خاتمیت: تفاوت میان نسخه‌ها

خاتمیت، از ریشه خَتَم است. خَتَم به‌معنای رسیدن به پایان چیزی است.<ref>ابن‌فارس، معجم مقائیس اللغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۴۵.</ref> خاتَم‌ُالنببین یعنی کسی که [[نبوت]] با او پایان یافته است.<ref>مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۲۶.</ref> خاتمیت هم دراصطلاح به این معنا است که [[پیامبر اسلام(ص)]] آخرین پیامبر الهی است و پس از او پیامبری نخواهد آمد.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۵.</ref> از خاتم‌بودن  حضرت محمد، این نتیجه به‌دست می‌آید که دین او، آخرین دین الهی است.<ref> مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref>

خاتمیت در [[قرآن|قرآن کریم]] و [[احادیث]] مطرح شده و عالمان مسلمان آن را از [[ضروری دین|ضروریات دین اسلام]] دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، واجب‌الاعتقاد، ۱۳۷۴ش، ص۵۲؛ سبحانی، «خاتمیت و مرجعیت علمی امامان معصوم»، ص۵۹؛  مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref>

به‌گفته برخی محققان تا پیش از اواخر قرن بیستم، مسئله خاتمیت در منابع اسلامی به‌صورت گسترده و مستقل مطرح نبود. آنان ظهور فرقه‌هایی مانند [[بابیت]] و [[بهائیت]] و ادعای ایجاد شریعت جدید از سوی آنان و نیز شکل‌گیری رویکردی متفاوت با نگاه سنتی به [[دین]] را که به تفسیر خاصی از [[نبوت]]، [[وحی]] و خاتمیت منجر شد، از عوامل اهمیت‌یافتن مسئله خاتمیت در این دوره دانسته‌اند.<ref>رضانژاد، «خاتمیت، نفی بابیت»، ص۳۹۷.</ref>

در آموزه‌های [[مسیحیت|مسیحیت،]] خاتمیت مطرح نبوده است؛ اما می‌گویند برخی از عالمان مسیحی، در بحث‌های کلامی با مسلمانان، به‌ویژه در قرن دوم قمری، می‌گفتند [[عیسی]] خاتم‌الانبیا است.<ref>پاکتچی، «خاتمیت»، ص۵۸۴. </ref>

آموزه خاتمیت پیامبر اسلام هم در قرآن و هم در احادیث اسلامی مطرح شده است.<ref> عارفی، خاتمیت و پرسش‌های نو، ۱۳۸۶ش، ص۱۹.</ref>

از دلایل قرآنی این آموزه که متکلمان به آن استناد می‌کنند، آیه چهلم سوره احزاب است:

در این آیه کلمه خاتم به دو صورت خاتَم و خاتِم قرائت شده است: در قرائت [[عاصم بن ابی النجود کوفی|عاصِم]]، خاتم به‌فتح «تا» خوانده شده است که یا فعل ماضیِ باب مفاعله به‌معنای ختم‌‌کردن است یا اسم و به‌معنای مُهر و آخر پیامبران.<ref>مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۱۴.</ref> در قرائت‌ دیگر به کسر «تا»، خاتِم اسم فاعل و به‌معنای ختم‌‌کننده پیامبری است.<ref> میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۶۲.</ref>

برای اثبات خاتمیت، به آیات دیگری هم استناد شده است؛ مثلاً گفته‌اند در آیاتی که رسالت پیامبر اسلام را از نظر مکانی و زمانی، عام و گسترده معرفی می‌کند، عمومیت زمانی، بیان‌کننده خاتمیت است.<ref>نگاه کنید به مطهری، خاتمیت، ۱۳۸۰ش، ص۱۷.</ref> آیات زیر را از این دسته دانسته‌اند:<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۴۱-۳۴۲.</ref>

در کتب حدیثی شیعه و اهل‌سنت، احادیثی درباره خاتمیت نقل شده است. برای نمونه پیامبر اسلام(ص) در [[حدیث منزلت]]، نسبتِ [[علی(ع)]] به خود را همانند نسبت [[حضرت هارون|هارون]] به [[حضرت موسی|موسی]] دانسته است، با این تفاوت که پس از او پیامبری نخواهد آمد.<ref>[http://lib.efatwa.ir/42175/4/1870/%D8%A7%D9%86%D8%AA_%D9%85%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84%D9%87 مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، باب من فضائل علی بن ابی‌طالب، ص۱۸۷۰.]</ref>

همچنین از او نقل شده است که اگر کسی پس از من ادعای نبوت کرد، دروغ‌گو است.<ref>شیخ صدوق، مَن لایحضُرُه الفقیه، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۶۳.</ref>

در برخی از دعاهای منقول از [[ائمه(ع)]] نیز به خاتمیت پیامبر اسلام، اشاره شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طوسی، مصباح‌المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۸۳؛ سیدبن‌طاووس، فلاح‌السائل، ۱۴۰۶ق، ص۲۲۱.</ref>

متفکران مسلمان به‌ویژه در دوران معاصر، حکمت‌هایی را درباره خاتمیت مطرح کرده‌اند که تحریف‌ناپذیری قرآن، جامع‌بودن اسلام و بی‌نیازی به پیامبران تبلیغی، از آن جمله است:  

آمدن دین الهی نو، به‌علت آن بوده است که در ادیان پیامبر پیشین تحریف ب‌وجود می‌آمد؛ اما این مسئله درخصوص اسلام صدق نمی‌ند؛ چراکه خداوند ضمانت کرده است قرآن تحریف نشود. بنابراین پس از اسلام، به دین دیگری نیاز نیست.<ref> مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>

برخی با استناد  به آیه اکمال دین که در آن آمده است: «امروز دین شما را برایتان كامل کردم»، گفته‌اند اسلام دینی جامع است و نیازهای آیندگان را هم دربر گرفته است. درنتیجه وجود دین دیگری لازم نیست.<ref>مصباح یزدی، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref>

برخی، اشکالاتی به خاتمیت پیامبر اسلام، وارد کرده‌اند، که علمای مسلمان هم به آنها پاسخ داده‌اند.<ref>میرزا حسین علی بها، ابقان، ص۱۳۶؛ به‌نقل از عارفی، خاتمیت، ۱۳۸۶ش، ص۶۵.</ref>

ازجمله گفته‌اند: در آیه ۴۰ [[سوره احزاب]]، «خاتم» به‌معنای انگشتر است و منظور از آن این است که پیامبر اسلام، زینت پیامبران است، نه آخرین آنان.<ref>حسینی طباطبایی، ماجرای باب و بها، ص۱۶۳: به نقل از عارفی، خاتمیت، ۱۳۸۶ش، ص۶۲.</ref> همچنین به خاتمیت اشکال کرده‌اند که قرآن از پیامبر با تعبیر خاتم‌النبیین یاد کرده است، نه خاتم‌المرسلین. ازاین‌رو پیامبر آخرین نبیّ است، نه آخرین رسول، و ممکن است بعد از او رسول دیگری مبعوث شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۳۸.</ref>

در پاسخ گفته‌اند: که خاتم در اصل به‌معنای وسیله ختم‌‌کردن است و انگشتر را هم به این دلیل خاتم نامیده‌اند که در گذشته ختم‌‌کردن و مُهرکردن نامه‌ها با حکاکی روی انگشتر، زیاد انجام می‌شده است. بنابراین استفاده از لفظ  «خاتم» به‌معنای «زینت»، برخلاف ظاهر آیه است.<ref>مصباح، راهنماشناسی، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۰.</ref>  همچنین گفته‌اند: مرتبه رسالت فراتر از نبوت است. درنتیجه وقتی نبوت پایان یابد، به‌طریق اولیٰ رسالت نیز پایان می‌یابد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۳۸.</ref>

* الخاتمیة فی الکتاب و السنة و العقل الصریح، نوشته [[جعفر سبحانی]]. این کتاب به‌زبان عربی نوشته شده است. در آن خاتمیت بررسی لغوی شده، دلایل قرآنی، روایی و عقلی آن مطرح و به اشکالات آن پاسخ داده شده است. [[رضا استادی]] این کتاب را به فارسی ترجمه کرده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1641169 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]</ref>

* ختم النبوة فی ضوء القرآن و السنة، اثر  ابوالاعلی مودودی (۱۲۸۲-۱۳۵۸ش) مؤسس جماعت اسلامی پاکستان. این کتاب به زبان اردو نوشته شده و این مسائل را بررسی کرده است: خاتمیت در قرآن و روایات، مفهوم لغوی کلمه خاتم، اجماع صحابه و عالمان مسلمان بر ختم نبوت، [[ظهور حضرت مهدی]] و نزول [[حضرت عیسی]]. خلیل‌احمد حامدی آن را به عربی ترجمه کرده است.