مالک بن انس: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ تولد        = سال۹۳ یا ۹۵ق

| استادان          = [[امام صادق(ع)‌]]، رَبیعه الرأی، [[ابن شهاب زهری|ابن شهاب زُهری]] و ...  

| شناخته شده برای= از فقهای چهارگانه اهل‌سنت

مالک برجسته‌ترین نماینده فقه حدیث‌گرای مدینه بود و تأکید بسیار بر [[سنت]] داشت. او در اعتقادات نیز پیرو حدیث و ظواهر آن بود و ظاهرِ مفاهیمی مانند [[استواء بر عرش|اِستوای بر عرش]] و [[رؤیت خدا]] در [[قیامت]] را می‌پذیرفت. با این حال به برخی روایات اشکال می‌گرفت و علاوه بر بحث سند به محتوا نیز دقت داشت. او سگ و خوک را پاک می‌دانست و [[رضاع کبیر|رِضاع کبیر]] که از [[عایشه]] نقل شده بود را رد می‌کرد. این نوع رویکردها سبب شد برخی او را از [[اصحاب رأی]] به حساب بیاورند.

[[شافعی]] از فقهای چهارگانه اهل‌سنت و شاگرد مالک، او را حجت خداوند بر بندگان معرفی کرده است.<ref>[http://shamela.ws/index.php/author/214 «مالک بن أنس»]</ref> همچنین [[محمد بن اسماعیل بخاری]] نویسنده [[صحیح البخاری|کتاب صحیح بخاری]] روایت مالک از نافع از [[عبدالله بن عمر]] را صحیح‌ترین سند معرفی کرده است.<ref>حسینى، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۴۳۶.</ref>

مالک در ۱۷ سالگی تدریس را آغاز کرد<ref>مناوى، طبقات الصوفية، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۰.</ref> و در ۲۱ سالگی در مقام فتوا دادن قرار گرفت.<ref> پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۸۴.</ref> او فقیه مشهور [[مدینه]] در نیمه اخیر [[قرن دوم هجری]] بود.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۸۴.</ref> او در زمان [[هارون]] [[بنی‌عباس|خلیفه عباسی]] از مهم‌ترین فقیهان [[جهان اسلام]] گردید و اعتبار مکتبش به اوج رسید.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۸۴.</ref> مذهب مالکی بیشتر در غرب جهان اسلام و توسط شاگردان مالک رواج یافت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، مقدمه ج۱، ص۲۲.</ref> مالک در اواخر عمر در دربار [[حاکمان عباسی]] صاحب مقام و منزلت بسیار بود.<ref name=":8">سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۷۵.</ref>

مالک بن انس بن مالک بن ابوعامر<ref name=":0" /> در سال ۹۳<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷۶.</ref> یا ۹۵<ref>خزرجى، العقد الفاخر الحسن، ۱۴۳۰ق، ج۴، ص۱۷۵۹.</ref> قمری در مدینه متولد شد.<ref name=":1">[http://shamela.ws/index.php/author/214 «مالک بن أنس»]</ref> ابوعامر جد مالک پس از [[جنگ بدر]] از [[یمن]] به مدینه آمد و مسلمان شد و پس از آن در تمام [[غزوات]] شرکت کرد.<ref>کوکب عبید، فقه العبادات على المذهب المالکی، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۱۱.</ref>

مالک را به جهت انتساب به قبیله یمنی «ذی‌اصبح»<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷۵.</ref> «اصبحی» نیز می‌نامند.<ref>کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۸، ص۱۶۸.</ref> او با کنیه اباعبدالله<ref name=":0" /> از نژاد عرب<ref>[http://shamela.ws/index.php/author/214 «مالک بن انس»]</ref> و از [[تابعین]] بوده است.<ref>[http://shamela.ws/index.php/author/214 «مالک بن انس»]</ref> مالک تمام دوران زندگی خود را در مدینه سپری کرد و تنها برای [[حج]] به [[مکه]] رفت.<ref name=":1" />

== مالک و اهل‌بیت(ع)==

مالک بن انس روایاتی را در [[فضایل امام علی(ع)|فضیلت امام علی(ع)]] نقل کرده است.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۹۶.</ref> یکی از آنها [[حدیث رایت]] است که بر اساس آن [[پیامبر(ص)]] پس از عدم موفقیت در روزهای ابتدایی [[جنگ خیبر]] به مسلمانان وعده داد که فردا پرچم را به دست کسی خواهد داد که [[خداوند]] و رسولش را دوست دارد، آن‌ها نیز او را دوست دارند. او [[کرار غیر فرار]] است. خداوند به وسیله او فتح را به سرانجام می‌رساند، در حالی که [[جبرئیل]] در سمت راست و [[میکائیل]] در سمت چپ او هستند. سپس صبح فردا پرچم را به دست [[امام علی(ع)]] داد.<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۱، ص۲۱۹.</ref>  

به گفته احمد پاکتچی، مالک در خلال نقل برخی روایات نقد ضمنی به عملکرد [[عثمان]] داشته است.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۹۶.</ref> با این حال برخی معتقدند مالک، عثمان را بر علی(ع) افضل می‌دانسته‏<ref>شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، مقدمة، ص۵۱.</ref> و با [[اهل‌بیت]] دشمنی داشته است.<ref> حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، مقدمة، ص۵۲</ref>  

از مالک نقل شده که برتر از جعفر بن محمد (امام صادق(ع)) در علم، [[تقوا]] و [[ورع]]، نه چشمی دیده، نه گوشی شنیده و نه به قلب فردی خطور کرده است.<ref> ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۴۸.</ref> همچنین مالک نقل کرده که با امام صادق(ع) به [[حج|سفر حج]] رفته بود. زمانی که می‌خواست [[تلبیه]] بگوید صدا در گلوی او قطع می‌شد و (از خوف خداوند) نزدیک بود که از مَرکب به زمین بیفتد.<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۴۰۰ق، ص۱۶۹.</ref> از مالک گفتارهای دیگری در مورد امام صادق(ع) نقل شده که بر فضیلت و مقام او دلالت دارد.<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۴۰۰ق، ص۱۶۹.</ref>

'''مالک در کتاب‌های حدیثی شیعه'''{{سخ}}[[شیخ صدوق]] روایاتی از مالک نقل کرده است.<ref>محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، خاتمه ج۸، ص۳۳۵.</ref> او در کتاب‌های [[الامالی (شیخ صدوق)|اَمالی]]<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۴۰۰ق، ص۷۰.</ref> [[خصال]]<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۶۷.</ref> و [[ثواب الأعمال و عقاب الأعمال]]<ref>شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ۱۴۰۶ق، ص۱۰.</ref> از مالک حدیث نقل کرده است. [[قاضی نعمان]] از دانشمندان [[اسماعیلیه|شیعه اسماعیلی]] در قرن چهارم نیز از مالک حدیث نقل کرده است.<ref>قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۷۶.</ref> [[ابن شهر آشوب]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۰۷.</ref> عالم [[قرن ششم]] و [[محقق اربلی|محقق اِربلی]]<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۵۶.</ref> عالم [[قرن هفتم]] نیز از مالک حدیث نقل کرده‌اند.

مدینه در [[قرن دوم|سده دوم]] همواره نمادی برای گرایش‌های سنت گرایانه<ref>پاکتچی، «اسلام»، ج۸، ص۴۴۴.</ref> و مالک برجسته‌ترین نماینده فقه حدیث‌گرای مدینه بود.<ref name=":5">پاکتچی، «اسلام»، ج۸، ص۴۴۵.</ref> مالک اصرار بسیاری بر [[سنت]] داشت<ref>مناوى، طبقات الصوفیة، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۱.</ref> و معتقد بود سنت، بهترین بخش دین است.<ref>مناوى، طبقات الصوفیة، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۱.</ref> [[ابونعیم اصفهانی]] عالم [[قرن پنجم]] از مالک نقل کرده که باید از [[اصحاب رأی]] دوری کرد چراکه آن‌ها دشمنان اهل‌سنت هستند.<ref name=":6">ابونعیم اصفهانی، حلیة الأولیاء، ۱۳۹۴ق، ج۶، ص۳۲۷.</ref> برخی نیز مالک را از اولین افرادی دانسته‌اند که عمل به رأی را [[بدعت]] می‌دانست.<ref>خوانسارى، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۲۲۳.</ref>

مالک در اعتقادات نیز پیرو حدیث و ظواهر آن بود. زمانی که از مسائل اعتقادی مورد سوال قرار می‌گرفت پاسخ‌های کوتاه می‌داد تا تنها در آنچه نص وجود دارد سخن گفته باشد.<ref>لحمر، الامام مالک مفسرا، ۲۰۰۰م، ص۶۱.</ref>او [[ایمان]] به [[استواء بر عرش|اِستوای بر عرش]] را [[واجب]] می‌دانست.<ref>مناوى، طبقات الصوفیة، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۴.</ref> مالک براساس ظاهر قرآن معتقد بود که [[دیدن خدا]] در آخرت و نه در دنیا واقع خواهد شد.<ref>لحمر، الامام مالک مفسرا، ۲۰۰۰م، ص۶۴.</ref> او دلیل بر این مطلب را ظاهر قرآن می‌دانست.<ref>لحمر، الامام مالک مفسرا، ۲۰۰۰م، ص۶۴.</ref>

مالک با وجود گرایش به حدیث،‌ پای‌بندی بسیاری به ظاهر قرآن داشت و احادیث مخالف ظاهر قرآن را رد می‌کرد.<ref>پاکتچی، «اسلام»، ج۸، ص۴۴۵.</ref> همچنین با برخی روایات نیز مخالفت می‌کرد؛ او سگ و خوک را پاک می‌دانست و نیم‌خورده این دو حیوان از آب را [[مکروه]] و از غیر آب را [[مباح]] بر می‌شمرد.<ref> ابن‌الجلاب، التفریع فی فقه الإمام مالک بن انس، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۵۲.</ref> او در مورد حدیثی که ظرفی که سگ در آن آب خورده را باید هفت بار شست، می‌گوید حدیثی در این مورد آمده اما نمی‌داند حقیقتش چیست.<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۲۰۰۴م، ج۱، ص۳۰۲.</ref> مالک در مورد عمل [[عمربن خطاب]] خلیفه دوم در کندن کَنه از شتر در حال اِحرام گفت: من از این عمل اکراه دارم.<ref>مالک بن انس، الموطأ، ۲۰۰۴م، ج۳، ص۵۲۱.</ref> او همچنین مسئله [[رضاع کبیر]] که از [[عایشه]] نقل شده بود را نمی‌پذیرفت.<ref>طرابیشی، من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث، ۲۰۱۰م، ص۱۲۱.</ref> محققان وجود این نوع مخالفت‌های مالک بر روایات را زیاد دانسته‌اند.<ref>طرابیشی، من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث، ۲۰۱۰م، ص۱۲۲.</ref>

با وجود این‌که مالک را برجسته‌ترین نماینده فقه حدیث‌گرای مدینه دانسته‌اند<ref name=":5" /> و مواضع او علیه [[اصحاب رأی]] را ذکر کرده‌اند<ref name=":6" /> [[ابن‌قتیبه دینوری]] مورخ قرن سوم بدون هیچ توضیحی مالک را در زمره اصحاب رأی برشمرده است.<ref>ابن قتیبة، المعارف، ۱۹۹۲ق، ص۴۹۸.</ref> [[شیخ حر عاملی]] نیز در کتاب [[وسائل الشیعة (کتاب)|وسائل‌الشیعه]] از برخی نقل کرده که مالک از اصحاب رأی بوده است.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، مقدمه، ص۵۲.</ref>

برخی محققان معاصر نیز مالک را با توجه به رویکردش به احادیث و سنجش آن‌ها با عقل، از اصحاب رأی دانسته‌اند.<ref>طرابیشی، من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث،‌ ۲۰۱۰م، ص۱۲۵.</ref> از جمله شاهدهایی که بر این مطلب ذکر شده وجود نظرها و اجتهادهای شخصی مالک در کتاب موطأ است.<ref name=":7">طرابیشی، من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث،‌ ۲۰۱۰م، ص۱۲۷.</ref> او در کتاب موطا بارها تعبیر «أری(معتقدم)» و «لا أری(معتقد نیستم)» <ref name=":7" />  و کلمات و تعابیر مشابه را استفاده کرده که از استنباط و رأی مالک در مسائل فقهی حکایت دارد.<ref>طرابیشی، من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث،‌ ۲۰۱۰م، ص۱۲۷.</ref>

هنگامی که [[نفس زکیه]] در سال ۱۴۵ق علیه منصور عباسی قیام کرد، مردم از مالک پرسیدند چگونه نفس زکیه را همراهی کنند در حالی که [[بیعت]] با [[منصور عباسی|منصور خلیفه عباسی]] بر گردن آن‌ها است.<ref name=":9">طبری،  

تاریخ ‏الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۶۰.</ref> مالک در پاسخ گفت بیعت با منصور از روی اجبار بوده و بیعتی که از روی اجبار باشد، اهمیتی ندارد.<ref name=":10">ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۱۰۶.</ref> همین فتوا سبب شد مردم بیعت خلیفه عباسی را شکسته و به نفس زکیه پیوستند.<ref name=":10" /> البته خود مالک [[قیام نفس زکیه]] را همراهی نکرد.<ref name=":9" /> پس از شکست قیام نفس زکیه همین فتوا سبب دستگیری مالک توسط حاکم مدینه گردید<ref name=":11">ابن قتیبة، المعارف، ۱۹۹۲ق، ص۴۹۹.</ref> و مالک به همین جهت ۷۰ شربه شلاق خورد.<ref name=":10" />

برخی مورخان داستان شلاق خوردن مالک توسط حاکم مدینه را به جهت [[فتوا|فتوای]] او در مسئله صحیح نبودن طلاق فردی که مجبور به [[طلاق]] شده دانسته‌اند.<ref>ابونعیم اصفهانی، حلیة الأولیاء، ۱۳۹۴ق، ج۶، ص۳۱۶.</ref> در مقابل محققان معتقدند این حکایت تحریف شده و شلاق خوردن و تحقیر یک فقیه مشهور به جهت یک مسئله فرعی فقهی را نمی‌توان باور کرد.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۸۸.</ref>

با گذشت زمان، منصور خلیفه عباسی ارتباط خود با مالک را بهتر کرد و مالک در دربار حاکمان عباسی صاحب مقام و منزلت گردید.<ref name=":8" />

مالک اساتید بسیاری داشت<ref>مناوى، طبقات الصوفیة، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۰.</ref> از مهم‌ترین آن‌ها ربیعه الرأی، ابن‌هرمز، ابن‌شهاب زُهری و نافع بن عبدالرحمن بودند.<ref>لحمر، الامام مالک مفسرا، ۲۰۰۰م، ص۳.</ref> او همچنین مدتی شاگرد [[امام صادق(ع)]] نیز بود.<ref>پاکتچی، «مالک»، ج۱، ص۸۴.</ref> مالک شاگردان فراوانی نیز داشت که [[شافعی]] از [[فقهای چهارگانه اهل‌سنت]] از جمله آنها بود.<ref>بیهقی، احکام القرآن، ۱۹۹۴م، ج‏۱، ص۶.</ref>

آثار مختلفی به مالک بن انس منسوب شده است. از جمله آن‌ها «الرد علی القدریه» و «رساله الی هارون الرشید» است.<ref>لحمر، الامام مالک، ۲۰۰۰م، ص۴.</ref> مشهورترین کتاب مالک کتاب «المُوَطَّأ» است.<ref>محمد الخضر حسین، «نظرة فی حیاة: الإمام مالک بن أنس»، ص۵۵۳.</ref>

از مالک نقل شده که این کتاب را به ۷۰ فقیه از فقهای مدینه داده و آن‌ها آن را تأیید کرده‌اند.<ref>مالک بن انس، «الموطأ»،‌ مقدمه، ۱۹۸۹م، ص۳.</ref> تألیف این کتاب ۴۰ سال زمان برده است.<ref>مناوى، طبقات الصوفیة، ۱۹۹۹م، ج۱، قسم دوم، ص۴۲۱.</ref> «الموطأ» را اولین کتاب حدیثی دانسته‌اند که بر اساس ابواب فقهی مرتب شده است.<ref>مالک بن انس، «الموطأ»،‌ مقدمه، ۱۹۸۹م، ص۳.</ref> منصور خلیفه عباسی به مالک پیشنهاد داد که این کتاب را به همه شهرها بفرستند و دستور دهد که این کتاب را تعلیم داده و روایات و مسائل فقهی غیر از این را رها کنند تا تمام مناطق اسلامی بر پایه همین فقه بنا گردد. این پیشنهاد با مخالفت مالک روبه‌رو شد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبرى، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۶۸.</ref>