تفسیر روایی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تَفسيرِ رِوایی'''، '''مَأثور''' یا '''نَقلی'''، گونه‌ای از [[تفسیر قرآن]] با استفاده از احادیث تفسیری است. شیعیان در تفاسیر روایی از احادیث [[پیامبر (ص)]] و [[ائمه اثناعشر|ائمه معصوم]] استفاده می‌کنند. به باور مفسران شیعه، روایات منسوب به [[پیامبر اسلام]] و [[امامان معصوم]] در تفسیر و تبیین [[قرآن کریم]]، از بهترین و استوارترین گونه‌های تفسیر است. با این حال، روایات جعلی هم در میان احادیث تفسیری گزارش شده است.

تفسير روایی، تفسیر مأثور یا تفسیر نقلی،<ref>ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، ۱۴۱۴ق، ص۳۶.</ref> بنابر نظر [[شیعیان]]، گونه‌ای از تفسير [[قرآن]]، مبتنی بر [[روایات]] نقل‌شده از [[پیامبر اسلام(ص)]] و [[امامان شیعه]] است.<ref>ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، ۱۴۱۴ق، ص۳۶.</ref>  [[اهل سنت]] کلام [[صحابه]] و [[تابعین]] را نیز مبنای استفاده در تفسیر روایی دانسته‌اند.<ref>ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، ۱۴۱۴ق، ص۳۶؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثة، ج۱، ص۱۵۲.</ref>

به باور [[مفسران]] مسلمان، [[پیامبر اسلام]]، علاوه بر ابلاغ [[وحی]]، وظیفه تفسیر، تبیین و توضیح کلام خدا را نیز بر عهده داشته است.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۶، ص۳۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۲۰، ص۵۷؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۲، ص۲۸۴؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، ۱۹۸۴م، ج۱۴، ص۱۹۶.</ref> اینان، این باور خود را متکی به آیه ۴۴ و ۶۴ [[سوره نحل]] دانسته‌اند.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۶، ص۳۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۲۰، ص۵۷؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۲، ص۲۸۴؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، ۱۹۸۴م، ج۱۴، ص۱۹۶.</ref> بر این اساس، مفسران شیعه و سنی معتقدند که سخنان یا احادیث تفسیری منسوب به [[پیامبر(ص)|پیامبر]]، در صورت اثبات صحت آنها، یکی از بهترین و استوارترین گونه‌های تفسیر است.<ref>ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، ۱۹۸۴م، ج۶، ص۴۷، ج۱۴، ص۱۶۳-۱۶۴.</ref> شیعیان، با استناد به حدیث ثقلین، روایات امامان شیعه را نیز از منابع تفسیر روایی دانسته‌اند.<ref>ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، ۱۴۱۴ق، ص۳۶-۳۷.</ref>

به رغم اهمیت روایات تفسیری، مفسران معتقدند روایاتی جعلی هم در میان احادیث مذکور وجود دارد که با هدف ارتقای مقام و منزلت یکی از [[صحابه]] یا مردود شمردن آنها جعل شده است.<ref>معرفت، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، ۱۴۱۸-۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۵ـ۵۶؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثة، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۵.</ref> جَعل [[شأن نزول]] برای آیه ۱۱۳ [[سوره توبه]]، یکی از این موارد دانسته شده که [[طبری]] و [[بخاری]]، از مفسران اهل سنت، آن را جعلی دانسته‌اند.<ref>بخاری جعفی، صحيح البخاري، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۲۰۸؛ طبری، جامع البيان، ۱۳۲۲-۱۳۳۰ق، ج۷، ص۳۰.</ref> بر اساس شأن نزول مذکور، [[آیه]] ۱۱۳ سوره توبه را درباره [[ابوطالب]]، پدر [[امام علی(ع)]] دانسته‌اند که هنگام مرگ وی نازل شده و بیانگر [[شرک]] او تا پایان عمر است، در حالی که طبری و بخاری، معتقدند ابوطالب سه سال قبل از [[هجرت]] درگذشته و این آیه در [[سال نهم هجری قمری|سال نهم هجرت]] نازل شده است.<ref>بخاری جعفی، صحيح البخاري، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۲۰۸؛ طبری، جامع البيان، ۱۳۲۲-۱۳۳۰ق، ج۷، ص۳۰.</ref> به اینگونه روایات جعلی که محققان معتقدند غالبا توسط یهودیانِ مسلمان‌شده جعل شده‌اند، [[اسرائیلیات]] گفته می‌شود.<ref>نگاه کنید به: ذهبی، الإسرائيليات في التفسير والحديث، ۱۴۰۵ق، ص۱۹.</ref>

* بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.