۱۶٬۹۸۱
ویرایش
مختار بن ابی‌عبید ثقفی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
== قیام مختار== | == قیام مختار== | ||
{{اصلی|قیام مختار}} | {{اصلی|قیام مختار}} | ||
مختار در سال ۶۶ق به خونخواهی [[امام حسین(ع)]] قیام کرد. شیعیان کوفه نیز وی را همراهی کردند.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۴۷.</ref> او در قیامش از دو شعار [[یا لثارات الحسین]] و [[یا منصور امت|یا منصور اَمِت]] استفاده کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۲۰.</ref> مختار در این قیام تعدادی از عاملان واقعه کربلا همچون [[شمر بن ذی‌الجوشن]]، [[خولی بن یزید]]، [[عمر بن سعد]] و [[عبیدالله بن زیاد]] را به قتل رساند.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۴۷.</ref> | مختار در سال ۶۶ق به خونخواهی [[امام حسین(ع)]] قیام کرد. شیعیان کوفه نیز وی را همراهی کردند.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۴۷.</ref> او در قیامش از دو شعار [[یا لثارات الحسین]] و [[یا منصور امت|یا منصور اَمِت]] استفاده کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۲۰.</ref> مختار در این قیام تعدادی از عاملان واقعه کربلا همچون [[شمر بن ذی‌الجوشن]]، [[خولی بن یزید]]، [[عمر بن سعد]] و [[عبیدالله بن زیاد]] را به قتل رساند.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۴۷.</ref> و سر [[عبیدالله بن زیاد]] و [[عمر بن سعد]] را به [[مدینه]] نزد امام سجاد(ع) فرستاد.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۷.</ref> | ||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
مختار پس از ۱۸ ماه حکومت در [[۱۴ رمضان]]<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ج۶، ص۶۸.</ref> سال [[سال ۶۷ هجری قمری|۶۷ق]] در ۶۷سالگی به دست [[مصعب بن زبیر]] کشته شد.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ج۴، ص۳۴۷.</ref> به دستور مصعب دست مختار را بریدند و به دیوار [[مسجد کوفه]] کوبیدند. هنگامی که [[حجاج بن یوسف ثقفی]] بر کوفه مسلط شد دستور داد آن را [[دفن]] کردند.<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۱۱۰.</ref> | مختار پس از ۱۸ ماه حکومت در [[۱۴ رمضان]]<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ج۶، ص۶۸.</ref> سال [[سال ۶۷ هجری قمری|۶۷ق]] در ۶۷سالگی به دست [[مصعب بن زبیر]] کشته شد.<ref> ابن‌اثیر، اسدالغابة، ج۴، ص۳۴۷.</ref> به دستور مصعب دست مختار را بریدند و به دیوار [[مسجد کوفه]] کوبیدند. هنگامی که [[حجاج بن یوسف ثقفی]] بر کوفه مسلط شد دستور داد آن را [[دفن]] کردند.<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۱۱۰.</ref> | ||
==رابطه با امام سجاد(ع)== | ==رابطه با امام سجاد(ع)== | ||
درباره رابطه امام سجاد(ع) با مختار گزارش‌ها متفاوت است، بر | درباره رابطه امام سجاد(ع) با مختار گزارش‌ها متفاوت است، بر پایه روایتی که در رجال کشی نقل شده مختار ۲۰۰۰۰ دینار برای امام چهارم فرستاد و او با آن خانه [[عقیل بن ابی‌طالب]] و سایر [[بنی‌هاشم]] که مخروبه شده بود را بازسازی کرد. همچنین پس از آنکه مختار سخنانی را آشکار کرد چهل هزار دینار برای امام سجاد فرستاد اما او آنها را برگرداند.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۸.</ref> او همچنین کنیزی (مادر [[زید بن علی]]) را که ۳۰۰۰۰ درهم خریده بود به [[امام سجاد(ع)]] هدیه کرد.<ref> ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دار المعرفه، ص۱۲۴.</ref> بر پایه روایتی دیگر گروهی از سران کوفه نزد امام سجاد(ع) رفتند و درباره مأموریت مختار پرسیدند، امام چهارم آنان را به محمد بن حنفیه ارجاع داد و فرمود: ای عمو اگر غلامی زنگی به ما اهل‌بیت تعصب بورزند بر مردم واجب است او را یاری کنند، در این باره هر چه می‌خواهی انجام ده، من تو را در این امر نماینده قرار دادم.<ref> مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۳۶۵.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی |آیت‌الله خویی]]<ref> خویی، معجم الرجال، ج۱۸، ص۱۰۰.</ref> و [[عبدالله مامقانی|مامقانی]]<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> [[قیام مختار]] را با اذن امام زین‌العابدین(ع) می‌دانند. | ||
[[سید ابوالقاسم خویی |آیت‌الله خویی]]<ref> خویی، معجم الرجال، ج۱۸، ص۱۰۰.</ref> و [[عبدالله مامقانی|مامقانی]]<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> [[قیام مختار]] را با اذن امام زین‌العابدین می‌دانند. | |||
==ارتباط با محمد بن حنفیه== | ==ارتباط با محمد بن حنفیه== | ||
بنا به برخی روایات مختار مردم را به امامت [[محمد بن حنفیه]] دعوت می‌کرده | بنا به برخی روایات مختار مردم را به امامت [[محمد بن حنفیه]] دعوت می‌کرده است.<ref> کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۸.</ref> از این رو برخی مختار را مؤسس [[کیسانیه]] و پیروانش را کیسانیه می‌نامند.<ref> اخبار الدولة العباسیه، ۱۳۹۱ق، ص۱۶۵.</ref> به گفته آیت‌الله خویی این مطلب درست نیست چرا محمد بن حنفیه ادعای امامت نداشته تا مختار مردم را به سوی او دعوت کند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۸، ص۱۰۱.</ref> همچنین کیسانیه پس از قتل مختار و درگذشت محمد بن حنفیه شکل گرفته است.<ref> معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ۱۴۱۰ق، ص۱۰۲و ۱۰۳.</ref> به گفته مامقانی صرف اینکه لقب مختار کیسان است، دلیل نمی‌شود بر اینکه او بر مذهب کیسانیه باشد.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص ۲۰۵و۲۰۶.</ref> | ||
===نجات محمد بن حنفیه=== | ===نجات محمد بن حنفیه=== | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۵: | ||
'''احادیث مدح''' | '''احادیث مدح''' | ||
*از [[امام سجاد(ع)]] نقل شده که خدا به مختار جزای خیر دهد.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۷.</ref> | *از [[امام سجاد(ع)]] نقل شده که خدا به مختار جزای خیر دهد.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۷.</ref> | ||
*[[امام صادق(ع)]] در ملاقات با ابوالحکم فرزند مختار پس از تکریم وی از مختار تمجید کرده و گفت خدا پدرت را رحمت کند.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵.</ref> عبدالله مامقانی رجالی شیعه، ترحم امام صادق(ع) را دلیل بر صحیح بودن عقیده | *[[امام صادق(ع)]] در ملاقات با ابوالحکم فرزند مختار پس از تکریم وی از مختار تمجید کرده و گفت خدا پدرت را رحمت کند.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵.</ref> عبدالله مامقانی رجالی شیعه، ترحم امام صادق(ع) به مختار را دلیل بر صحیح بودن عقیده او دانسته است چراکه در مذهب امامیه رضایت ائمه تابع رضایت خدا است از این‌رو ترحم امام صادق(ع) به کسی که انحراف در عقیده دارد معقول نیست و صرف خونخواهی امام حسین(ع) مجوزی بر این کار نیست.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵.</ref> | ||
'''احادیث ذم''' | '''احادیث ذم''' | ||
*از امام باقر(ع) نقل شده که امام سجاد(ع) فرستادگان مختار را به حضور نپذیرفته و هدایای وی را پس فرستاد و وی را کَذّاب خواند. مامقانی این واکنش امام سجاد را به دلیل خوف از عبدالملک بن مروان و [[تقیه]] دانسته است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵.</ref> | *از امام باقر(ع) نقل شده که امام سجاد(ع) فرستادگان مختار را به حضور نپذیرفته و هدایای وی را پس فرستاد و وی را کَذّاب خواند. مامقانی این واکنش امام سجاد(ع) را به دلیل خوف از عبدالملک بن مروان و [[تقیه]] دانسته است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵.</ref> | ||
*امام صادق(ع): مختار بر امام سجاد(ع) دروغ می‌بست.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۵.</ref> به گفته آیت الله خویی این حدیث از نظر سندی ضعیف است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۶.</ref> | *امام صادق(ع): مختار بر امام سجاد(ع) دروغ می‌بست.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۵.</ref> به گفته آیت الله خویی این حدیث از نظر سندی ضعیف است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۶.</ref> | ||
*مختار در ساباط به عمویش [[سعد بن مسعود]] پیشنهاد داد که امام حسن(ع) را تحویل [[معاویه]] دهد، تا جایگاهش متزلزل نشود.<ref> صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۲۲۱.</ref> به گفته آیت‌الله خویی این حدیث به دلیل [[حدیث مرسل|مرسل]] بودن قابل اعتماد نیست، همچنین بر فرض صحت می‌توان گفت که مختار در اظهارش جدی نبوده است بلکه قصد داشته نظر عمویش را کشف کند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۷.</ref> و با روایاتی که وی را شیعه می‌داند سازگاری ندارد.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | *مختار در ساباط به عمویش [[سعد بن مسعود]] پیشنهاد داد که امام حسن(ع) را تحویل [[معاویه]] دهد، تا جایگاهش متزلزل نشود.<ref> صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۲۲۱.</ref> به گفته آیت‌الله خویی این حدیث به دلیل [[حدیث مرسل|مرسل]] بودن قابل اعتماد نیست، همچنین بر فرض صحت می‌توان گفت که مختار در اظهارش جدی نبوده است بلکه قصد داشته نظر عمویش را کشف کند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۸، ص۹۷.</ref> و با روایاتی که وی را شیعه می‌داند سازگاری ندارد.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | ||
*بنا بر روایتی آمده است که مختار اهل [[جهنم]] است ولی [[امام حسین(ع)]] او را شفاعت می‌کند.<ref> طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۶۶.</ref> این روایت نیز از نظر علمای [[علم رجال]] ضعیف است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۷.</ref> افزون بر آن به گفته مامقانی ورود مختار به جهنم با عادل بودن او سازگار نیست نه با شیعه بودنش و کسی ادعا نکرده است که مختار عدالت دارد.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | *بنا بر روایتی آمده است که مختار اهل [[جهنم]] است ولی [[امام حسین(ع)]] او را شفاعت می‌کند.<ref> طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۶۶.</ref> این روایت نیز از نظر علمای [[علم رجال]] ضعیف است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۷.</ref> افزون بر آن به گفته مامقانی ورود مختار به جهنم با عادل بودن او سازگار نیست نه با شیعه بودنش و کسی ادعا نکرده است که مختار عدالت دارد.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | ||
*بنا به برخی گزارش‌ها مختار ادعای [[نبوت]] داشته است. به گفته عبدالله مامقانی در منابع شیعه اثری از این ادعا وجود ندارد بلکه این را اهل‌سنت به او نسبت داده‌اند چراکه برخی از بزرگان آنها که در واقعه کربلا نقش داشته‌اند را به قتل رسانده است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵و۲۰۶.</ref> | *بنا به برخی گزارش‌ها مختار ادعای [[نبوت]] داشته است. به گفته عبدالله مامقانی در منابع شیعه اثری از این ادعا وجود ندارد بلکه این را اهل‌سنت به او نسبت داده‌اند چراکه برخی از بزرگان آنها که در واقعه کربلا نقش داشته‌اند را به قتل رسانده است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج۳، ص۲۰۵و۲۰۶.</ref> | ||
آیت‌الله خویی پس از ذکر روایات مدح و ذم، روایات مدح را ترجیح داده است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۴.</ref> همچنین این ترجیح به [[سید ابن طاووس]] یز نسبت داده شده است.<ref> مقامانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | آیت‌الله خویی پس از ذکر روایات مدح و ذم، روایات مدح را ترجیح داده است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۹۴.</ref> همچنین این ترجیح به [[سید ابن طاووس]] یز نسبت داده شده است.<ref> مقامانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۲۰۶.</ref> | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۹۷: | ||
===مختار قدرت‌طلب بود=== | ===مختار قدرت‌طلب بود=== | ||
برخی معتقدند از مجموعه قرائن و سوابق مختار به دست می‌آید که او شخصیت مثبتی نیست و قیام او برای کسب قدرت و حکومت بوده است.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه محسن الویری، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> همچنین همکاری او با مسلم بن عقیل را به خاطر اشتراک در هدف قلمداد کرده‌اند نه اشتراک در عقیده. بر اساس این دیدگاه، مختار معیارهای شیعه عقیدتی را ندارد و قیام او قیام شیعی به شمار نمیآید.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه محمدرضا بارانی، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> برخی از پژوهشگران تاریخ نیز معتقدند مختار فردی جاه‌طلب بوده اما به اهل‌بیت(ع) محبت داشت. بر اساس این دیدگاه مختار امام سجاد(ع) را به عنوان امام قبول نداشته و محمد بن حنفیه را نیز به عنوان انسانی نجات‌بخش و امام سیاسی مطرح کرده بود. به تعبیری دیگر مختار از اهل‌بیت(ع) استفاده ابزاری نموده و قصد داشته از طریق اهل‌بیت(ع) به اهداف خود دست یابد.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه نعمت‌الله صفری فروشانی، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> | برخی معتقدند از مجموعه قرائن و سوابق مختار به دست می‌آید که او شخصیت مثبتی نیست و قیام او برای کسب قدرت و حکومت بوده است.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه محسن الویری، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> همچنین همکاری او با مسلم بن عقیل را به خاطر اشتراک در هدف قلمداد کرده‌اند نه اشتراک در عقیده. بر اساس این دیدگاه، مختار معیارهای شیعه عقیدتی را ندارد و قیام او قیام شیعی به شمار نمیآید.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه محمدرضا بارانی، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> برخی از پژوهشگران تاریخ نیز معتقدند مختار فردی جاه‌طلب بوده اما به اهل‌بیت(ع) محبت داشت. بر اساس این دیدگاه مختار امام سجاد(ع) را به عنوان امام قبول نداشته و محمد بن حنفیه را نیز به عنوان انسانی نجات‌بخش و امام سیاسی مطرح کرده بود. به تعبیری دیگر مختار از اهل‌بیت(ع) استفاده ابزاری نموده و قصد داشته از طریق اهل‌بیت(ع) به اهداف خود دست یابد.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار؛ دیدگاه نعمت‌الله صفری فروشانی، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> | ||
=== مختار شیعه بود اما زیاده‌روی کرد=== | === مختار شیعه بود اما در انتقام زیاده‌روی کرد=== | ||
[[مهدی پیشوایی]] اعتقاد مختار به ائمه را بیشتر از اعتقاد شیعه سیاسی دانسته و قیام مختار را قیامی شیعی قلمداد کرده که به جهت اعتقادات خود دست به قیام زده اما در عین حال شخصیت مختار را خالی از جاه‌طلبی ندانسته و در برخی موارد افراط‌کاریی‌هایی هم داشته است.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> [[یعقوب جعفری]] نیز مختار را [[شیعه]] واقعی دانسته که اصل هدف و عقیده او خوب بوده است اما در انتقام زیاده‌روی کرده و منشأ این زیاده‌روی را روحیه تندروی او دانسته است.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> [[محمدهادی یوسفی غروی]] نیز مختار را مسلمانی قدرت‌طلب و سیاسی معرفی کرده و اقدامات او را مورد تأیید ندانسته است با این حال معتقد است به سبب آنکه ائمه(ع) بر مختار ترحم کرده‌اند نمی‌توان او را اهل عذاب دانست.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> | [[مهدی پیشوایی]] اعتقاد مختار به ائمه را بیشتر از اعتقاد شیعه سیاسی دانسته و قیام مختار را قیامی شیعی قلمداد کرده که به جهت اعتقادات خود دست به قیام زده اما در عین حال شخصیت مختار را خالی از جاه‌طلبی ندانسته و در برخی موارد افراط‌کاریی‌هایی هم داشته است.<ref> نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> [[یعقوب جعفری]] نیز مختار را [[شیعه]] واقعی دانسته که اصل هدف و عقیده او خوب بوده است اما در انتقام زیاده‌روی کرده و منشأ این زیاده‌روی را روحیه تندروی او دانسته است.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> [[محمدهادی یوسفی غروی]] نیز مختار را مسلمانی قدرت‌طلب و سیاسی معرفی کرده و اقدامات او را مورد تأیید ندانسته است با این حال معتقد است به سبب آنکه ائمه(ع) بر مختار ترحم کرده‌اند نمی‌توان او را اهل عذاب دانست.<ref>نصرتی، دیدگاه مورخین معاصر شیعی درباره مختار، دانشگاه ادیان و مذاهب.</ref> | ||
| خط ۱۹۱: | خط ۱۸۵: | ||
*قرشی، باقرشریف، حیاة الامام الحسین علیه‌السلام، قم، مدرسه علمیه ایروانی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | *قرشی، باقرشریف، حیاة الامام الحسین علیه‌السلام، قم، مدرسه علمیه ایروانی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | ||
*جمعی از نویسندگان، پیامدهای عاشورا، قم، زمزم، ۱۳۸۷ش. | *جمعی از نویسندگان، پیامدهای عاشورا، قم، زمزم، ۱۳۸۷ش. | ||
*خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر | *خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش. | ||
*دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم، ۱۳۷۱ش. | *دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم، ۱۳۷۱ش. | ||
*دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش. | *دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش. | ||