ماجرای تهنیت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حدیث تهنیت''' به تبریک [[اصحاب حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] به‌ویژه [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلیفه اول]] و [[عمر بن خطاب|دوم]] به [[علی ابن ابی طالب|امام علی(ع)]] بعد از اعلام ولایت ایشان از سوی حضرت محمد(ص) اشاره دارد. این حدیث که از سوی راویان [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] با اختلافات اندکی نقل شده است؛ بیشتر به تهنیت [[عمر بن خطاب]] به امام بعد از [[واقعه غدیر]] اشاره دارند. البته برخی معتقدند که وی بعد از اعلام جایگاه حضرت علی(ع) از سوی پیامبر اسلام(ص) در روز [[مباهله]] و بعد از [[عقد اخوت|پیمان اخوت]]، به ایشان تبریک گفت. این خبر از سوی نویسندگان شیعی دلیلی بر حقانیت امام علی(ع) و مراد پیامبر(ص) در اعلام جانشینی امام در روز غدیر دانسته شده است.

[[صحابه|اصحاب حضرت محمد(ص)]] بعد از اعلام ولایت [[علی بن ابی طالب|حضرت علی(ع)]] از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در کلماتی به ایشان تبریک گفتتند که بعدها با عنوان حدیث تهنیت شهرت یافت.<ref> امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵۰۸.</ref> گفتۀ آنان به ویژه خلیفه دوم با اختلافاتی اندک در منابع بدین قرار است: «بَخْ بَخْ لَک یا عَلِی أَصْبَحْتَ مَوْلَای وَ مَوْلَی کلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۹؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۱۶؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> البته گاه به جای کلمه علی، عنوان «ابن ابی‌طالب» قرار گرفته است.<ref> التفسیر المنسوب الی الإمام العسکری، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۸۴؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۳۳.</ref> چنان‌که [[حسین بن حمدان خصیبی|خصیبی]] در [[الهدایة الکبری (کتاب)|هدایة الکبری]] چنین آورده که [[عمر بن خطاب]] بعد از تذکر حضرت محمد(ص) به جای واژه ابن ابی‌طالب از عنوان [[امیرالمؤمنین (لقب)|«امیرالمومنین»]] برای تبریک به امام استفاده نمود.<ref> خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۴.</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] نیز معتقد است که خلیفه دوم پس از ادای این جمله به حضرت با عنوان امیرالمومنین سلام کرد.<ref> فیض کاشانی، نوادر الأخبار، ۱۳۷۱ش، ص۱۶۶.</ref> در برخی متون به جای مومن و مومنه، واژه مسلم آمده است.<ref> صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۸۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۹.</ref> [[احمد بن حنبل]] نیز این چنین گفته خلیفه دوم را آورده است: «هَنِیئًا یا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ، أَصْبَحْتَ وَأَمْسَیتَ مَوْلَی کلِّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَة»<ref> ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۳۰، ص۴۳۰.</ref>

در میان [[صحابه]] سرشناس [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]] و به‌ویژه [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلیفه اول]] و [[عمر بن خطاب|دوم]] به [[علی ابن ابی طالب|حضرت علی(ع)]] تبریک گفتند؛<ref>حلی، العدد القویة، ۱۴۰۸ق، ص۱۸۳.</ref> هرچند در منابع فراوانی جمله تهنیت را به عمر بن خطاب نسبت داده‌اند.<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۹؛ التفسیر المنسوب الی الإمام العسکری، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۲؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۴؛ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> البته در بعضی مآخذ نیز ادعا شده که ابوبکر و عمر به صورت یکسان به حضرت علی(ع) تهنیت گفتند.<ref> امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵۱۲.</ref> هرچند در برخی کتب نیز چنین آمده که حدیث تهنیت توسط سید آل عدی<ref> شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۴۴۴.</ref> و یا سید بنی عدی»<ref> دیلمی، غرر الاخبار، ۱۴۲۷ق، ص۳۵۶.</ref> {{یادداشت| نسب خلیفه دوم نیز به عدی بن کعب می‌رسد. (ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۴۴.)}} و یا فردی بدون قید نام<ref> فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۱۶.</ref> گفته شده است.

 

در بیشتر منابع تبریک گویی [[صحابه|اصحاب]] بعد از [[واقعه غدیر]] گزارش شده است.<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۸ - ۸۲۹؛ التفسیر المنسوب الی الإمام العسکری، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۲؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۱۶؛ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۵؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۳۴.</ref> در برخی مصادر نیز آن را در روز [[پنج شنبه (روز)|پنج شنبه]]<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۸.</ref> و به هنگام ظهر<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۹.</ref> و یا بعد از [[نماز ظهر]]<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۱۳۲.</ref> و [[نماز عصر|عصر]]<ref> خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۳.</ref> دانسته‌اند. در زمانی که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]](ص) دستور داد تا خیمه‌ای برای [[علی بن ابی طالب|علی(ع)]] نصب شود و اصحاب یک به یک برای عرض تبریک به عنوان رسیدن ایشان به امارت مؤمنین درون خیمه روند.<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۹؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۱۳۲.</ref> بعضی از نویسندگان چنین آورده‌اند که [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|خلیفه اول]] و دوم به امر پیامبر(ص)<ref> التفسیر المنسوب الی الإمام العسکری، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۲.</ref> و تذکر این نکته که مخالفت با این مسئله سبب [[کفر]] خواهد شد، به حضرت علی(ع) تبریک گفتند؛<ref> هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۲۹.</ref> اما در متون دیگر ضمن آن که از خوشحالی بسیار خلیفه دوم سخن گفته‌اند،<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۲۳۷.</ref> از تهنیت فراوان‌تر وی به امام نسبت به دیگران خبر داده<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۱۳۳.</ref> و یا او را اولین<ref> مفید، مسار الشیعة، ۱۴۲۲ق، ص۴۴؛ بحرانی، مدینة معاجز، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶۹.</ref> و یا از نخستین افرادی<ref> ابن طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۳۶۲.</ref> دانسته‌اند که به امام تبریک گفته است. {{یادداشت| چنان‌که بر اساس نقلی او بعد از اعلام ولایت امام علی(ع) به رسول خدا(ع) خبر از رویت جوانی می‌دهد که اعلام می‌دارد بی‌اعتنایی بدین فرمان فقط از سوی منافقان صورت می‌گیرد و پیامبر(ص) به او خبر می‌دهد که این جوان، جبرئیل بوده است. (شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۲۵۳.)}} به هر روی تبریک خلیفه دوم با مضمون یاد شده سبب شده است تا برخی آن را دلیلی بر مراد پیامبر(ص) از معرفی علی(ع) به عنوان جانشین و نه معانی دیگر در روز غدیر بدانند.<ref> کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۹۶.</ref> و همچنین او را افضل<ref> شامی، الدر النظیم، ۱۴۲۰ق، ص۲۶۸.</ref> و اعلم از دیگران قلمداد کنند.<ref> دیلمی، غرر الاخبار، ۱۴۲۷ق، ص۳۴۹.</ref> همچنان‌که در بعضی از متون چنین آمده که امام علی(ع) بعدها در ملاقات با خلیفه اول به این جمله نیز اشاره کرده و آن را دلیلی بر حقانیت خود به خلافت دانسته است.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۶۴؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۳ – ۱۰۴.</ref>