حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

پیامبر از خدیجه دو پسر به نام‌های [[قاسم پسر رسول خدا|قاسم]] و [[عبدالله فرزند رسول خدا|عبدالله]] و چهار دختر به نام‌های [[زینب دختر پیامبر (ص)|زینب]]، [[رقیه دختر پیامبر (ص)|رقیه]]، [[ام کلثوم دختر پیامبر (ص)|ام کلثوم]] و [[فاطمه (س)]] داشت. بنابراین همه [[فرزندان پیامبر اسلام(ص)]] به جز [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم]]، از خدیجه(س) بودند. البته برخی از محققان شیعه بر این باورند که فاطمه(س) تنها دختر خدیجه(س) و پیامبر(ص) بوده است و سه دختر دیگر، یعنی زینب، رقیه و ام کلثوم فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند، بلکه دخترخوانده‌های ([[ربیبه]]) پیامبر(ص) بوده‌اند.

درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر (ص)، دیدگاه‌های مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانسته‌اند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸ ، ص۱۷۴؛ ابن اثیر جزری، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۸ و ج۹، ص۴۵۹؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۲۸۰.</ref> اما [[حدیث|روایات]] دیگری نیز در این باره وجود دارد.<ref> مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۷.</ref> منابع تاریخی سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) را ۲۵<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۲؛ البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۴: «‌وکان عمرها إذ ذاک خمسا و ثلاثین و قیل خمسا و عشرین سنه»؛ بلاذری انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۸.</ref>،۲۸ <ref> حاکم نیشابوری، مستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۰۰: «و کان لها یوم تزوجها ثمان و عشرون سنة»؛ دولابی، الذریة الطاهرة النبویة، ۱۴۰۷ق، ص۵۲ </ref>،۳۰ <ref>عاملی، الصحیح، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۱۵. به نقل از تهذیب تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۶۴.</ref>،۳۵ <ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۵؛ ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۱، ص۲۶۵.</ref>،۴۴ ،۴۵ <ref>ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص ۲۷۴.</ref> و یا ۴۶ سال<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۸.</ref> دانسته‌اند.

دست یافتن به سن دقیق حضرت خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دشوار است. با این وصف با در نظر گرفتن این که مدت زندگی مشترک پیامبر(ص) با خدیجه(س) ۲۵ سال بوده است (۱۵ سال، قبل از بعثت <ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۵؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۲.</ref> و ۱۰ سال، بعد از بعثت)، و منابع تاریخی نیز سن خدیجه(س) هنگام وفات را ۶۵ سال یا بنابر ترجیح [[بیهقی]] ۵۰ سال گفته‌اند، به احتمال قوی سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) مطابق با یکی از این دو قول، ۴۰ یا ۲۵ سال بوده است. اگر خدیجه(س) هنگام وفات، ۵۰ ساله بوده، هنگام ازدواج باید ۲۵ ساله بوده باشد، نظری که برخی محققان آن را ترجیح داده‎ اند.<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۱؛ عاملی، الصحیح، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۱۴.</ref> با توجه به این نکته که [[قاسم فرزند پیامبر|قاسم]] از خدیجه(س)، بعد از [[بعثت]] از دنیا رفته است،<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۴.</ref> بدان معنی است که قاسم باید حداقل در ۵۵ سالگی خدیجه(س) یا بعد از آن به دنیا آمده باشد.

این نظر به ضمیمه دیدگاه برخی علمای شیعه که خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص) عذراء (دوشیزه) دانسته‌اند<ref>ابن شهرآشوب، المناقب آل ابی‌طالب، قم، ج۱، ص۱۵۹.</ref> تقویت می‌شود؛ زیرا بعید به نظر می‌رسد زنی همچون خدیجه(س) با مقام و مکنت خود در قریش تا ۴۰ سالگی ازدواج نکرده باشد. با توجه به مجموع این دلایل برخی پژوهشگران سن خدیجه(س) هنگام ازدواج را ۲۵ یا ۲۸ سال دانسته‌اند.<ref>عاملی، الصحیح، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۱۴.</ref>

همه فرزندان پیامبر(ص) به‌جز [[ابراهیم پسر پیامبر|ابراهیم]] از خدیجه هستند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸ ، ص۱۷۴؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۴.</ref> طبق نقل مشهور، تعداد فرزندان پیامبر و خدیجه شش فرزند بوده است،<ref>ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۷۴؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۴.</ref> دو پسر به نام‌های [[قاسم پسر پیامبر|قاسم]] و [[عبدالله پسر پیامبر|عبدالله]] و چهار دختر به نام‌های [[زینب دختر پیامبر|زینب]]، [[رقیه دختر پیامبر (ص)|رقیه]]، [[ام‌کلثوم دختر پیامبر|ام کلثوم]] و [[فاطمه(س)]].<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۳۰۲.</ref>

[[ابوالقاسم کوفی]]، عالم شیعی قرن چهارم و [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، از محققان شیعی قرن پانزدهم قمری، بر این باورند که زینب، رقیه و ام کلثوم فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند؛ بلکه [[دخترخوانده|دخترخوانده‌های]] آنها بوده‌اند.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۷۹؛ کوفی الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.</ref> جعفر مرتضی کتاب «''بنات النبی اَم رَبائبُه؟''» (دختران پیامبر یا دخترخوانده‌های او؟) را برای اثبات همین مطلب نوشته است.<ref>نگاه کنید به عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.</ref>

===فرزندان خدیجه از ازدواج های قبلی===

همچنین در برخی منابع گفته شده است خدیجه پیش از پیامبر(ص) دو بار ازدواج کرده بوده و از این ازدواج‌ها، فرزندانی نیز داشته است<ref>ابن اثیر جزری، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۷۱؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۶، ص۳۰۸- ۳۰۹.</ref> و [[هند بن ابی‌هاله]] را پسر خدیجه از شوهر سابقش معرفی می‌کنند.<ref> امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> در مقابل [[ابن شهر آشوب]] از چندین تن از عالمان نقل کرده که خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بوده و پیش از آن ازدواج نکرده بود.<ref>ابن شهرآشوب، المناقب، قم، ج۱، ص۱۵۹.</ref>

مورخانی همچون بلاذری<ref>بلاذری، أنساب‏ الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۱.</ref> و [[کاتب واقدی|ابن‌سعد (کاتب واقدی)]] <ref>ابن‌سعد، الطبقات‏ الكبرى، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۵.</ref> در [[قرن سوم]]، ابن‌عبدالبر در قرن پنجم<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵۴۶.</ref>،‌ و [[ابن‌خلدون]] در [[قرن هشتم]]<ref>ابن خلدون، تاریخ‏ ابن‏‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۱۰.</ref>، حضرت خدیجه را [[اولین مسلمان]] معرفی کرده‌اند. همچنین برخی مورخان [[اجماع|اجماع مسلمانان]] را بر این دانسته‌اند که حضرت خدیجه اولین ایمان آورنده به پیامبر اسلام بوده است.<ref>ابن‌اثیر، الكامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۷.</ref>

منابع همچنین در تعیین مصادیق السّابقون در اسلام، خدیجه(س) و [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] را اولین ایمان‌آورندگان برشمرده‌اند.<ref>مقریزی، امتاع الاسماء، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۸۸ .</ref> این منابع همچنین به پیشگامی خدیجه(س) به همراه علی (ع) در برپایی [[نماز]] به همراه پیامبر(ص) اشاره کرده و آنان را اولین نمازگزاران در اسلام معرفی کرده‌اند.<ref>ابن اثیر جزری، أسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج‏۶، ص۷۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۸۹</ref>

کمک‌های مالی حضرت خدیجه(س) موجب غنای پیامبر(ص) شد. از رسول خدا(ص) نقل شده که «هیچ مالی به من سود نبخشید، آنگونه که ثروت خدیجه(س) به من سود بخشید».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۶۳.</ref> بنابر روایات اسلامی، پیامبر(ص) از اموال خدیجه(س) در راه کمک به آزادی بدهکاران، یتیمان و بینوایان استفاده می‌کرد.

در ماجرای محاصره [[شعب ابی‌طالب]]، اموال حضرت خدیجه(س) در حمایت از بنی‌هاشم مصرف شد، تا آنجا که در روایت آمده است: «‌[[ابوطالب]] و خدیجه(س) همه اموال خود را برای حفظ اسلام و محاصره‌شدگان [[انفاق]] نمودند.» <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۶.</ref> در جریان محاصره شعب ابی‌طالب، [[حکیم بن حزام]] برادرزاده خدیجه (س)، شترها را می‌آورد و با آن شترها، گندم و خرما را حمل می‌کرد و با زحمت و خطر زیاد، آنها را به [[بنی‌هاشم]] می‌رساند.<ref> ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.</ref> خدا این کار خدیجه(س) را در ردیف نعمت‌ها و مواهب بزرگ خود به بنده برگزیده‌اش محمد(ص) برشمرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۴۲۵؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، قم، ج۳، ص۳۲۰.</ref> پیامبر(ص) نیز همواره از بخشندگی و ایثار ایشان، با عظمت و بزرگی یاد می‌کرد.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج‏۴، ص۱۸۱۷.</ref>

خدیجه را بانویی شریف، ثروتمند و دارای اعتبار در روزگار خود معرفی کرده‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۲۸۱. </ref> [[جابر بن عبدالله انصاری]] در روایتی از پیامبر (ص)، سرور زنان جهان را خدیجه(س)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]]، [[مریم دختر عمران|مریم]] و [[آسیه همسر فرعون|آسیه]] معرفی نموده است.<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج‏۲، ص۱۲۹. </ref> همچنین پیامبر (ص)، خدیجه(س) را از زنان کامل در جهان <ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج‏۲، ص۱۲۹.</ref> و نیز از بهترین زنان معرفی کرده است.<ref> مقریزی، إمتاع‏ الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۵، ص۶۰.</ref> در منابع اسلامی، از خدیجه با القابی همچون طاهره، زکیه، مرضیه، صِدّیقه، سیده نساء قریش<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۵؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، مقدمه کتاب، ص۱۶.</ref>، خیرالنساء<ref>ابن اثیر جزری، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج‏۶، ص۸۳.</ref> و بانوی بلندمرتبه<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۸۹.</ref> و نیز با کنیه‌ [[ام المؤمنین]] یاد شده است.<ref>سیلاوی، الأنوار الساطعة، ۱۴۲۴ق، ص۲۴.</ref>

گزارش‌های متعددی درباره جایگاه خاص خدیجه نزد پیامبر(ص) وجود دارد. در منابع آمده است که حضرت خدیجه(س) بهترین و صادق‌ترین وزیر، مشاور و مایه آرامش پیامبر(ص) بود.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج‏۱، ص۲۶.</ref> پیامبر(ص) سال‌ها پس از [[رحلت]] خدیجه(س) به یاد او بود و بی‌نظیر بودنش را مطرح می‌نمود. هنگامی که عایشه به پیامبر(ص) گفت خدیجه(س) بیش از همسری مسن برای تو نبود، پیامبر بسیار ناراحت شد و با ردّ این سخن گفت: «خداوند هیچ‌گاه برایم همسری بهتر از او جایگزین نکرد، او مرا تصدیق نمود هنگامی که هیچ‌کس مرا تصدیق نکرد، یاری‌ام کرد در زمانی که هیچ‌کس مرا یاری نکرد، از مالش در اختیارم قرار داد، زمانی که همه، مالشان را از من دریغ کردند.» <ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۲۴.</ref>

* ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.

* ابن جوزی، أبوالفرج عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* ابن حبیب بغدادی، محمد، المحبّر، تحقیق: ایلیزه لیختن شیتر، بیروت، دارالآفاق الجدید، بی‌تا.

* ابن حبیب بغدادی، محمد، المنمّق فی اخبار قریش، تحقیق: خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

* ابن شهرآشوب، المناقب آل ابی‌طالب، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.

* ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفةالأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، ‌دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، ‌دار الفکر، ۱۴۰۷ق.

* بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ‌ دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ ق.

* بیهقی، احمد بن حسين، دلائل النبوة، تحقيق عبد المعطى قلعجى، بيروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۰۵ق.  

* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، ‌ دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفده و المتاع، تحقیق: محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

* یعقوبی، احمد بن أبى‌يعقوب بن جعفر بن وهب، تاريخ اليعقوبى، بيروت ، دار صادر، بى‌تا.