بحار الانوار (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

::سبب تألیف کتاب این است که من در دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و بعد از سپری کردن بخشی از عمر در دانش‌های گوناگون و اندیشیدن به ثمرات و غایات این علوم دریافتم که علم، تنها از چشمه [[وحی]] و روایات [[اهل بیت]](ع) حاصل می‌شود و در [[آخرت]] تنها این دانش سودمند است. از این رو به اخبار و روایات معصومین(ع) پرداخته‌ام.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲.</ref>

او همچنین درصدد منابعی بوده است که در معرض فراموشی قرار داشتند و از این رو، به سراغ کتاب‌هایی رفته که در گذر زمان و به علت توجه زیاد به [[کتب اربعه]]، مهجور مانده بود و یا به علت غرض ورزی فاسدان، بی‌توجهی جاهلان و وجود مخالفان اهل بیت(ع) در حال نابودی بوده‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳-۴.</ref>

او می‌گوید: «مانند این کتاب در عامه و خاصه تاکنون نوشته نشده و احدی در این کار بر من سبقت نگرفته و امید است این کتاب، تا [[قیام امام زمان (عج)|قیام قائم آل محمد(ص)]]، مرجع فضلا و طالبان علم و منبع تحقیق تمام کسانی باشد که در پی تحصیل علوم [[ائمه اطهار]] هستند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶.</ref>

عزم مؤلف بر نگاشتن این کتاب از ۱۰۷۰ق‌، پس از نگارش کتاب ''فهرس مصنفات الاصحاب‌'' جزم شده است و اولین تاریخ ثبت شده در خود کتاب ۱۰۷۲ق است‌<ref>نک: مجلسی، بحار الانورا، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۳، ص۲۵۵.</ref> و پیش‌نویس آن در ۱۱۰۴ یا ۱۱۰۶ق به پایان رسیده است‌، هر چند پاک‌نویس کتاب تا پس از فوت مؤلف و توسط شاگردان او همچنان ادامه داشته است‌.<ref>امین‌، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۸۳.</ref>

مجلسی بر همه مراحل کار تسلط کامل داشت و شاگردانش فقط به جمع‌آوری و نگارش آیات و احادیث، ذیل عنوان‌های طراحی شده توسط خود او می‌پرداختند و کلیه گزینش‌ها از متن، سند و نیز تنظیم متن توسط خود او صورت می‌گرفته است.<ref> المعجم المفهرس لالفاظ احایث بحارالانوار، ج۱، ص۷-۸</ref> با این حال اتمام کامل کتاب به معنای پاک نویسی آن، بعد از وفات مجلسی و توسط شاگردان اوانجام گرفته است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۸۳؛ بحرانی، لؤلؤ البحرین، ص۵۷.</ref>

[[آقا بزرگ تهرانی]] می‌گوید: «بحارالانوار کتاب جامعی است که دربرگیرنده اخبار اهل بیت «علیهم السلام» است. تحقیقات دقیقی که بهتر از آن یافت نمی‌شود و باید گفت مانند این کتاب نه قبلاً نوشته شده است و نه در آینده نوشته خواهد شد.»<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۶</ref>

[[امام خمینی]] می‌نویسد: «بحارالانوار اثر عالم و محدث بزرگ [[محمدباقر مجلسی]] است که تقریباً در برگیرنده ۴۰۰ کتاب و رساله است؛ بحارالانوار خود یک کتابخانه است و مصنف آن هنگامی که دید بسیاری از کتب حدیثی به واسطه کوچکی حجم و گذشت زمان در معرض نابودی و تلف شدن هستند، در صددتألیف آن بر آمد.»<ref>خمینی، کشف الاسرار، ص۳۱۹</ref>

همچنین نوع تحلیل‌ها و توضیحاتی که علامه دربارۀ احادیث می‌دهد، در فضای اخباری‌گری متعادل صورت گرفته و حتی آنجا که با مسائل عقلی برخورد می‌کند، با رویکردی کلامی و ظاهرگرایانه آن را نقد می‌کند، نه با رویکردی عقلی فلسفی، به همین خاطر برخی از متفکران شیعه معتقدند شرح‌ها و نکات علامه مجلسی از دقت کافی برخوردار نیستند.<ref>علامه طباطبائی و مجلسی و حدیث عقل و نقل، سید محمد خامنه‌ای</ref> از این رو، بخشی از تفسیرها و تعبیرهایی که علامه مجلسی ذیل روایات اهل بیت، درباره عناوینی چون روح، نفس، عقل و... می‌آورد، مورد نقد این محققین قرار گرفته است. از جمله [[علامه طباطبایی]] در تعلیقه خود بر بخش‌هایی از بحارالانوار می‌نویسد: «... وشیوه احتیاط برای کسی که در مباحث عمیق عقلی وارد نیست، آن است که به ظاهر قرآن و احادیث مستفیضه تمسک کند و فهم حقایق آنها را به خداوند واگذارد، و از ورود به بحث‌های عمیق عقلی اثباتا و نفیا پرهیز کند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۴، پانویس.</ref> [[سید محسن امین]] نیز در [[اعیان الشیعه]] می‌نویسد: «بسیاری از بیانات، توضیحات و تفسیرهایی که علامه مجلسی برای احادیث و غیر آن نقل کرده است، شتابزده نوشته شده و این امر موجب کاهش فایده و وقوع اشتباه در این مطالب شده است.»<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۸۳.</ref>

[[مجلسی دوم|مجلسی]] در ابتدای کتاب بیش از ۳۸۷ کتاب از منابع [[شیعه|شیعی]] را نام می‌برد که نام ۲۵ مؤلف دیده می‌شود. وی از منابع [[اهل سنت]] برای حجت آوردن و تأیید روایات شیعی نیز استفاده کرده که تعداد آن‌ها به ۸۵ کتاب می‌رسد. او در تألیف بحارالانوار از منابع لغت و شروح نیز بهره برده است. مجلسی، منابعی را در حین تألیف کتاب نام می‌برد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶–۲۶.</ref>

# (ج ۱۰۵ تا ۱۱۰) کتاب فی الاجازات. اجازات و تمام فهرست [[منتجب الدین رازی|شیخ منتخب الدین رازی]]، منتخب کتاب "سلافة العصر" [[سید علیخان مدنی]]، اوایل کتاب اجازات [[سید بن طاووس]]، اجازه کبیره [[علامه حلی]] برای "بنی زهره" و اجازه [[شهید اول]] و [[شهید ثانی|دوم]] و غیر آن.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۳۷-۴۴.</ref>

شخصی به نام شیخ محمدرضا مامقانی و با نام مستعار عبدالزهراء حسینی که از متهمان کودتای نوژه بود و بعدها به دلیل بیانات ضدانقلابی در دروس حوزوی خود محکوم به منع از ممارسات حوزوی به ویژه تدریس شد، در ولایت خود نسبت به [[امیر مؤمنان]] علی(ع) دچار افراط شده و کتاب مطاعن «فتن و محن» بحارالانوار را نیز به روش تحقیقی [[عبدالرحیم ربانی شیرازی]] به تحقیق درآورد و در دارالاضواء‌ بیروت با نام مستعار خود به چاپ رسانید.<ref>[http://tabyin.ir/node/29957 سخنرانی حجت الاسلام یوسفی غروی]</ref>

* ترجمه جلد اول اثر شاهزاده سلطان محمد بلند اختر هندی.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۸۲</ref>

* ترجمه جلد دوم با عنوان [[جامع المعارف]].<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۸</ref>

* ترجمه فارسی جلد ششم اثر حاج [[حبیب الله محسنی تهرانی]].<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۱۰۷</ref>

* ترجمه جلد هشتم (کتاب الفتن) از محمد نصیربن مولی عبدالله، برادر زاده مجلسی.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۵۷.</ref>

* ترجمه دیگری از همان کتاب با عنوان «مجاری الانهار فی ترجمة ثامن البحار» اثر محمد مهدی بن محمد شیخ استرآبادی.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۰. ج۴، ص۹۲</ref>

* ترجمه جلد نهم از آقا رضی بن محمد نصیربن مولی عبدالله محمد تقی اصفهانی.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۰</ref>

* ترجمه جلد دهم از میر محمد عباس و میرزا محمد علی مازندرانی.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۰</ref>

* ترجمه حسن هشترودی.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۶۰.</ref>

* ترجمه جلد سیزدهم از میرزا [[علی اکبر ارومی]] و [[حسن بن محمد ولی ارومی]].<ref>تهرنی، الذریعه، ج۳، ص۲۱</ref>

* ترجمه جلد چهاردهم با عنوان «السماء و العالم» از [[محمد تقی آقا نجفی اصفهانی]].<ref>تهرانی، الذریعةإلی تصانیف‌الشیعة، ج‌۴، ص۱۰۷</ref>

* ترجمه جلد پانزدهم از [[عزیزالله عطاردی]]<ref>[http://mtif.org/p/person/44304/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D9%88%DA%86%D8%A7%D9%86%DB%8C آثار چاپ شده شیخ عزیزالله عطاردی]</ref>

* ترجمه جلد هفدهم به نام «حقایق الاسرار».<ref>تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۴</ref>

*امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۶ق.

*بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین، قم: مؤسسه آل البیت، [بی‌تا].

*تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۳۸۹ ه.

* خمینی، روح الله، کشف الاسرار، قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].

*قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۵۹ش.

*المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحار الانوار، قم، ۱۴۱۳ق.