات شدید آن مورد گفتگوهای فراوان است. عنوان مفسد فی‌الارض<ref>سوره بقره، آیه۶۰؛ سوره اعراف، آیه۷۴؛ سوره هود، آیه۸۵، سوره شعراء، آیه ۱۸۳؛ سوره عنکبوت، آیه۳۶؛ سوره کهف، آیه۹۴؛ سوره ص، آیه ۲۸</ref> و عبارت فساد فی‌الارض<ref>سوره مائده، آیه۳۳؛ سوره قصص، آیات ۷۷ و ۸۳.</ref> در آیات متعددی از قرآن به‌کار رفته است.

در منابع روایی و فقهی [[شیعه]]، بخش مستقلی با عنوان «مفسد فی الارض» یا «افساد فی الارض» نیامده است؛ روایات مربوط به این موضوع در ابواب مختلفی نظیر باب [[قصاص]]،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۹، ص۹.</ref> باب حدود [[محارب]]<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۸، ص۳۰۷.</ref> و باب [[دیات]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱۴، ص۲۷۷.</ref> گردآوری شده است. همچنین احکام آن در ضمن مباحث فقهی متفرقه، مانند [[غصب]]، [[ضمان]]، [[تعزیرات]]، قصاص، محاربه، [[حدود]] و دیات مطرح شده است.<ref>دایرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۲۹۷.</ref>

*[[سید روح‌الله خمینی|امام خمینی]] (۱۲۸۱-۱۳۶۸ش) فقیه شیعه و بنیانگذار [[نظام جمهوری اسلامی ایران|نظام جمهوری اسلامی]]، مفسد فی‌الارض را با محارب یکی دانسته است. از نظر او محارب کسی است که سلاحش را برای ترساندن مردم و افساد در زمین، عریان و تجهیز می‌کند.<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۹۲.</ref>

*به‌باور [[محمد مؤمن قمی]] (۱۳۱۶-۱۳۹۷ش) از فقهای شیعه، مفسد فی‌الارض در آیه موضوعیت دارد و محاربه یکی از مصادیق افساد فی‌الارض به شمار می‌رود، بنابراین هر گاه عنوان «افساد فی‌الارض» محقق شود، اگرچه خالی از عنوان محاربه باشد، مجازات‌های چهارگانه مذکور در آیه (قتل، به دار آویختن، قطع دست و پای مخالف هم، یا تبعید) بر آن مترتب می‌گردد.<ref>مؤمن قمی، کلمات سدیده، ۱۴۱۵ق، ص۴۰۹.</ref>

*به‌گفته [[محمد فاضل لنکرانی]] (۱۳۱۰ش-۱۳۸۶ش) مرجع تقلید، نسبت بین مفسد فی‌الارض و محارب، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر محاربی مفسد فی‌الارض است، اما هر مفسدی محارب نیست و بر هر مفسدی، مجازات محارب جاری نمی‌شود.<ref>لنکرانی، تفصیل الشریعة، ۱۴۲۲ق، ص۴۲۸.</ref>  

*[[ناصر مکارم شیرازی]] (زاده ۱۳۰۵ش) مرجع تقلید، معتقد است که مفسد فی‌الارض و محارب دو مفهوم جداگانه‌اند؛ مثلاً کسی که مواد مخدر را در سطح وسیع منتشر می‌کند مفسد فی‌الارض است، اما محارب نیست؛ چون سلاحی نکشیده است، اما کسی که حتی برای یک بار مردم را با اسلحه تهدید کند محارب است، ولی مفسد فی‌الارض نیست، مگر اینکه این کار تکرار شود.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=46774&mid=261400 «وجه تفاوت افساد فی‌الارض و محاربه»]، سایت اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref>

اختلاف‌نظر فقها در نسبت بین دو عنوان «مفسد فی‌الارض» و «محارب» در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران نیز اثر داشته است؛<ref>فرح‌زادی و فتح‌اللهی، «مقایسه محاربه با مفاهیم مشابه»، ص۱۱۶.</ref> به‌طوری که در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ش، عنوان افساد فی‌الارض جدای از محاربه تعریف شده است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/845048 «قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ش»، ماده ۲۸۶.]، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.</ref>

[[مجتهد|فقیهان]] اموری را به‌عنوان مصادیق افساد فی‌الارض برشمرده‌اند که برخی از آنها عبارتند از:

*برخی فقها با توجه به مجازات‌هایی که در روایات برای بعضی جُرم‌ها در نظر گرفته شده، اموری نظیر آتش‌ زدن خانه و اموال دیگران،<ref>علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۳۵۳.</ref> آدم‌ربایی،<ref>علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۹ق، ج۹، ص۳۳۷.</ref> عادت بر کشتن [[اهل ذمه]]،<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۹۸۶؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۴۲.</ref> را از مصادیق افساد فی‌الارض دانسته‌اند.

*به نظر [[محمد فاضل لنکرانی]]، کلیه جرایم مستوجب قتل مانند [[زنای محصنه]]، [[زنا|زنای]] با [[محارم]]، [[لواط]] و... از مصادیق افساد فی‌الارض محسوب می‌شوند.<ref>فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعة: الحدود، ۱۴۲۲ق، ص۶۳۹.</ref>

*ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی ایران، مصوب ۱۳۹۲ش، اموری مانند جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها، به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور شود، ناامنی یا خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، و اشاعه فساد و فحشا را از مصادیق افساد فی‌الارض دانسته است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/845048 «قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ش»]، سایت مرکز پژوهش های جلس شورای اسلامی.</ref>

*برخی نیز اقداماتی مانند تشکیل باندهای فحشا و منکَر و قاچاق مواد مخدر و امثال این امور را که موجب خروج بخشی از جامعه از حالت اعتدال می‌گردد را از مصادیق افساد فی‌الارض دانسته‌اند.<ref>فرح‌زادی و فتح‌اللهی، «مقایسه محاربه با مفاهیم مشابه»، ص۱۱۴.</ref>

* در قانون مجازات اسلامی در ایران، مصوب ۱۳۹۲ش، افساد فی‌الارض در جرایم اقتصادی به رسمیت شناخته شد<ref>میرخلیلی و حیدری، «بررسی مبانی فقهی اعدام مجرمان اقتصادی»، ص۸۵.</ref> و برای مبارزه با مفاسد اقتصادی، آثار کیفری چون عدم امکان تعلیق و تعویق مجازات و تأکید بر اجرای آن و همچنین مجازات اعدام در نظر گرفته شد.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/845048 «قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲ش، ماده ۴۷ و ۲۸۶»]، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.</ref> برخی از پژوهشگران تعیین مجازات اعدام برای مفسدان اقتصادی را فاقد پشتوانه فقهی دانسته و بر این نظرند که این مجازات، برای مبارزه با مفاسد اقتصادی، بازدارندگی ایجاد نمی‌کند.<ref>میرخلیلی و حیدری، «بررسی مبانی فقهی اعدام مجرمان اقتصادی»، ص۹۴.</ref>

درباره مجازات مفسد فی‌‌الارض اختلاف‌نظر وجود دارد و منشأ آن، اختلاف در تعریف و رابطه دو عنوان «مفسد فی‌الارض» و «محارب» است.<ref>شاهرودی، «محاربه چیست و محارب کیست؟»، ص۱۸۷.</ref> کسانی که این دو عنوان را یکی می‌دانند، فقط به مجازات‌هایی که برای محاربه گفته شده بسنده کرده‌اند.<ref>شاهرودی، «محاربه چیست و محارب کیست؟»، ص۱۸۷.</ref> فقیهان، با استناد به [[آیه محاربه]]، مجازات محاربه را چهار چیز: قتل، صَلب (بستن دست و پای مجرم به چیزی شبیه صلیب)،<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۶۰۹.</ref> بریدن دست و پای مخالف هم و نفی بلد (تبعید) دانسته و بر آن [[اجماع]] دارند.<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۸.</ref> فلسفه مجازات محارب، حفظ خون‌های افراد بی‌گناه و جلوگیری از تجاوز افراد زورگو به جان، مال و ناموس مردم دانسته شده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ۳۶۱.</ref>

به‌گفته [[سید محمد موسوی بجنوردی]]، از اعضای وقت شورای عالی قضایی در ایران، از نظر [[سید روح‌الله خمینی|امام خمینی]] مفسد فی‌الارض به خودی خود عنوان مجرمانه‌ای که مستحق مجازات اعدام باشد، نیست؛ مگر آنکه با حمل سلاح همراه باشد؛<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n22001/سرویس_های_اطلاع_رسانی/جامعه/امام_مخالف_اعدام_مفسد_فی_الارض_بود «امام مخالف اعدام مفسد فی الارض بود»]، پرتال امام خمینی.</ref> از همین رو در پاسخ به نامه [[عبدالکریم موسوی اردبیلی]] رئیس وقت دیوان عالی کشور مبنی بر تعیین مجازات اعدام برای مفسدین فی‌الارض در محاکم قضایی، به آنها اجازه داد تا طبق نظر [[حسینعلی منتظری]] عمل کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۳۹۷.</ref> منتظری اعدام مفسد فی‌الارض را جایز دانسته بود.{{مدرک}}