خشوع: تفاوت میان نسخه‌ها

خشوع به معنای فروتنی، تواضع و افتادگی،<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه.</ref> چشم به زمین دوختن و صدا را پایین آوردن است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۸ ، ص۷۱ (ذیل ماده خشع).</ref> وقتی گفته می‌شود فلانی در نماز خشوع دارد یعنی با قلبش متوجه [[نماز]] است که حالتی است در بدن، چشم و صدا.<ref>الطریحی، مجمع البحرین، ج۴ ، ص ۳۲۱ (ذیل ماده خشع).</ref>

گفته‌اند «خشوع به معنای خوف و خشیت از خداست»<ref>طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن‏، ۱۴۱۲ق، ج۱ ، ص۲۰۶.</ref>

یا «چشم فرو بستن و خفض جناح و تواضع است».<ref>الجامع لأحکام القرآن‌ن، قرطبی ، ۱۳۶۴ش، ج۳ ، ص۲۱۴.</ref> یا تأثیری است که مقهور از قاهر به خود می‌گیرد به طوری که او را از هر چه غیر اوست منقطع می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۵، ص۷.</ref> نیز گفته‌اند خشوع تذلل و خود را کوچک کردن است.<ref>رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰٬ق، ج۲۷ ، ص۵۶۷.</ref>

برخی گفته‌اند خشوع در نماز به معنای نگاه به محل [[سجده]] می‌باشد. در شأن نزول آیه {{متن قرآن|«الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»|سوره=مومنون|آیه=۲}} گفته شده [[پیامبر اکرم]](ص) در نماز به آسمان نگاه می‌کرد و چون این آیه نازل شد، سرش را پائین می‌انداخت و به محل سجده نگاه می‌فرمود.<ref>الطریحی، مجمع البحرین، ج۴ ، ص ۳۲۱ (ذیل ماده خشع)؛ طباطبایی، ترجمه المیزان، ج‏۱۵، ص۱۴.</ref>

[[ملا احمد نراقی]] «[[حضور قلب]]» در نماز را فارغ ساختن دل از غیر نماز می‌داند تا اینکه نماز گزار بداند که چه می‌کند و چه می‌گوید و فکر او به جایی دیگر نرود و اقبال و توجّه به نماز خود داشته باشد. او می‌گوید این را «'''خشوع دل'''» نیز گویند، زیرا مطلوب در نماز دو نوع از خشوع است:

بر اساس روایات خشوع حالتی برای قلب است که خضوع اعضا و جوارح از آن نشأت می‌گیرد. '''طبرسی'''٬ مفسر شیعی٬ از '''[[مجاهد بن جبر]]''' نقل کرده که خشوع به معنای خوف دائم در قلب است.<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۳ ، ص۲۷.</ref> طبق فرموده پیامبر کسی که پیکرش بیش از دلش خاشع باشد، این خشوع منافقانه است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۲ ، ص۳۹۶.</ref>

* '''خشوع چهره‌ها''': {{متن قرآن|«وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ‏»|سوره=[[سوره غاشیه|غاشیه]]|آیه=۲}}: چهره‌هایی که در این روز ذلیل و سر شکسته است، یعنی به واسطه عذاب و شدایدی که آنها را فرا می‌گیرد، ذلیل و خوارند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۰ ، ص ۷۲۶.</ref>

[[ابن‌عباس]] دربارهٔ آیه {{متن قرآن|«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِین»|سوره=بقره|آیه=۴۵}} می‌گوید: خاشع یعنی ذلیل در نماز و مراد از آن پیامبر و [[علی ابن ابی طالب|علی]] است.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱ ، ص۱۱۵.</ref> و از [[امام باقر]](ع) نقل شده است که {{متن قرآن|«الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُون»|سوره=بقره|آیه=۴۶}} دربارهٔ علی و [[عثمان بن مظعون]] و [[عمار یاسر]] و یاران آنهاست.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱ ، ص۱۱۵.</ref>

از امیر المومنین(ع) نقل شده است در آیه ۴۵ سوره بقره، نماز، اقامه [[ولایت]] من است؛ برای همین فرموده است: انجام آن (=إِنَّها) سنگین و دشوار است و نفرمود آن دو (صبر و نماز)؛ چرا که پذیرش و حمل ولایت سنگین‌تر است و خاشعان [[شیعیان اثنی عشری|شیعیان]] بینای ما هستند.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۶ ، ص۲.</ref><ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱، ص۱۵۳.</ref>

در برخی از روایات و کتب فقهی بیان شده است که اظهار خشوع در برخی مواقع امری [[مستحب]] است٬ از جمله:

هنگام ورود به مسجد، حرم مكّه، شهر مكّه، [[مسجدالحرام]]، [[كعبه]]،<ref>عاملى،الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية٬ ۱۴۱۲ق٬ ج۱ ٬ ص۱۸۶</ref>[[مشاهد مشرفه]] معصومان(ع) و هنگام زيارت ايشان؛ هنگام [[تلاوت قرآن]] و گفتن ذكر و خواندن دعا؛ هنگام بيرون رفتن به صحرا براى نماز [[استسقا]]<ref>جمعى از پژوهشگران٬ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‌٬ ۱۴۲۶ق٬ ج۱ ٬ ص ۳۹۰</ref>٬ وقت ورود نمازگزار به مصلاى خود؛ در نماز، به ويژه در حال قيام كه با حالت خضوع به محل سجده‌اش نگاه كند،<ref>حلّى، منتهى المطلب في تحقيق المذهب‌٬ ۱۴۱۲ق٬ ج۵ ٬ ص۲۱۲.</ref> در [[طواف]]<ref>كابلى، مناسك حج‌٬ ۱۴۲۶ق٬ ص۱۵۶</ref> و اعتکاف.<ref>لنكرانى، اعتكاف و احكام آن٬ ۱۴۲۷ق٬ ص۶۴</ref>

* طریحی، فخر الدین‏، مجمع البحرین‏، تحقیق: سید احمد حسینی تهران، ‏کتابفروشی مرتضوی‏، چ۳ ، ۱۳۷۳ش.

* مجلسی، محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.

* سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، بیروت، چاپ اعلمی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.