۱۶٬۱۴۱
ویرایش
حرم کاظمین: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی آدرس نسخه عربی با ترجمه
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی آدرس نسخه عربی با ترجمه) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی آدرس نسخه عربی با ترجمه) |
||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
===در دوره صفویه=== | ===در دوره صفویه=== | ||
در دوره [[صفویان|صفویه]] حرم کاظمین بازسازی شد. [[شاه اسماعیل صفوی|شاه اسماعیل]] در سال | در دوره [[صفویان|صفویه]] حرم کاظمین بازسازی شد. [[شاه اسماعیل صفوی|شاه اسماعیل]] در سال ۹۱۴ق بغداد را فتج کرد پس از مدتی دستور داد تمام بناهای حرم را، خراب کنند و به جای آن بنایی بسازند که شامل رواق، صحن، مسجدی در شمال، دو گنبد و دو مناره دیگر می‌شد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۵۰.</ref> شاه اسماعیل همچنین دو صندوق از نقره بر قبور دو امام ساخت.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۲.</ref> کتیبه‌ای با تاریخ ۹۲۶ق بر دیوارهای حرم نصب شده که شرح اقدامات شاه اسماعیل در آن آمده است.<ref> بوداق، جواهر الاخبار، بخش ایران از قراقوینلو تا سال ۹۸۴ق، ۱۳۸۷ش، ص۱۲۴؛ امینی هروی، فتوحات شاهی، ص۳۰۳ به نقل از یزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۳.</ref> شاه اسماعیل تمام ثروت خود را وقف [[چهارده معصوم]] کرد که بخشی از آن به حرم کاظمین رسید.<ref> شاملو، قصص الخاقانی، ج۱، ص۹۳-۹۶؛ اسکندربیگ منشی، تاریخ عالم آٰرای عباسی، ج۲، ص۱۲۵۲-۱۲۵۰ و ۱۶۶۸-۱۶۶۷؛ قزوینی، فواید الصفویه، ص۵۲ به نقل از ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۳.</ref> گفته‌اند به جهت آنکه صفویان نسب [[سیادت]] خود را به [[امام کاظم (ع)]] می‌رساندند، شاه اسماعیل توجه ویژه‌ای به حرم کاظمین داشت.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۲.</ref> | ||
در دوران [[امپراتوری عثمانی|ترکان عثمانی]] (۹۷۴-۹۲۶ق)، به دستور سلیمان‌خان نواقصی که از دوره صفویه در حرم باقی مانده بود، تکمیل شد.<ref>العراق بین احتلالین، ج۹، ص۲۹و۳۴ به نقل از آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۶۷.</ref>از جمله تکمیل مناره‌ای که ساخت آن در دوره صفویه آغاز شده بود، در سال ۹۷۸ق به پایان رسید.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۶۷.</ref> | در دوران [[امپراتوری عثمانی|ترکان عثمانی]] (۹۷۴-۹۲۶ق)، به دستور سلیمان‌خان نواقصی که از دوره صفویه در حرم باقی مانده بود، تکمیل شد.<ref>العراق بین احتلالین، ج۹، ص۲۹و۳۴ به نقل از آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۶۷.</ref>از جمله تکمیل مناره‌ای که ساخت آن در دوره صفویه آغاز شده بود، در سال ۹۷۸ق به پایان رسید.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۶۷.</ref> | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
=== ضریح === | === ضریح === | ||
[[پرونده:Darih Al Kādhimiyyah.jpg|200px|بندانگشتی|ضریح حرم کاظمین]] | [[پرونده:Darih Al Kādhimiyyah.jpg|200px|بندانگشتی|ضریح حرم کاظمین]] | ||
ضریح مرقد امام کاظم(ع) و امام جواد(ع)، اهدایی بانو سلطان بیگم در سال ۱۳۲۴ق است. طول آن ۶۷۶ سانتی‌متر، عرضش ۵۱۷ سانتی‌متر و ارتفاعش نزدیک به سه متر و نیم است.<ref> آل یاسین، تاریخ | ضریح مرقد امام کاظم(ع) و امام جواد(ع)، اهدایی بانو سلطان بیگم در سال ۱۳۲۴ق است. طول آن ۶۷۶ سانتی‌متر، عرضش ۵۱۷ سانتی‌متر و ارتفاعش نزدیک به سه متر و نیم است.<ref> آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۶.</ref> سقف داخلی ضریح از چوب ساخته شده و در آن کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق وجود دارد. ضریح در سال ۱۳۵۹ق تعمیر شده است.<ref> ایدرام، سیمای کاظمین، ۱۳۸۷ش، ص۸۶-۸۷.</ref> پیش از نصب ضریح مذکور، ضریحی که در زمان [[ناصرالدین‌شاه]] ساخته شده بود، ۱۰۹ سال در حرم نصب بود.<ref>میلانی، راهنمای عتبات عالیات، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۳.</ref> | ||
===رواق‌ها=== | ===رواق‌ها=== | ||
[[پرونده:Portico.jpg|بندانگشتی|200px|آینه‌کاری رواق‌های حرم]] | [[پرونده:Portico.jpg|بندانگشتی|200px|آینه‌کاری رواق‌های حرم]] | ||
حرم کاظمین چهار رواق دارد که با مرمر سنگ‌فرش شده است.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> دیوارهای رواق‌ها تا نیمه با سنگ مرمر تزیین شده و نیمه بالایی دیوارها و سقف آینه‌کاری است.<ref> آل یاسین، تاریخ | حرم کاظمین چهار رواق دارد که با مرمر سنگ‌فرش شده است.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> دیوارهای رواق‌ها تا نیمه با سنگ مرمر تزیین شده و نیمه بالایی دیوارها و سقف آینه‌کاری است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۲-۱۴۳.</ref> | ||
رواق‌های حرم عبارتند از: | رواق‌های حرم عبارتند از: | ||
# رواق شرقی: از شرق به طارمه «باب المراد» و از غرب به ضریح راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ | # رواق شرقی: از شرق به طارمه «باب المراد» و از غرب به ضریح راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۵.</ref> [[شیخ مفید]] و [[ابن قولویه قمی|ابن قولِوَیه]] نویسنده کتاب [[کامل الزیارات |کامل الزیارات]] از متکلمان و محدثان [[شیعه]] در این رواق مدفون‌اند.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> | ||
# رواق غربی: از شرق به ضریح و از غرب به طارمه قریش راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ | # رواق غربی: از شرق به ضریح و از غرب به طارمه قریش راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۳.</ref> به دلیل دفن [[خواجه نصیرالدین طوسی]] در آن، به رواق خواجه نصیر مشهور است.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> | ||
# رواق جنوبی: از شمال به ضریح و از جنوب به باب القبله راه دارد. | # رواق جنوبی: از شمال به ضریح و از جنوب به باب القبله راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۵۳.</ref> | ||
# رواق شمالی: از شمال به مسجد جامع صفوی و از جنوب به ضریح راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ | # رواق شمالی: از شمال به مسجد جامع صفوی و از جنوب به ضریح راه دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۳.</ref> | ||
=== درها=== | === درها=== | ||
از رواق‌های حرم کاظمین، شش در به روضه (فضای سرپوشیدهٔ اطراف ضریح) باز می‌شود. رواق‌ها هم از طریق هشت در به صحن متصل می‌شوند.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> پس از اقدامات [[فرهادمیرزا]]، رواق‌های حرم هفت در داشت که پس از مدتی، به عنوان نماد درهای [[بهشت]] که تعداد آن هشت عدد است، یک در دیگر به آنها افزوده شد.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۸.</ref> درهای حرم از جنس طلا و نقره و دارای کنده‌کاری و خطوط نستعلیق است و بر آنها آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی و نیز تاریخ ساخت آنها درج شده است.<ref> | از رواق‌های حرم کاظمین، شش در به روضه (فضای سرپوشیدهٔ اطراف ضریح) باز می‌شود. رواق‌ها هم از طریق هشت در به صحن متصل می‌شوند.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> پس از اقدامات [[فرهادمیرزا]]، رواق‌های حرم هفت در داشت که پس از مدتی، به عنوان نماد درهای [[بهشت]] که تعداد آن هشت عدد است، یک در دیگر به آنها افزوده شد.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۸.</ref> درهای حرم از جنس طلا و نقره و دارای کنده‌کاری و خطوط نستعلیق است و بر آنها آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی و نیز تاریخ ساخت آنها درج شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۳۲-۱۶۰.</ref> | ||
===طارمه‌ها=== | ===طارمه‌ها=== | ||
[[پرونده:Tarameh Al Kādhimiyyah.jpg|بندانگشتی|200px|یکی از طارمه‌های حرم کاظمین]] | [[پرونده:Tarameh Al Kādhimiyyah.jpg|بندانگشتی|200px|یکی از طارمه‌های حرم کاظمین]] | ||
اطراف رواق‌های حرم را سه طارمه (ایوان) گرفته است. طارمه‌ها سقف‌دار و مستطیل‌شکل است و با نرده‌های آهنی از صحن جدا می‌شود.<ref>آل یاسین، تاریخ | اطراف رواق‌های حرم را سه طارمه (ایوان) گرفته است. طارمه‌ها سقف‌دار و مستطیل‌شکل است و با نرده‌های آهنی از صحن جدا می‌شود.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۰.</ref> طارمهٔ باب المراد در سال ۱۲۸۱ق و طارمه قبله در سال ۱۲۸۵ق ساخته شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۰-۱۶۲.</ref> ساخت طارمه قریش نیز در سال ۱۳۲۱ آغاز و در سال ۱۳۳۲ پایان یافته است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۱۸.</ref> | ||
=== صحن و ورودی‌های آن=== | === صحن و ورودی‌های آن=== | ||
[[پرونده:Imam al-Kazim.jpg|بندانگشتی|200px|مراسم شهادت امام کاظم در صحن حرم کاظمین]] | [[پرونده:Imam al-Kazim.jpg|بندانگشتی|200px|مراسم شهادت امام کاظم در صحن حرم کاظمین]] | ||
بر اساس نوشته‌ای که بر دیوار باب المراد نصب شده، فرهادمیرزا در سال ۱۲۹۸ق دستور تجدید بنای صحن را صادر کرده است. در اطراف صحن حجره‌هایی بنا شده | بر اساس نوشته‌ای که بر دیوار باب المراد نصب شده، فرهادمیرزا در سال ۱۲۹۸ق دستور تجدید بنای صحن را صادر کرده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۸.</ref> در اطراف صحن حجره‌هایی بنا شده و در جلوی هر حجره ایوانی قرار دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۴.</ref> صحن کاظمین در ابتدای دوره [[قاجاریه|قاجاری]] سه ورودی اصلی داشت که سردر آنها با کاشی‌های لاجوردی پوشیده شده بود.<ref> دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا، ص۹۸۱-۶۷۹: به نقل از ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> بعدها شمار ورودی‌های آن به ۱۰ عدد رسید<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۴.</ref> که عبارت‌اند از: | ||
* باب المراد: در دیوار شرقی صحن واقع شده است. | * باب المراد: در دیوار شرقی صحن واقع شده است. | ||
* باب القبله: در دیوار جنوبی صحن واقع شده است. | * باب القبله: در دیوار جنوبی صحن واقع شده است. | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۱۷: | ||
* باب صاحب الزمان: در دیوار غربی صحن واقع شده است. | * باب صاحب الزمان: در دیوار غربی صحن واقع شده است. | ||
* باب الجواهریه: در دیوار شمالی صحن واقع شده است. | * باب الجواهریه: در دیوار شمالی صحن واقع شده است. | ||
* باب القریش: در دیوار شمالی قرار دارد.<ref> آل یاسین، تاریخ | * باب القریش: در دیوار شمالی قرار دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۳-۱۷۳.</ref> | ||
بر سردر ورودی‌های حرم آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی، تاریخ کتابت و نام کاتب آنها درج شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ | بر سردر ورودی‌های حرم آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی، تاریخ کتابت و نام کاتب آنها درج شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۳-۱۷۳.</ref> | ||
== تولیت حرم و متولیان آن== | == تولیت حرم و متولیان آن== | ||
در قرن پنجم قمری، کاظمین که از | در قرن پنجم قمری، کاظمین که از محله‌های بغداد بود، مستقل شد و برای آن [[نقیب]] جداگانه‌ای تعیین گردید. یکی از وظایف نقیبان، نظارت بر امور حرم بود. پیش از این، حرم به وسیله قیم اداره می‌شد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> در کتاب تاریخ المشهد الکاظمی، از ۲۷ قیم یا نقیب کاظمین یاد شده است که در میان آنها نام [[سید عبدالکریم بن احمد حلی]] (۶۴۸-۶۹۳ق) از عالمان [[خاندان طاووس]] دیده می‌شود. ابن جعفر القیم، ابوطالب علوی، علی بن علی، معروف به فاخر علوی (درگذشته حدود ۵۶۹ق) و نجم‌الدین علی بن موسوی از علمای قرن هفتم از نقیبان کاظمین بوده‌اند.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۹۳-۲۱۰.</ref> | ||
در دوره صفویه اداره حرم کاظمین به مَشیخة الاسلام واگذار شد. مشیخة الاسلام اداره‌ای بود که صفویان در مقابل مشیخه ترکیه که مرکز آن در استانبول قرار داشت، تأسیس کردند و مرکز آن را در کاظمین قرار دادند. از وظایف این مرکز، مدیریت حرم کاظمین بود.<ref> آل یاسین، تاریخ | در دوره صفویه اداره حرم کاظمین به مَشیخة الاسلام واگذار شد. مشیخة الاسلام اداره‌ای بود که صفویان در مقابل مشیخه ترکیه که مرکز آن در استانبول قرار داشت، تأسیس کردند و مرکز آن را در کاظمین قرار دادند. از وظایف این مرکز، مدیریت حرم کاظمین بود.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۰.</ref> هنگامی که عثمانیان قدرت را در عراق به دست گرفتند، تولیت حرم کاظمین را به فردی به نام ربیعه که پیشتر متولی [[کعبه]] بود سپردند.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۰-۲۱۱.</ref> پس از آن اطلاعات دقیقی از متولیان حرم کاظمین در دست نیست؛ فقط از افرادی همچون عبدالحمید کلیددار (۱۲۸۲-۱۳۳۶ق) و پدرش شیخ طالب شیبی به عنوان متولی حرم یاد شده است؛<ref> آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۲۳۱.</ref> تا اینکه [[عبدالنبی کاظمی]] (۱۱۹۸-۱۲۶۵ق) که تکمله‌ای بر کتاب [[نقد الرجال (کتاب)|نقد الرجال تفرشی]] نوشته است، تولیت حرم را بر عهده گرفت. پس از عبدالنبی فرزندان و نوادگانش این منصب را عهده‌دار شدند.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۲-۲۲۲.</ref> | ||
اکنون جمال عبدالرسول الدباغ، تولیت حرم کاظمین را بر عهده دارد.<ref>[http://aljawadain.iq/post_News.php?id=1324 موقع العتبة الکاظمیة المقدسه، الأمین العام للمزارات الشیعیة یقدم التهانی والتبریکات إلی الأستاذ الدکتور جمال عبد الرسول الدباغ، انتشار: ۱۴/ ۷/ ۲۰۱۶، بازبینی ۳۰ آبان ۱۳۹۷ش.]</ref> | اکنون جمال عبدالرسول الدباغ، تولیت حرم کاظمین را بر عهده دارد.<ref>[http://aljawadain.iq/post_News.php?id=1324 موقع العتبة الکاظمیة المقدسه، الأمین العام للمزارات الشیعیة یقدم التهانی والتبریکات إلی الأستاذ الدکتور جمال عبد الرسول الدباغ، انتشار: ۱۴/ ۷/ ۲۰۱۶، بازبینی ۳۰ آبان ۱۳۹۷ش.]</ref> | ||
| خط ۱۳۱: | خط ۱۳۱: | ||
[[پرونده:نقشه حرم كاظمین.jpg|بندانگشتی|350px|نقشه حرم کاظمین که قبور [[شیخ مفید]]، [[ابن قولویه]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]] را نشان می‌دهد]] | [[پرونده:نقشه حرم كاظمین.jpg|بندانگشتی|350px|نقشه حرم کاظمین که قبور [[شیخ مفید]]، [[ابن قولویه]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]] را نشان می‌دهد]] | ||
{{اصلی|فهرست مدفونان در حرم کاظمین}} | {{اصلی|فهرست مدفونان در حرم کاظمین}} | ||
در حرم کاظمین افراد زیادی [[دفن]] شده‌اند که در میان آنان شخصیت‌های علمی و رجال سیاسی هم وجود دارد.<ref>موسوی زنجانی، جولة فی اماکن المقدسه، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ص۱۱۴.</ref> در کتاب تاریخ | در حرم کاظمین افراد زیادی [[دفن]] شده‌اند که در میان آنان شخصیت‌های علمی و رجال سیاسی هم وجود دارد.<ref>موسوی زنجانی، جولة فی اماکن المقدسه، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ص۱۱۴.</ref> در کتاب تاریخ المشهد الکاظمی بیش از سی نفر نام برده شده است که در دوران [[بنی‌عباس]] در حرم کاظمین دفن شده‌اند. از جمله آنها ابوعبدالله محمد امین ششمین خلیفه عباسی، زبیده همسر هارون عباسی و [[ابن قولویه]] (درگذشته ۳۶۸ق) محدث شیعی است.<ref>آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۲۵۰-۲۵۴.</ref> | ||
پس از دوره عباسیان، شمار مدفونان در حرم، افزایش یافت.<ref>آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۲۵۴.</ref> برخی از مدفونان به‌نام، در حرم کاظمین عبارتند از: | پس از دوره عباسیان، شمار مدفونان در حرم، افزایش یافت.<ref>آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۲۵۴.</ref> برخی از مدفونان به‌نام، در حرم کاظمین عبارتند از: | ||
| خط ۱۴۱: | خط ۱۴۱: | ||
== تک‌نگاری== | == تک‌نگاری== | ||
درباره حرم کاظمین آثاری به طور مستقل نوشته شده است. از آن جمله کتاب تاریخ المشهد الکاظمی، نوشته محمدحسن آل یاسین (درگذشته ۱۳۷۲ق) است.نویسنده در این کتاب به تاریخ حرم کاظمین در دوران‌های [[آل بویه]]، [[سلجوقیان]]، مغول، [[صفویان]]، عثمانی و قاجار پرداخته است.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۳۷-۱۳۷.</ref> همچنین در بخشی وضعیت حرم را گزارش کرده است.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷-۱۹۵.</ref> کتاب پیوست‌هایی دارد که عبارت‌اند از فرزندان امام کاظم، نقیبان، متولیان و مدفونان در حرم و موزه آن.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ۱۹۵-۲۶۷.</ref> غلامرضا اکبری کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده است. | درباره حرم کاظمین آثاری به طور مستقل نوشته شده است. از آن جمله کتاب تاریخ المشهد الکاظمی، نوشته محمدحسن آل یاسین (درگذشته ۱۳۷۲ق) است. نویسنده در این کتاب به تاریخ حرم کاظمین در دوران‌های [[آل بویه]]، [[سلجوقیان]]، مغول، [[صفویان]]، عثمانی و قاجار پرداخته است.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۳۷-۱۳۷.</ref> همچنین در بخشی وضعیت حرم را گزارش کرده است.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷-۱۹۵.</ref> کتاب پیوست‌هایی دارد که عبارت‌اند از فرزندان امام کاظم، نقیبان، متولیان و مدفونان در حرم و موزه آن.<ref>نگاه کنید به آل یاسین، تاریخ حرم کاظمین، ۱۳۷۱ش، ۱۹۵-۲۶۷.</ref> غلامرضا اکبری کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده است. | ||
کتاب‌های تاریخ امامین الکاظمین و روضتها الشریفه نوشته جعفر النقدی(درگذشته ۱۳۷۰ق)<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref> و مشهد الکاظمین اثر مصطفی جواد از دیگر آثاری است که درباره حرم کاظمین نوشته شده است.<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref> | کتاب‌های تاریخ امامین الکاظمین و روضتها الشریفه نوشته جعفر النقدی(درگذشته ۱۳۷۰ق)<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref> و مشهد الکاظمین اثر مصطفی جواد از دیگر آثاری است که درباره حرم کاظمین نوشته شده است.<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref> | ||