خطبه فدکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

فدک دهکده‌ای حاصل‌خیز در نزدیکی [[خیبر]]،<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ذیل ماده فدک، ص۲۳۸.</ref> در منطقه [[حجاز]] و به فاصله ۱۶۰ کیلومتری [[مدینه]] بود<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۳۸؛ابن‌منظور، لسان‌العرب، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۴۷۳.</ref> که [[یهود|یهودیان]] در آن زندگی می‌کردند و به دلیل موقعیت استراتژیک منطقه، قلعه‌های نظامی خود را در اطراف آن ساخته بودند.<ref>بلادی، معجم معالم الحجاز، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۲۰۶ و ۲۰۵ و ج۷، ص۲۳. سبحانی، «حوادث سال هفتم هجرت: سرگذشت فدک»، ص۱۴.</ref> پس از آنکه مسلمانان در [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]]، منطقه خیبر و قلعه‌های آن را فتح کرد، یهودیان ساکن در قلعه‌ها و مزارع فدک نمایندگانی نزد [[پیامبر اسلام(ص)]] فرستادند و به تسلیم و مصالحه راضی شدند و قرار شد نیمی از زمین‌ها را به آن حضرت تحویل دهند.<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۲۵.</ref> و هرگاه پیامبر(ص) خواست، آنان فدک را ترک کنند؛ بنابراین فدک بدون جنگ به دست پیامبر اسلام(ص) افتاد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، دارالتراث، ج۳، ص۱۵.</ref>

دهکده فدک به دلیل عدم شرکت سربازان [[اسلام]] در فتح آن، به حکم [[قرآن]]،<ref>سوره حشر، آیه ۶و۷.</ref> مختص پیامبر گردید<ref>سبحانی، فروغ ولایت، ۱۳۸۰ش، ص۲۱۸.</ref> و او درآمد این زمین را به مستمندان [[بنی هاشم]] می‌داد و پس از نزول آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ؛ و حق خویشاوند را بده» به دختر خود [[فاطمه(س)]] بخشید.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۲ش، ص۹۷</ref> {{یادداشت|برخی مفسران شیعه و اهل سنت، از جمله [[شیخ طوسی]]،<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۴۶۸</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۳۳-۶۳۴. </ref> [[حسکانی]]<ref>حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ۱۴۱۱ق، ج‌۱، ص۴۳۸-۴۳۹</ref> و [[سیوطی]]<ref>سیوطی، الدر المنثور، دار المعرفة للطباعة والنشر، ج۴، ص۱۷۷</ref> ذیل [[آیه]] ۲۶ [[سوره اسراء]] تصریح کرده‌اند که چون این آیه نازل شد پیامبر(ص) فدک را به [[فاطمه]] بخشید.}}

شهرت فدک به سبب اتفاقی ([[ماجرای فدک]]) است که پس از وفات [[پیامبر(ص)]]، بین [[خلیفه اول]] و [[فاطمه(س)]] بر سر مالکیت این منطقه صورت گرفت. ابوبکر وقتی به [[خلافت]] رسید فدک را به نفع خلافت مصادره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> این منطقه پس از خلفای نخستین، در زمان [[امویان]] و [[عباسیان]] نیز در دست خلفا بود. برخی از این خلفا از جمله [[عمر بن عبدالعزیز]]<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق،‌ ۱۴۱۵ق، ج۴۵، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۱؛ کاتب بغدادی، الخراج و صناعة الکتابة، ۱۹۸۱م، ص۲۵۹ و ۲۶۰</ref> ۲. و [[مأمون]]<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۴۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۳۹م، ج۷، ص۱۵۶؛حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۶۷ش، ص۷۷؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۷ و ۳۸.</ref> این منطقه را به فرزندان فاطمه برگرداندند؛ اما خلفای بعد آن را پس گرفتند.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۸.</ref>  

پس از وفات [[پیامبر(ص)]]، [[ابوبکر]] با تکیه بر [[حدیث|حدیثی]] از پیامبر(ص) (که گفته شده راوی آن فقط خود ابوبکر بود) مدعی شد [[انبیا]] ارث نمی‌گذارند؛<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰ و ۴۱.</ref> از این رو دهکده فدک را که در دست فاطمه بود و توسط کارگزاران آن حضرت اداره می‌شد<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۱؛ عاملی، الصحیح، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۱.</ref> به نفع [[خلافت]] مصادره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref>اما فاطمه پاسخ داد پیامبر(ص) پیش از وفات، فدک را به او بخشیده و [[امام علی(ع)]] و [[ام ایمن|ام‌ایمن]] را بر این سخنش شاهد آورد.<ref>حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> در نقلی آمده است ابوبکر در برگه‌ای ملکیت فاطمه را تأیید کرد؛ اما [[عمر بن خطاب|عمر]] آن برگه را از فاطمه گرفت و پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳. حلبی می‌نویسد عمر برگه را از دست ابوبکر گرفت و پاره کرد (حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲).</ref> بنابر برخی منابع ([[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]) ابوبکر شاهدان فاطمه را نپذیرفت و دو مرد را برای شهادت طلبید.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/4409 بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۴۰.]</ref>  

فاطمه(س) وقتی دادخواهی خود و همسرش امام علی(ع) را بی‌ثمر دید، به همراه جمعی از زنان خویشاوندش جهت ایراد [[خطبه]] به [[مسجد]] رفت.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref>. در گزارش‌های تاریخی آمده است هنگام رفتن به مسجد همانند پدرش راه می‌رفت و زمانی که به مسجد رسید ابوبکر و گروهی از [[مهاجران]] و [[انصار]] در مسجد نشسته بود. میان فاطمه(س) و حاضران چادری آویختند. دختر پیامبر نخست ناله‌ای كرد كه حاضران به گریه افتادند، سپس لختی خاموش ماند تا مردم آرام گرفتند و آنگاه سخنان خود را آغاز كرد.<ref>بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶-۲۵؛ به نقل شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۱-۱۲۲</ref>  

بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه(س) پس از این ماجرا سخت از ابوبکر و عمر ناراحت شد و تا زمان شهادت، بر آن دو غضبناک باقی ماند.<ref> خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۶۵؛ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۷۹.</ref> خشم و ناراحتی فاطمه از این نظر اهمیت دارد که نه تنها در منابع روایی شیعه بلکه در منابع حدیثی اهل سنت نیز از پیامبر(ص) روایت است که: فاطمه پاره تن من است و کسی که او را خشمگین کند مرا خشمگین کرده است.<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۲۱۰</ref>

برخی کتاب‌ها برای این خطبه ادامه‌ای نقل کرده‌اند که زهرای مرضیه پس از بازگشت به خانه از حضرت علی(ع) گلایه می‌کند.<ref>الطبرسی، أبی منصور أحمد بن علی بن أبی طالب (۵۴۸هـ)، الاحتجاج، ج۱، ص۱۴۵، تحقیق: تعلیق وملاحظات: السید محمد باقر الخرسان، ناشر:‌دار النعمان للطباعة والنشر - النجف الأشرف، ۱۳۸۶ - ۱۹۶۶ م.

 

ابن شهرآشوب، رشید الدین أبی عبد الله محمد بن علی السروی المازندرانی (۵۸۸هـ)، مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۵۰، تحقیق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف، ناشر: المكتبة والمطبعة الحیدریة، ۱۳۷۶هـ ـ ۱۹۵۶م</ref> این بخش سند متصل به معصوم نداشته و [[حدیث مرسل|مُرسَل]] است، عالمان دینی نیز مضمون آن را نپذیرفته یا توجیه کرده‌اند.<ref>[http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=1178 سایت ولی عصر]</ref>       

هذا اِبْنُ اَبیقُحافَةَ یبْتَزُّنی نِحْلَةَ اَبی وَ بُلْغَةَ ابْنَی! لَقَدْ اَجْهَرَ فی خِصامی وَ اَلْفَیتُهُ اَلَدَّ فی كَلامی حَتَّی حَبَسَتْنی قیلَةُ نَصْرَها وَ الْمُهاجِرَةُ وَصْلَها، وَ غَضَّتِ الْجَماعَةُ دُونی طَرْفَها، فَلا دافِعَ وَ لامانِعَ، خَرَجْتُ كاظِمَةً، وَ عُدْتُ راغِمَةً.

* آيت‌الله [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]، شرح خطبه حضرت زهرا(س)، [[انتشارات بوستان کتاب]].

* آيت‌الله [[حسینعلی منتظری]]، خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک. انتشارات سرایی.  

* آيت‌الله [[مجتبی کلهری تهرانی|مجتبی تهرانی]]، بحثی کوتاه پیرامون خطبه فدکیه، مؤسسه پژوهشی مصابیح الهدی.

* [[سید محمدمهدی میرباقری]]، خطبه فدکیه، مبانی معرفتی و زمینه‌های تاریخی، نشر تمدن نوین اسلامی.

* [[واقعه سقیفه]]

* [[آیه تطهیر]]

* [[اصحاب کساء]]

* [[مباهله]]

{{پانویس2}}