۱۷٬۱۳۹
ویرایش
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۴۲
، ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۱اصلاح نویسه‌های عربی
P.motahari (بحث | مشارکتها) جز (←اهمیت کتاب) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (اصلاح نویسه‌های عربی) |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''جَواهرُ الْکَلام فی شَرحِ شَرائعِ الْاسْلام''' یا '''جواهر الکلام''' کتابی [[فقه| فقهی]]، نوشته [[محمدحسن نجفی]]، مشهور به '''صاحبجواهر''' فقیه بزرگ شیعه در قرن سیزدهم. این کتاب شرحی | '''جَواهرُ الْکَلام فی شَرحِ شَرائعِ الْاسْلام''' یا '''جواهر الکلام''' کتابی [[فقه| فقهی]]، نوشته [[محمدحسن نجفی]]، مشهور به '''صاحبجواهر''' فقیه بزرگ شیعه در قرن سیزدهم. این کتاب شرحی مفصل بر [[شرایع الاسلام|شرایعالاسلام]]، نوشته [[محقق حلی]] است. | ||
عالمان شیعه این کتاب را بسیار ستوده‌اند. آن را دایرةالمعارف فقهی شیعه و حاصل نبوغ نویسنده شمرده و گفته‌اند هر فقیهی برای [[اجتهاد]] به آن نیاز دارد. جواهرالکلام چنان شهرت پیدا کرده است که | عالمان شیعه این کتاب را بسیار ستوده‌اند. آن را دایرةالمعارف فقهی شیعه و حاصل نبوغ نویسنده شمرده و گفته‌اند هر فقیهی برای [[اجتهاد]] به آن نیاز دارد. جواهرالکلام چنان شهرت پیدا کرده است که نویسندهاش را با نام کتاب می‌شناسند و صاحبجواهر می‌خوانند. | ||
برخی از امتیازات کتاب به این شرح است: جامعیت کتاب، یعنی اینکه یک دوره کامل فقه را در بر می‌گیرد، تحلیلی و استدلالی‌بودن، ارائه دیدگاه‌های گوناگون | برخی از امتیازات کتاب به این شرح است: جامعیت کتاب، یعنی اینکه یک دوره کامل فقه را در بر می‌گیرد، تحلیلی و استدلالی‌بودن، ارائه دیدگاه‌های گوناگون فقهی در هر مسئله و ادبیات روان با وجود تخصصی بودن محتوا. | ||
شرح‌ها و حواشی بسیاری بر جواهرالکلام نوشته شده است؛ از جمله: | شرح‌ها و حواشی بسیاری بر جواهرالکلام نوشته شده است؛ از جمله: الانصاف فی تحقیقِ مسائلِ الخلاف مِن جواهرِ الکلام،اثر محمد طاها نجف تبریزی (درگذشت ۱۳۲۳ق) و بحرالجواهر، نوشته علی بن محمدباقر بروجنی. | ||
برخی از دیدگاه‌های مهم نویسنده در این کتاب عبارت است از: | برخی از دیدگاه‌های مهم نویسنده در این کتاب عبارت است از: لازم نبودن اجتهاد برای [[قاضی]]، جایز بودن شنیدن صدای زن برای مرد (برخلاف دیدگاه مشهور)، کافی نبودن [[معاطات]] در معاملات و وسیع‌بودن دامنه اختیارات [[حاکم شرع]]. | ||
==نویسنده== | ==نویسنده== | ||
{{اصلی|محمدحسن نجفی}} | {{اصلی|محمدحسن نجفی}} | ||
محمدحسن نجفی، نویسنده جواهر الکلام، از [[مجتهد|فقهای]] بزرگ [[شیعه]] قرن سیزدهم قمری بود.<ref> امین، اعیان‌الشیعه، | محمدحسن نجفی، نویسنده جواهر الکلام، از [[مجتهد|فقهای]] بزرگ [[شیعه]] قرن سیزدهم قمری بود.<ref> امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> او به ریاست عامه شیعیان رسید<ref> امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> و استاد فقیهان بنامی چون [[ملا علی کنی]]، [[میرزا حبیب‌الله رشتی]]، [[جعفر شوشتری]] و [[محمدحسن مامقانی]] بود.<ref> امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> | ||
==جایگاه کتاب== | ==جایگاه کتاب== | ||
جواهر الکلام را دایرةالمعارف [[فقه]] شیعه<ref> | جواهر الکلام را دایرةالمعارف [[فقه]] شیعه<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۸۶؛ بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۲.</ref> و کتابی جامع می‌شمارند که از اول تا انتهای فقه را در بر گرفته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۶؛ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> همچنین آن را کتابی بسیار تحلیلی،<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۲.</ref> استدلالی و دقیق توصیف می‌کنند که دیدگاه‌های فقهی مختلف در آن گردآوری شده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۶؛ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> از [[شیخ انصاری]] نقل کرده‌اند که یک [[مجتهد]] همین‌که دو کتاب جواهر و [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسائل]] رادر اختیار داشته باشد و گاهی که به نوشته‌های فقیهان متقدم رجوع کند، برایش کافی است.<ref>امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> | ||
به‌نوشته [[محسن امین]]، جواهر همواره تکیه‌گاه مجتهدان و طلاب حوزه‌های عملیه بوده است<ref>امین، اعیان‌الشیعه، | به‌نوشته [[محسن امین]]، جواهر همواره تکیه‌گاه مجتهدان و طلاب حوزه‌های عملیه بوده است<ref>امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.</ref> و به‌گفته [[مرتضی مطهری]]، هم‌اکنون نیز هیچ فقیهی از آن بی نیاز نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۸۶.</ref> | ||
اهمیت کتاب چنان است که از نویسنده مشهورتر شده و او را با نام کتاب، یعنی «صاحبجواهر» (نویسنده کتاب جواهر) می‌شناسند.<ref>برای نمونه، نگاه کنید به آخوند خراسانی، کتاب فی الوقف، ۱۴۱۳ق، ص۴؛ یزدی، حاشیةالمکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴، ۳۶، ۳۷، ۴۳؛ محدث نوری، مستدرک‌الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۸۰؛ حائری، ارشادالعباد، ۱۴۰۴ق، ص۱۲.</ref> مرتضی مطهری جواهر را مظهر | اهمیت کتاب چنان است که از نویسنده مشهورتر شده و او را با نام کتاب، یعنی «صاحبجواهر» (نویسنده کتاب جواهر) می‌شناسند.<ref>برای نمونه، نگاه کنید به آخوند خراسانی، کتاب فی الوقف، ۱۴۱۳ق، ص۴؛ یزدی، حاشیةالمکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴، ۳۶، ۳۷، ۴۳؛ محدث نوری، مستدرک‌الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۸۰؛ حائری، ارشادالعباد، ۱۴۰۴ق، ص۱۲.</ref> مرتضی مطهری جواهر را مظهر نبوغ یک انسان شمرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۸۶.</ref> | ||
==انگیزه تألیف== | ==انگیزه تألیف== | ||
صاحبجواهر در مقدمه کوتاهی که بر جواهر نوشته، انگیزه‌اش از تألیف کتاب را توضیح داده است. به گفته او، از آنجا که [[شرایع الاسلام|شرایعالاسلام]] کتابی جامع، دقیق و الگویی برای فقیهان بوده است، تصمیم گرفته است شرحی بر آن بنویسد تا نکات مهم و سودمند پنهانش را آشکار کند، خطاهای شارحانش را گزارش دهد و با توضیح مناسب مطالب و ذکر و دیدگاه‌های گوناگون فقهی و و دلایلشان کتاب را از اِجمال درآورد.<ref>نگاه کنید به نجفی، | صاحبجواهر در مقدمه کوتاهی که بر جواهر نوشته، انگیزه‌اش از تألیف کتاب را توضیح داده است. به گفته او، از آنجا که [[شرایع الاسلام|شرایعالاسلام]] کتابی جامع، دقیق و الگویی برای فقیهان بوده است، تصمیم گرفته است شرحی بر آن بنویسد تا نکات مهم و سودمند پنهانش را آشکار کند، خطاهای شارحانش را گزارش دهد و با توضیح مناسب مطالب و ذکر و دیدگاه‌های گوناگون فقهی و و دلایلشان کتاب را از اِجمال درآورد.<ref>نگاه کنید به نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ص۲-۳.</ref> | ||
[[محمد حرزالدین]] (۱۲۷۳-۱۳۶۵ق) در [[معارف الرجال|مَعارف‌الرجال]] نوشته است | [[محمد حرزالدین]] (۱۲۷۳-۱۳۶۵ق) در [[معارف الرجال|مَعارف‌الرجال]] نوشته است صاحبجواهر ابتدا قصد نوشتن شرحی بر [[شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (کتاب)|شرائع]] نداشته است؛ بلکه تنها می‌خواسته دیدگاه‌های فقیهان را در مسائل فقهی برای استفاده شخصی یادداشت کند؛ اما شاگردانش به دستنوشته‌های وی دست پیدا می‌کنند و همین، زمینه تألیف کتاب می‌شود.<ref>حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۲۶.</ref> | ||
==محتوا و ساختار== | ==محتوا و ساختار== | ||
جواهرالکلام کتابی بسیار مفصل در فقه شیعه و مانند دایرةالمعارفی است که همه ابواب فقه را دربرگرفته است. گفته‌اند که در جامعیت مطالب پیش و پس از جواهر کتابی همچون جواهر وجود نداشته است.<ref>بخش فقه، علوم قرانی و حدیث، «جواهرالکلام»، | جواهرالکلام کتابی بسیار مفصل در فقه شیعه و مانند دایرةالمعارفی است که همه ابواب فقه را دربرگرفته است. گفته‌اند که در جامعیت مطالب پیش و پس از جواهر کتابی همچون جواهر وجود نداشته است.<ref>بخش فقه، علوم قرانی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۲.</ref> | ||
جواهرالکلام شرح کتاب [[شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (کتاب)|شرایعالاسلام]] نوشته [[محقق حلی|محقق حلّی]] (درگذشته ۶۷۶ق) است<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۸۶.</ref> و ساختاری مانند آن دارد؛ یعنی مثل آن، به چهار بخش کلی [[عبادات]]،<ref>نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲.</ref> [[عقد شرعی|عقود]]،<ref>نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳.</ref> [[ایقاعات]]<ref>نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲.</ref> و احکام<ref>نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۵۳؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۷.</ref> تقسیم شده است. | |||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های [[فقه|فقهی‌ای]] که صاحبجواهر در این کتاب مطرح کرده است، عبارت‌اند از: | برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های [[فقه|فقهی‌ای]] که صاحبجواهر در این کتاب مطرح کرده است، عبارت‌اند از: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* عدم لزوم [[اجتهاد]] برای [[قضاوت|قاضی]]<ref>نجفی، | * عدم لزوم [[اجتهاد]] برای [[قضاوت|قاضی]]<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۰، ص۱۶، به نقل از استرآبادی، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، ص۱۶۸.</ref> | ||
* جایزبودن شنیدن صدای زن برای مرد (برخلاف دیدگاه مشهور)<ref>نجفی، | * جایزبودن شنیدن صدای زن برای مرد (برخلاف دیدگاه مشهور)<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۰، ص۱۶، به نقل از استرآبادی، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، ص۱۶۹.</ref> | ||
* | * کافی نبودن [[معاطات]] در معاملات<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۲۴۱-۲۴۴، به نقل از استرآبادی، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، ص۱۶۹.</ref> | ||
* | * وسیع‌بودن دامنه اختیارات [[حاکم شرع]].<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۸۵، ۳۹۴، ۳۹۶، به‌نقل از استرآبادی، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، ص۱۷۰-۱۷۱.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
افزون بر دیدگاه‌های فقهی، برخی از دیدگاه‌های اصولی نجفی در جواهر آمده است که با توجه به از بین رفتن کتاب اصولی او اهمیت دارد. از جمله آن‌ها مخالفت شدید با دقت‌های فلسفی و عقلی در استنباط احکام است.<ref>هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۲.</ref> او همچنین برای [[شهرت فتوایی]] اهمیت بسیار قائل بوده است. برای همین، بسیاری از دیدگاه‌هایش در جواهر، با دیدگاه‌های [[اجماع| | افزون بر دیدگاه‌های فقهی، برخی از دیدگاه‌های اصولی نجفی در جواهر آمده است که با توجه به از بین رفتن کتاب اصولی او اهمیت دارد. از جمله آن‌ها مخالفت شدید با دقت‌های فلسفی و عقلی در استنباط احکام است.<ref>هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۲.</ref> او همچنین برای [[شهرت فتوایی]] اهمیت بسیار قائل بوده است. برای همین، بسیاری از دیدگاه‌هایش در جواهر، با دیدگاه‌های [[اجماع|اجماعی]] یا مشهور شیعه مطابق است. از این رو، برخی از فقها وی را «لسان‌المشهور» (سخنگوی دیدگاه مشهور) خوانده‌اند.<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۲.</ref> | ||
==شرح‌ها و حواشی== | ==شرح‌ها و حواشی== | ||
با وجود آنکه جواهرالکلام، خود کتابی مفصل است، چند شرح بر آن نوشته شده است؛ از جمله: | با وجود آنکه جواهرالکلام، خود کتابی مفصل است، چند شرح بر آن نوشته شده است؛ از جمله: | ||
* | *الانصاف فی تحقیقِ مسائلِ الخلاف مِن جواهرِ الکلام، اثر [[محمد طاها نجف تبریزی]] (درگذشت ۱۳۲۳ق) | ||
*بحرالجواهر، از علی | *بحرالجواهر، از علی بن محمدباقر بروجنی به زبان فارسی (نوشته شده در اوایل قرن چهاردهم قمری) | ||
*الهدایةُ اِلی | *الهدایةُ اِلی المَرام من مُبْهَمات جواهرِ الکلام، نوشتهٔ سیدمحمدباقر موسوی همدانی (انتشار ۱۳۷۹ش).<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۴.</ref> | ||
حاشیه‌های بسیاری بر این کتاب نوشته‌اند که برخی از مهم‌ترینشان از آنِ افراد زیر است: [[آیت‌الله | حاشیه‌های بسیاری بر این کتاب نوشته‌اند که برخی از مهم‌ترینشان از آنِ افراد زیر است: [[آیت‌الله بروجردی]]، [[سید عبدالعلی بن جعفر خوانساری|ابوتراب خوانساری]]، [[سید عبدالله بهبهانی]]، [[ملا علی کنی]] و [[زین‌العابدین مازندرانی]].<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۴.</ref> | ||
==پژوهش‌ها در زمینه کتاب== | ==پژوهش‌ها در زمینه کتاب== | ||
برخی از پژوهش‌هایی که در زمینهٔ کتاب جواهر الکلام، انجام شده است، به شرح زیر است: | برخی از پژوهش‌هایی که در زمینهٔ کتاب جواهر الکلام، انجام شده است، به شرح زیر است: | ||
*فهرست جواهر الکلام (تهران۱۳۲۲ش)، از علی | *فهرست جواهر الکلام (تهران۱۳۲۲ش)، از علی بن زین‌العابدین مازندرانی. در این کتاب جواهرالکلام و مطالب مهم آن به‌طور مفصل معرفی شده است.<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۴.</ref> | ||
*البدر الزاهر فی تراجم اعلام کتاب الجواهر (قم ۱۴۲۴ق)، نوشتهٔ ناصر کرمی. این کتاب شامل شرح‌حال شخصیت‌های مهمی است که در جواهر از آن‌ها نام آمده است.<ref>بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۴.</ref> | *البدر الزاهر فی تراجم اعلام کتاب الجواهر (قم ۱۴۲۴ق)، نوشتهٔ ناصر کرمی. این کتاب شامل شرح‌حال شخصیت‌های مهمی است که در جواهر از آن‌ها نام آمده است.<ref> بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، ص۶۷۴.</ref> | ||
*[[معجم فقه الجواهر]] ( بیروت ۱۴۱۹ق). در این کتاب اصطلاحات فقهی جواهر، همراه با | *[[معجم فقه الجواهر]] ( بیروت ۱۴۱۹ق). در این کتاب اصطلاحات فقهی جواهر، همراه با چکیده دیدگاه‌های فقهی درباره آن‌ها آمده است.<ref> هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۴.</ref> | ||
*[[ | *[[جواهرالکلام فی ثوبه‌الجدید]]. در این کتاب، در بالای هر صفحه متن شرایعالاسلام به همراه دیدگاه‌های صاحبجواهر و در پایین آن، دیدگاه‌های مخالفان اشکالات صاحبجواهر به آن‌ها امده است.<ref> هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۴.</ref> | ||
[[پرونده:جواهر الکلام.jpg|350px|بندانگشتی|تصویری از دوره ۴۳ جلدی جواهر الکلام]] | [[پرونده:جواهر الکلام.jpg|350px|بندانگشتی|تصویری از دوره ۴۳ جلدی جواهر الکلام]] | ||
==نسخه‌شناسی و وضعیت نشر== | ==نسخه‌شناسی و وضعیت نشر== | ||
به‌گفته [[آقابزرگ تهرانی]]، نخسه اصلی جواهرالکلام بر اساس نسخه دست‌نوشته صاحبجواهر نوشته شده است. این نسخه را خود صاحبجواهر دیده و آن را تصحیح کرده است.<ref> | به‌گفته [[آقابزرگ تهرانی]]، نخسه اصلی جواهرالکلام بر اساس نسخه دست‌نوشته صاحبجواهر نوشته شده است. این نسخه را خود صاحبجواهر دیده و آن را تصحیح کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۶.</ref> این نسخه در ۴۴ جلد کوچک تنظیم شده و هم‌اکنون نیز موجود است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۶.</ref> | ||
افزون بر آن، نسخه‌های خطی بسیاری از جلدهای مختلف جواهر در | افزون بر آن، نسخه‌های خطی بسیاری از جلدهای مختلف جواهر در برخی کتابخانه‌های [[نجف|نجف]]، [[قم]]، [[تهران]]، [[مشهد]] و [[همدان]] وجود دارد.<ref> هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۴-۲۹۵.</ref> | ||
===نسخه‌های چاپی=== | ===نسخه‌های چاپی=== | ||
برخی از چاپ‌های جواهرالکلام به شرح زیر است: | برخی از چاپ‌های جواهرالکلام به شرح زیر است: | ||
* | * نخستین چاپ کتاب در ۱۲۶۲ق، در زمان حیان نویسنده، به‌صورت سنگی در شش جلد رَحلی صورت گرفت. این نسخه تا ۱۳۷۶ق، ۲۴ بار چاپ شد. | ||
* از سال ۱۳۷۷ش تا ۱۳۹۸ش، با | * از سال ۱۳۷۷ش تا ۱۳۹۸ش، با تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی، محمود قوچانی و [[رضا استادی]] در ۴۳ جلد، در نجف و تهران به چاپ رسید. | ||
* چاپ در | * چاپ در قطع بزرگ در پانزده جلد (بیروت ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق) | ||
*چاپ مؤسسه نشر اسلامی به صورت تحقیقی.<ref>هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۴-۲۹۵.</ref> | *چاپ مؤسسه نشر اسلامی به صورت تحقیقی.<ref>هاشمی، «جواهرالکلام»، ص۲۹۴-۲۹۵.</ref> | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آخوند خراسانی، محمدکاظم، کتابٌ فی الوقف، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | * آخوند خراسانی، محمدکاظم، کتابٌ فی الوقف، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | ||
* | * آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | ||
* استرآبادی، محمدفاضل، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، فقه اهلبیت، شماره ۸، ۱۳۷۵ش. | |||
* امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق. | * امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق. | ||
* بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | * بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث، «جواهرالکلام»، در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | ||
* حائری، سید میرزا جعفر طباطبایی، اِرشاد العباد | * حائری، سید میرزا جعفر طباطبایی، اِرشاد العباد اِلی لبس السواد علی سید الشهداء و الاَئمة الاَمجاد علیهم‌السلام، تحقیق/تصحیح سید محمدرضا حسینی اعرجی فحام، قم، چاپخانه علمیه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق. | ||
* حرزالدین، محمد، | * حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق. | ||
* عندلیب، محمد، «سبک‌شناسی جواهر ۱»، در پژوهش‌های اجتماعی‌اسلامی، شماره ۲، ۱۳۷۴ش. | * عندلیب، محمد، «سبک‌شناسی جواهر ۱»، در پژوهش‌های اجتماعی‌اسلامی، شماره ۲، ۱۳۷۴ش. | ||
* عندلیب، محمد، «سبک‌شناسی جواهر ۲»،در پژوهش‌های اجتماعی‌اسلامی، شماره ۴، ۱۳۷۵ش. | * عندلیب، محمد، «سبک‌شناسی جواهر ۲»،در پژوهش‌های اجتماعی‌اسلامی، شماره ۴، ۱۳۷۵ش. | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۰: | ||
* محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق. | * محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق. | ||
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش. | * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش. | ||
* | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | ||
* هاشمی، سیدرضا، «جواهرالکلام»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۱۱، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | * هاشمی، سیدرضا، «جواهرالکلام»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۱۱، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | ||
* | * یزدی، سید محمدکاظم، حاشیةالمکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
| خط ۱۵۶: | خط ۱۵۶: | ||
| توضیحات = | | توضیحات = | ||
}}</onlyinclude> | }}</onlyinclude> | ||
[[رده:نظام درسی حوزه علمیه]] | [[رده:نظام درسی حوزه علمیه]] | ||