|
|
خط ۳۷: |
خط ۳۷: |
|
| |
|
| === تأویل آیه === | | === تأویل آیه === |
| برخی از مفسران ظاهر [[آیه]] را در مورد تقابل [[حضرت موسی(ع)]] و [[فرعون]] میدانند؛ اما باطن آن را در مورد [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت پیامبر(ص)]] و دشمنانشان دانستهاند؛<ref>حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷؛ بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱.</ref> {{یادداشت| در روایتی از پیامبر اسلام(ص) به تمایز ظاهر و باطن آیه اشاره شده و در ادامه به تأویل آیه نیز میپردازد. (خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۶؛ جوهری بصری، مقتضب الأثر، قم، ص۸.)}} به عبارتی دیگر مخاطب آیه پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) دانسته شده و خداوند در این آیه برای تحقق وعده الهی، حضرت موسی و [[بنیاسرائیل]] را بهعنوان مثال ذکر کرده<ref>قمی مشهدی، کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۱۰، ص۳۰.</ref> و فرعونیان را کنایه{{یادداشت|و إنما ضرب الله هذا المثل لهم في موسى و بني إسرائيل و في أعدائهم بفرعون و هامان و جنودهما تفسیرقمی ج۲ ص۱۳۳ }} از کسانی دانسته که حق اهلبیت را غصب نمودهاند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۴.</ref> | | برخی از مفسران ظاهر [[آیه]] را در مورد تقابل [[حضرت موسی(ع)]] و [[فرعون]] میدانند؛ اما باطن آن را در مورد [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت پیامبر(ص)]] و دشمنانشان دانستهاند؛<ref>حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷؛ بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱.</ref> به عبارتی دیگر مخاطب آیه پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) دانسته شده و خداوند در این آیه برای تحقق وعده الهی، حضرت موسی و [[بنیاسرائیل]] را بهعنوان مثال ذکر کرده<ref>قمی مشهدی، کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۱۰، ص۳۰.</ref> و فرعونیان را کنایه{{یادداشت|و إنما ضرب الله هذا المثل لهم في موسى و بني إسرائيل و في أعدائهم بفرعون و هامان و جنودهما تفسیرقمی ج۲ ص۱۳۳ }} از کسانی دانسته که حق اهلبیت را غصب نمودهاند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۴.</ref> |
|
| |
|
| برخی از مفسران [[شیعه]]، برداشت ظاهری عدهای از مفسران [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] که نزول آیه را تنها درباره حضرت موسی(ع)، فرعون و حکومت بنیاسرائیل میدانند، به دلایل مختلفی رد کرده و این نظر را مخالف [[نص]] و ظاهر آیه دانستهاند؛ زیرا منظور از حکومت در آیه، حکومت بر تمام زمین است و در هیچ زمانی بنیاسرائیل بر کل زمین حکومت نکردهاند؛ چنانکه کلمه امام و ائمه درباره بنیاسرائیل صدق نمیکند.<ref> بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref>{{یادداشت| وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا ۖ وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ. [[سوره سجده]] آیه ۲۴. «و چون شكيبايى كردند و به آيات ما يقين داشتند، برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت مىكردند.» این آیه درباره [[بنیاسرائیل|بنی اسرائیل]] است وبه صراحت درباره آنها تعبیر به '''«ائمه»''' شده است. البته در روایاتی گفته شده که آیه درباره فرزندان [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] و [[اهلالبیت علیهمالسلام|عترت پیامبر(ص)]] نازل شده است مانند روایتی از [[امام محمد باقر علیهالسلام|امام باقر(ع)]] «نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي وُلْدِ فَاطِمَةَ(عَلَيْهَا السَّلاَمُ)خَاصَّةً: وَ جَعَلْنٰا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنٰا لَمّٰا صَبَرُوا وَ كٰانُوا بِآيٰاتِنٰا يُوقِنُونَ ».بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۴، ص۴۰۲. در هر صورت این گونه روایات به معنای دست برداشتن از دلالت ظاهری آیه نیست.}} | | برخی از مفسران [[شیعه]]، برداشت ظاهری عدهای از مفسران [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] که نزول آیه را تنها درباره حضرت موسی(ع)، فرعون و حکومت بنیاسرائیل میدانند، به دلایل مختلفی رد کرده و این نظر را مخالف [[نص]] و ظاهر آیه دانستهاند؛ زیرا منظور از حکومت در آیه، حکومت بر تمام زمین است و در هیچ زمانی بنیاسرائیل بر کل زمین حکومت نکردهاند.<ref> بروجردی، تفسیر جامع، تهران، ج۵، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref> |
|
| |
|
| == مصادیق مستضعفان در روایات == | | == مصادیق مستضعفان در روایات == |
| در تفسیر این [[آیه]]، [[حدیث|روایات]] فراوانی از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] نقل شده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۱۴-۳۱۶.</ref> در برخی روایات مستضعفان مورد نظر آیه، [[بنیهاشم]]،<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۹.</ref> ائمه(ع)<ref>شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۷۹؛ ابن حیون، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۴۴؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۷؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> یا [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت پیامبر(ص)]]<ref>صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۴.</ref> و پیروانشان<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۸۴؛ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۱۲۲.</ref> و آخرین آنها [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] دانسته شده است؛<ref> صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۵.</ref> همانطور که در روایاتی دیگر، به نام برخی از ائمه اشاره شده و [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیهالسلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیهالسلام|امام حسین(ع)]]<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۷۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۶۰.</ref> و حتی [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۷۵؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> را مصداق مستضعف در آیه قلمداد کرده و در مقابل دشمنان آنها را به منزله [[فرعون]] و پیروانشان معرفی کردهاند.<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۲۱؛ طبرسی، مشکاة الأنوار، ۱۳۸۵ق، ص۹۵؛ حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷.</ref> در روایتی پیامبر(ص) با اشاره به مظلومیت خاندانش یعنی امام علی(ع)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، امام حسن(ع) امام حسین(ع) و نه نفر از فرزندان امام حسین(ع)، تأویل آیه را در مورد خود و اهلبیتش دانسته است.<ref>خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۶؛ جوهری بصری، مقتضب الأثر، قم، ص۸.</ref> | | در تفسیر آیه حکومت مستضعفان، [[حدیث|روایات]] فراوانی از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] نقل شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۱۴-۳۱۶.</ref> در برخی روایات مستضعفان مورد نظر آیه، [[بنیهاشم]]،<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۹.</ref> ائمه(ع)<ref>شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۷۹؛ ابن حیون، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۴۴؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۷؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> یا [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت پیامبر(ص)]]<ref>صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۴.</ref> و پیروانشان<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۸۴؛ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۱۲۲.</ref> و آخرین آنها [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] دانسته شده است؛<ref> صادقی، تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۲، ص۲۹۵.</ref> همانطور که در روایاتی دیگر، به نام برخی از ائمه اشاره شده و [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیهالسلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیهالسلام|امام حسین(ع)]]<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۷۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۶۰.</ref> و حتی [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۷۵؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۵۰.</ref> را مصداق مستضعف در آیه قلمداد کرده و در مقابل، دشمنان آنها را به منزله [[فرعون]] و پیروانشان معرفی کردهاند.<ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۲۱؛ طبرسی، مشکاة الأنوار، ۱۳۸۵ق، ص۹۵؛ حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۷.</ref> در روایتی پیامبر(ص) با اشاره به مظلومیت خاندانش یعنی امام علی(ع)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]]، امام حسن(ع) امام حسین(ع) و نه نفر از فرزندان امام حسین(ع)، تأویل آیه را در مورد خود و اهلبیتش دانسته است.<ref>خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۶؛ جوهری بصری، مقتضب الأثر، قم، ص۸.</ref> |
|
| |
|
| امام علی(ع) در تمثیلی که در [[نهج البلاغه]] نیز بازتاب داشته، دنیا را پس از چموشی و سرکشی از آنِ اهلبیت(ع) معرفی میکند، همانند شتری که از دادن شیر به صاحب خود خودداری میکند تا شیرش را برای فرزندش نگه دارد. امام در ادامه به این آیه اشاره میکند.<ref>شریف الرضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۶؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۶.</ref> در روایتی آمده است که [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] نیز در زمان کودکی در روز هفتم ولادت وقتی با امر پدرش زبان به سخن گشود و شهادت به توحید داد و بر پیامبر وپدرانش درود فرستاد آنگاه این آیه را تلاوت کرد. <ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۵۶؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۵.</ref> | | امام علی(ع) در تمثیلی که در [[نهج البلاغه]] نیز ذکر شده، دنیا را پس از چموشی و سرکشی از آنِ اهلبیت(ع) معرفی میکند، همانند شتری که از دادن شیر به صاحب خود خودداری میکند تا شیرش را برای فرزندش نگه دارد. امام در ادامه به این آیه اشاره میکند.<ref>شریف الرضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۶؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۵۶.</ref> در روایتی آمده است که [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] نیز در زمان کودکی در روز هفتم ولادت وقتی با امر پدرش زبان به سخن گشود و شهادت به توحید داد و بر پیامبر و پدرانش درود فرستاد آنگاه این آیه را تلاوت کرد. <ref>خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۵۶؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۵.</ref> |
| در یک تقسیم بندی مستضعف را میتوان به مستضعف فکری و اعتقادی و مستضعف عملی تقسیم کرد. مستضعف فکری کسی است که به سبب عواملی از تشخیص حق از باطل محروم است و خودش دراین زمینه تقصیری ندارد. {{یادداشت| برخی براین اساس حتی مانند محی الدین عربی را در برخی مقاطع عمر از مستضعفین شمردهاند.طهرانی، مهرتابان.}}مستضعف عملی یعنی کسی که حق را از باطل تشخیص داده است اما از ناحیه حاکمان ستمگر آن چنان در مضیقه و فشار است که توانایی انجام هیچ کاری را ندارد. روایاتی که امامان (ع) را از مستضعفان برشمرده است منظور قسم دوم است. <ref>طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۵، ص۵۱و ۶۰.</ref>{{یادداشت|الروايات ...مع قطع النظر عن خصوصيات بياناتها بحسب خصوصيات مراتب الاستضعاف تتفق في مدلول واحد هو مقتضى إطلاق الآية على ما قدمناه ، وهو أن الاستضعاف عدم الاهتداء إلى الحق من غير تقصير}}
| | |
| | برخی محققان مستضعف را دارای تقسیماتی دانستهاند؛ مستضعف فکری و اعتقادی و مستضعف عملی. مستضعف فکری کسی است که به سبب عواملی از تشخیص حق از باطل محروم است و خودش دراین زمینه تقصیری ندارد. مستضعف عملی یعنی کسی که حق را از باطل تشخیص داده اما از ناحیه حاکمان ستمگر آن چنان در مضیقه و فشار است که توانایی انجام هیچ کاری را ندارد. روایاتی که امامان(ع) را از مستضعفان برشمرده است منظور قسم دوم است.<ref>طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۵، ص۵۱و ۶۰.</ref> |
|
| |
|
| == سنت الهی در تاریخ == | | == سنت الهی در تاریخ == |