آیه ابتلای ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه ابتلای ابراهیم(ع)''' ([[سوره بقره|بقره]]: ۱۲۴) به نصب [[حضرت ابراهیم(ع)]] پس از چندین امتحان به مقام امامت توسط [[خداوند]] اشاره دارد. عالمان [[شیعه]] این آیه را یکی از دلایل قرآنی برای الهی بودن نصب [[امام]] و لزوم [[عصمت]] وی می‌دانند.

==منظور از واژه «کلمات» ==

نظرات مختلفی درباره واژه «کلمات» در این آیه از سوی [[مفسران]] ارائه شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۵ </ref>

* خواب [[حضرت ابراهیم(ع)]] برای قربانی کردن فرزندش [[اسماعیل(ع)]]؛

* دستوراتی در زمینه نظافت و یا سنت‌های ده‌گانه نظافت و طهارت بدن؛

* ۳۰ خصلت‌ اخلاقی که در آیه ۱۱۲ [[سوره توبه]]، ۳۵ [[سوره احزاب]] و آیات ۱ تا ۹ [[سوره مومنون]] آمده است؛

* احتجاج [[ابراهیم(ع)]] با پرستشگران ستارگان، ماه و خورشید، افکندن وی در آتش، [[هجرت]] از زادگاه و ذبح فرزندش [[اسماعیل]]؛

* آزمودن ابراهیم(ع) به تمام تکالیف عقلی و شرعی؛

*انجام مناسک [[حج]].<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸.</ref>

[[فضل بن حسن طبرسی| طبرسی]] در [[تفسیر مجمع البیان]]، با این اعتقاد که واژه «کلمات» در آیه همه احتمالات مطرح شده را دربرمی‌گیرد، به در روایتی از امام صادق(ع) اشاره می‌کند که منظور از کلمات در آیه [[اصحاب کساء|۵ تن آل عبا]] هستند، همان افرادی که توبه [[حضرت آدم]] به واسطه آنها مورد قبول واقع شد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸.</ref> علامه طباطبایی نیز بر این باور است اگرچه در قرآن کریم مقصود از «کلمات» بیان نشده است، ولی از سیاق [[آیه]] به دست می‌آید که «کلمات» شامل عهدهای حضرت ابراهیم با خداوند و همه چیزهایی که حضرت ابراهیم با آنها آزمایش شد، مانند داستان ستارگان، بت‌ها، هجرت و قربانی کردن فرزند، می‌شود.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۰.</ref> به نظر وی معنای تمام کردن کلمات در این آیه این است که حضرت ابراهیم همه آنچه خدا از او خواسته بود را انجام داد لذا شایسته مقامت [[امامت]] گردید.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۰.</ref>

واژه «امام» در این آیه از دیگر واژگانی است که معانی مختلفی برای آن مطرح شده است، برخی آن را به معنای امامت جهانی حضرت ابراهیم عنوان کرده‌اند و معتقدند که بر اساس این آیه حضرت ابراهیم امام عصر خود و دیگر اعصار و حتی پیامبران می‌باشد و همه سنت‌های توحیدی باید از او پیروی کنند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۱۰.</ref> برخی دیگر نیز عنوان کرده‌اند که منظور از امامت در این آیه همان نبوت است.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶.</ref> برخی دیگر نیز معتقدند که مقصود از مقام امامت در [[آیه]]، الگو و اسوه بودن همه جانبه و تمام عیار [[حضرت ابراهیم]] می‌باشد. از نظر آنها این مقام به کسانی اعطا می‌شود که حتی [[ترک اولی]] (کارهایی که ترکش سزاوارتر است) نداشته باشند. این مقام بالاتر از عصمت است که همه پیامبران چنین مقامی نداشتند.<ref>رجوع کنید به: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۲۳۵-۲۳۷.</ref>

به نظر [[علامه طباطبایی]] مقام امامت در این [[آیه]] به معنای [[هدایت باطنی]] است، مقامی که رسیدن به آن، لازمه برخورداری از کمال وجودی و مقام معنوی ویژه‌ای است که پس از مجاهدت‌های بسیار به دست می‌آید.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۲.</ref> به عقیده او [[صبر]] در راه خدا و یقین به آیات الهی، موجب رسیدن [[حضرت ابراهیم]] به مقام امامت و هدایت‌گری به امر خاص الهی شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۲.</ref>

== دلالت بر عصمت امام ==

علمای امامیه با استناد به '''لاینالُ عَهدی الظّالِمینَ''' لزوم عصمت امام را استدلال کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰.</ref> آنها معتقدند که بر اساس این ایه امام حتما باید معصوم باشد و هیچ گناه و ظلمی نداشته باشد و چون فرزندان حضرت ابراهیم اینگونه نبودند خداوند درخواست ابراهیم برای امامت فرزندانش را قبول نکرد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۲-۳۳۳؛ سید مرتضی،الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۴۱.</ref> برخی نیز بر اساس '''إِنّی جاعِلُک لِلنّاسِ إِماماً'''؛ استدلال کرده‌اند که اقتدا به امام، حتی در گناه نیز واجب است.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶-۳۷.</ref> این در حالی است که برخی معتقدند امام کسی است که به او اقتدا می‌شود، بنابراین اگر از او [[گناه|گناهی]] سرزند، پیروی از او در آن [[گناه]] واجب می‌شود، ولی این باطل است، زیرا لازمه معصیت بودن فعل، حرمت آن است، و از طرفی چون پیروی از امام واجب است، انجام آن واجب خواهد شد، و جمع میان حرمت و وجوب در یک فعل و یک زمان محال است.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶-۳۷.</ref>

برخی در تفسیر این آیه و تعبیر از ظالم گفته‌اند؛ ظالم کسی است که اوّلاً، مرتکب [[گناه کبیره]] شود و ثانیاً، از [[گناه]] خود توبه نکند، اما بر گناهکاری که [[توبه]] نماید، عنوان [[ظالم]] صدق نمی‌کند.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۵۱؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۴۲.</ref> در پاسخ به این اشکال گفته شده است که نفی در [[آیه]] '''لاینالُ عَهدی الظالمین''' مطلق است، یعنی شامل هر ظلمی در هر جایی می‌شود، بنابراین تقیید آن و خارج کردن کسی که ظلم کرده، اما توبه کرده از آن نیاز به دلیل دیگری دارد که اینگونه دلیلی نیز مطرح نشده است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۴۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۰۲.</ref>

[[علامه طباطبایی]] همچنین در پاسخ به این اشکال عنوان کرده است که قرائن نشان می‌دهد که [[حضرت ابراهیم]] قطعا برای کسانی که از ظلم‌شان توبه نکرده‌اند درخواست [[امامت]] نکرده است، او احتمالا برای کسانی که یا اساسا ظلم نداشته‌اند یا اینکه از ظلم‌های خود توبه‌کرده‌اند درخواست امامت از خداوند کرده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۴.</ref> خداوند نیز این درخواست را به دلیل ظالم بودن فرزندانش رد کرده است. بنابراین قطعا این آیه شامل کسانی که ظلم کرده‌اند و بعد توبه کرده‌اند نیز می‌شود.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۴.</ref>

*طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.

*طوسی، محمد بن حسن، الرسائل العشر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.

*فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیة، قم، مکتبة المرعشی، ۱۴۰۵ق.

*فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسر الکبیر)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة، ۱۴۲۰ق.

*قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۳ق.

* منبع اصلی: مقاله [http://lib.eshia.ir/23021/1/9 دانشنامه کلام اسلامی]

  | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب

  | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص

  | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->دارد