احادیث طینت: تفاوت میان نسخه‌ها

== دیدگاه‌ها (ارتباط با اختیار انسان) ==

بیشتر اندیشمندانی که به مسأله روایات طینت پرداخته‌اند در ابتدا بحثی درباره معنای طینت آورده‌اند. [[آقا جمال خوانساری]] در [[کتاب شرح احادیث طینت]] طینت را به معنای جوهری که نفس از آن خلق شده می‌داند.<ref>آقا جمال خوانساری، شرح احادیث طینت، ۱۳۵۹ش، ص۱۷.</ref> [[امام خمینی]] نیز طینت را همان ماده اصل آفرینش انسان می‌داند که در طول حیاتش در اعمال و رفتار او تجلی می‌یابد.<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۰.</ref>

مدلول اولیه روایات طینت را نشان‌دهنده سرنوشتی از پیش تعین شده برای انسان‌ها دانسته‌اند که با ظاهر [[آیات]] و روایاتی که عاقبت هر کسی را ساخته دست خود و در نتیجه اعمالش می‌داند، ناسازگار است؛<ref>محمودی و حسینی،‌ «دیدگاه علامه طباطبایی پیرامون احادیث طینت در تبیین شعادت و شقاوت انسان»،  ص۷۸.</ref> به صورتی که ظاهر این روایات را بیش از هر چیز منافی با [[جبر و اختیار|اختیار آدمی]] و [[عدل الهی]] دانسته‌اند.<ref>شبر، مصابیح الانوار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۵.</ref> این ناسازگاری ظاهری سبب شده تا این مسأله را از سخت‌ترین مباحث [[درایه الحدیث|حدیث‌شناسی]] محسوب کنند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳۷۳ش، ص۱۱۰.</ref> حدیث‌پژوهان و اندیشمندان شیعه دیدگاه‌های متعددی در خصوص رد یا قبول و نحوه سازگار کردن این روایات با سایر آموزه‌های دینی اتخاذ کرده‌اند. [[علامه مجلسی]] در [[مراة العقول]]<ref>مجلسی، مراة العقول، ۱۴۰۴، ج۷، ص۱۵.</ref> پنج نظر و [[علامه شبر]] در [[مصابیح الانوار]]<ref>شبر، مصابیح الانوار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۵-۳۹.</ref> نه قول در این باره نقل کرده‌اند. این دیدگاه‌ها را می‌توان در سه دسته کلی دیدگاه‌های حذفی، دیدگاه سکوت و دیدگاه‌های تأویلی تقسیم‌بندی کرد.

=== دیدگاه‌های حذفی ===

* برخی از جمله [[علامه شعرانی]] در تعلیقه خود بر  [[شرح اصول کافی مازندرانی]] بر این اعتقاد است که احادیث طینت با [[اصول مذهب|اصول مذهب امامیه]] همچون [[عدل]] و [[قاعده لطف]] و نیز روایاتی که در باب [[فطرت]] صادر شده مخالف هستند، ازاین‌رو، باید کنار گذاشته شوند و در خور استناد نیستند.<ref> مازندرانی، شرح اصول کافی، ۱۴۲۹ق، ج۸، ص۴-۵.</ref>

* عده‌ای نیز این روایات را [[جعل حدیث|ساخته و پرداخته]] [[غالیان]] برای نشان دادن تفاوت آفرینش ائمه(ع) با سایر انسان‌ها می‌دانند؛ بنابراین به خاطر ضعف سند باید کنار گذاشته شود.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۸۹ش، ص۷۰.</ref>

* [[تقیه|تقیه‌ای]] بودن روایات طینت نیز باور برخی از پژوهشگران است. طبق این دیدگاه چون ظاهر روایات دلالت بر [[جبر]] دارد، احتمال داده‌اند که [[امامان شیعه(ع)]] این روایات را برای حفظ جان [[شیعیان]] در فضای اختناق حکومت صادر کرده‌اند.<ref>شبر،‌ مصابیح الانوار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶.</ref>

[[علامه مجلسی]] احادیث طینت را ازجمله اخبار متشابه و سخت می‌داند، به همین دلیل به نظر او نباید بیش از حد در بحث و بررسی این گونه اخبار وارد شد و عقل ما از احاطه به حقیقت این اخبار عاجز است؛ پس مفاد این اخبار را تعبداً می‌پذیرد و تحلیل و [[تفسیر]] آن را به خود ائمه(ع) واگذار می‌کند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۶۰.</ref>

به اعتقاد عبدالهادی مسعودی از پژوهشگران حوزه علوم حدیث برخی احادیث اعتقادی مانند احادیث طینت، سعادت، جبر و اختیار از مصادیق احادیث "صعب مستصعب" هستند که شرح آنها درکی برتر از فهم عادی نیاز دارد.<ref>مسعودی، آسیب شناسی حدیث، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۱.</ref>

بسیاری از اندیشمندان شیعه ضمن پذیرش صدور این احادیث، با رویکردهایی عرفانی، فلسفی و کلامی در مقام تحلیل و تفسیر این روایات برآمده‌اند<ref> غلامی و ذاکری، «طینت و عدل الهی»، ص۱۱۶.</ref> که به چند تحلیل اشاره می‌شود:

* استناد به علم پیشین الهی: طبق این دیدگاه اختلاف طینت‌ها تابع [[ایمان]] و [[کفر]] است نه بالعکس؛ زیرا خداوند به علم پیشین خود می‌دانست چه کسانی به اختیار خود ایمان می‌آورند و چه کسانی کافر می‌شوند؛ از این‌رو در آفرینش هم با آنها به همین صورت برخورد کرد و طالب خیر را از طینت پاکیزه و طالب شر را از طینت ناپاک آفرید. [[ملاصالح مازندرانی]] و علامه شبر قائل به این دیدگاه هستند.<ref>مازندرانی، شرح اصول کافی، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۵؛ شبر، مصابیح الانوار، ص۳۸.</ref>

* استناد به علم الهی به آینده انسان: بر اساس این نظر از آنجا که خداون به آینده افراد بشر آگاه است، آنان را با سرشت‌های گوناگون آفریده است.<ref> حلی، ۱۴۲۱ق، ص۳۸۴.</ref>

[[پرونده:Ahadith tinat.jpg|بندانگشتی|200px|تصویر کتاب شرح احادیث طینت]]

* تأثیر اجمالی طینت بر سعادت و شقاوت انسان: از نظر [[علامه طباطبایی]] سعادت و شقاوت انسان ارتباط مستقیمی با طینت او دارد؛ ولی به صورت علیت تامه نیست. به نظر او تربیت در تحقق خلق و خوی مؤثر است به همین دلیل تأثیر طینت انسان‌ها در به وجود آمدن خلق و خوی قطعی نیست. بر این اساس هیچ تعارضی میان پذیرش اجمال طینت و اختیار انسان نیست؛ بلکه طینت در حد زمینه و علت ناقصه محسوب می‌شود و اینکه سعادت و شقاوت انسان با اعمال اختیاری او رقم خواهد خورد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق،‌ج۸، ص۹۸-۹۹.</ref>