۱۶٬۹۸۱
ویرایش
مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
افزایش منبع
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (اصلاح پانویس ومنابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (افزایش منبع) |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
پیشینه ساخت مسجد جامع، به بنای [[مسجد النبی]] توسط [[پیامبر(ص)]] باز می‌گردد. با گسترش شهر [[مدینه]] و درخواست مسلمانان، پیامبر اجازه بنای مساجد دیگری را در سطح شهر داد که به مساجد محلی یا قبیله‌ای شناخته می‌شدند. اما مرکز اصلی فعالیت‌های عبادی، سیاسی و اجتماعی پیامبر، همان مسجد نبوی بود.<ref> نک: ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنورة، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۵۷-۷۵.</ref> | پیشینه ساخت مسجد جامع، به بنای [[مسجد النبی]] توسط [[پیامبر(ص)]] باز می‌گردد. با گسترش شهر [[مدینه]] و درخواست مسلمانان، پیامبر اجازه بنای مساجد دیگری را در سطح شهر داد که به مساجد محلی یا قبیله‌ای شناخته می‌شدند. اما مرکز اصلی فعالیت‌های عبادی، سیاسی و اجتماعی پیامبر، همان مسجد نبوی بود.<ref> نک: ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنورة، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۵۷-۷۵.</ref> | ||
اصطلاح مسجد جامع از زمان [[خلیفه دوم]]، به کار می‌رفته است؛ عمر به والیان دستور داد که در مراکز تحت فرمان خود تنها یک مسجد جماعت بر پا کنند و از اقامه نماز جمعه در روستاها جلوگیری نمایند تا وحدت مسلمانان آسیب نبیند.<ref> مقریزی، | اصطلاح مسجد جامع از زمان [[خلیفه دوم]]، به کار می‌رفته است؛ عمر به والیان دستور داد که در مراکز تحت فرمان خود تنها یک مسجد جماعت بر پا کنند و از اقامه نماز جمعه در روستاها جلوگیری نمایند تا وحدت مسلمانان آسیب نبیند.<ref> مقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۴۶: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> همچنین در روایت‌های برجای مانده از وی<ref>بحشل، تاریخ واسط، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۹.</ref> و [[امام صادق (ع)]]، این اصطلاح به کار رفته است.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> در زمان حضرت علی به [[مسجد کوفه]]، جامع می‌گفتند.<ref> ابن بابویه، ۱۳۸۶، ج۲، ص۵۹۳.</ref> | ||
=== نخستین مساجد جامع=== | === نخستین مساجد جامع=== | ||
نخستین مساجد با عنوان مسجد جامع در شهرهای [[بصره]] و [[کوفه]] ساخته شد؛ عتبة بن غزوان در سال ۱۴ق با نی و ساقه گیاهان [[مسجد جامع بصره]] را بنا کرد.<ref> ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۵۶۴.</ref> مسجد کوفه نیز در سال ۱۵ یا ۱۸ق<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۹۳. </ref> ساخته شد.<ref>بلاذری، ص۳۷۸-۳۸۸.</ref> همچنین در قرن نخست قمری، مساجد جامع موصل(۲۰ق)،<ref>بلاذری، ۴۶۵ </ref> تکریت،<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵، ج۲، ص۳۹.</ref> [[دمشق]]، [[حمص]] (حدود ۱۴ق)، [[مصر]](۲۱ق)،<ref>ابن عبدالحکم، ۱۴۱۵ق، ص۱۶؛ مقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۴۶: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> شمال آفریقا و [[مغرب |مغرب]] (۵۵ق)<ref>بلاذری، ص۳۲۰؛ ابن اثیر، ۱۳۹۹-۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۶۶؛ مونس، المساجد، ۱۴۰۱ق، ص۶۷-۶۸.</ref> بنا شدند. در ایران نیز مساجدی ساخته شد که مسجد جامع توج در نزدیکی کازرون به فرمان عثمان بن ابی‌العاص والی [[عمر بن خطاب|عمر]] از آن جمله است.<ref>دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۳۳.</ref> | نخستین مساجد با عنوان مسجد جامع در شهرهای [[بصره]] و [[کوفه]] ساخته شد؛ عتبة بن غزوان در سال ۱۴ق با نی و ساقه گیاهان [[مسجد جامع بصره]] را بنا کرد.<ref> ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۵۶۴.</ref> مسجد کوفه نیز در سال ۱۵ یا ۱۸ق<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۹۳. </ref> ساخته شد.<ref>بلاذری، ص۳۷۸-۳۸۸.</ref> همچنین در قرن نخست قمری، مساجد جامع موصل(۲۰ق)،<ref>بلاذری، ۴۶۵ </ref> تکریت،<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵، ج۲، ص۳۹.</ref> [[دمشق]]، [[حمص]] (حدود ۱۴ق)، [[مصر]](۲۱ق)،<ref>ابن عبدالحکم، ۱۴۱۵ق، ص۱۶؛ مقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۴۶: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> شمال آفریقا و [[مغرب |مغرب]] (۵۵ق)<ref>بلاذری، ص۳۲۰؛ ابن اثیر، ۱۳۹۹-۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۶۶؛ مونس، المساجد، ۱۴۰۱ق، ص۶۷-۶۸.</ref> بنا شدند. در ایران نیز مساجدی ساخته شد که مسجد جامع توج در نزدیکی کازرون به فرمان عثمان بن ابی‌العاص والی [[عمر بن خطاب|عمر]] از آن جمله است.<ref>دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۳۳.</ref> | ||
در قرن‌های نخستین معمول آن بود که هر شهر یک مسجد جامع داشته باشد تا مظهر وحدت مردم و پیوند آنها با حکومت باشد با افزایش جمعیت و کمبود جا در مساجد، حاکمان به توسعه مساجد اصلی شهرها پرداختند و تا نیمه قرن دوم قمری در هریک از شهرهای [[مدینه]]، [[مکه]]، [[کوفه]]، [[بغداد]]، [[بصره]]، فسطاط و [[دمشق]] یک نماز جمعه برگزار می‌شد.<ref>برای نمونه نک:ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۵، جزء۱۰، ص۱۳۶؛ مقری، ج۱، ص۳۷۴.</ref> از قرن دوم قمری به بعد، در برخی شهرها مانند [[مرو]]،<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۱۴.</ref> بغداد،<ref>ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> مصر و [[قاهره]]<ref>ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۸۱ش، ص۹۰.</ref> دو یا چند مسجد جامع ساخته شد. | در قرن‌های نخستین معمول آن بود که هر شهر یک مسجد جامع داشته باشد تا مظهر وحدت مردم و پیوند آنها با حکومت باشد با افزایش جمعیت و کمبود جا در مساجد، حاکمان به توسعه مساجد اصلی شهرها پرداختند و تا نیمه قرن دوم قمری در هریک از شهرهای [[مدینه]]، [[مکه]]، [[کوفه]]، [[بغداد]]، [[بصره]]، فسطاط و [[دمشق]] یک نماز جمعه برگزار می‌شد.<ref>برای نمونه نک:ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۵، جزء۱۰، ص۱۳۶؛ مقری، نفح الطیب، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۳۷۴: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> از قرن دوم قمری به بعد، در برخی شهرها مانند [[مرو]]،<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۱۴.</ref> بغداد،<ref>ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> مصر و [[قاهره]]<ref>ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۸۱ش، ص۹۰.</ref> دو یا چند مسجد جامع ساخته شد. | ||
== فضیلت و احکام== | == فضیلت و احکام== | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
== هزینه‌ها و منابع درآمد== | == هزینه‌ها و منابع درآمد== | ||
ساخت مساجد جامع، هزینه‌های هنگفتی را در پی داشت که در توان مردم عادی نبود از این رو بیشتر با حمایت خلفاء، درباریان، سلاطین و صاحب منصبان ساخته می‌شدند.<ref>مقری، ج۱، ص۳۴۷، ج۲، ص۱۳۴: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> همچنین هزینه‌های نگهداری مساجد جامع، سالیانه از [[بیت المال]] تأمین می‌شد [[ابونعیم اصفهانی]] گزارش داده که مخارج جامع یهودیه و نیز مسجد جامع اصفهان تا خلافت [[مهدی عباسی]] در دیوان خراج ثبت می‌شده و شامل حق‌الزحمه متولی، مؤذنان، مخارج فرش و روشنایی بوده است.<ref>ابونعیم اصفهانی، ذکر تاریخ اصبهان، ۱۹۳۴م، ج۱، ص۱۷-۱۸.</ref> | ساخت مساجد جامع، هزینه‌های هنگفتی را در پی داشت که در توان مردم عادی نبود از این رو بیشتر با حمایت خلفاء، درباریان، سلاطین و صاحب منصبان ساخته می‌شدند.<ref>مقری، نفح الطیب، ج۱، ص۳۴۷، ج۲، ص۱۳۴: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> همچنین هزینه‌های نگهداری مساجد جامع، سالیانه از [[بیت المال]] تأمین می‌شد [[ابونعیم اصفهانی]] گزارش داده که مخارج جامع یهودیه و نیز مسجد جامع اصفهان تا خلافت [[مهدی عباسی]] در دیوان خراج ثبت می‌شده و شامل حق‌الزحمه متولی، مؤذنان، مخارج فرش و روشنایی بوده است.<ref>ابونعیم اصفهانی، ذکر تاریخ اصبهان، ۱۹۳۴م، ج۱، ص۱۷-۱۸.</ref> | ||
پرداخت هزینه‌های مساجد جامع از سوی صاحبان مال و نیز [[بیت المال]]، وابستگی آنها به اشخاص و حکومت را در پی داشت و در تحولات سیاسی اقتصادی آسیب می‌دیدند. اما به تدریج بانیان مساجد جامع، املاک و اموالی را [[وقف]] آنها کردند تا وابستگی مساجد به اشخاص و حکومت‌ها گسسته شود و در تحولات سیاسی اقتصادی آسیب نیینند.<ref> برای برخی از موقوفات مساجد جامع؛ شناوی، الازهر جامعا و جامعة، ۱۹۸۳-۱۹۸۴م، ج۱، ص۸۱-۸۴: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> | پرداخت هزینه‌های مساجد جامع از سوی صاحبان مال و نیز [[بیت المال]]، وابستگی آنها به اشخاص و حکومت را در پی داشت و در تحولات سیاسی اقتصادی آسیب می‌دیدند. اما به تدریج بانیان مساجد جامع، املاک و اموالی را [[وقف]] آنها کردند تا وابستگی مساجد به اشخاص و حکومت‌ها گسسته شود و در تحولات سیاسی اقتصادی آسیب نیینند.<ref> برای برخی از موقوفات مساجد جامع؛ شناوی، الازهر جامعا و جامعة، ۱۹۸۳-۱۹۸۴م، ج۱، ص۸۱-۸۴: بنقل از دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۴۳۵۴.</ref> | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
* مبرد، محمد بن یزید، الکامل، قاهره، چاپ: محمد ابوالفضل ابراهیم و سید شحاته، ۱۹۵۶م/۱۳۷۶ق. | * مبرد، محمد بن یزید، الکامل، قاهره، چاپ: محمد ابوالفضل ابراهیم و سید شحاته، ۱۹۵۶م/۱۳۷۶ق. | ||
* محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تصحیح: سید مهدی شمس الدین و دیگران، قم، مؤسسة سیدالشهداء، ۱۴۰۷ق. | * محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تصحیح: سید مهدی شمس الدین و دیگران، قم، مؤسسة سیدالشهداء، ۱۴۰۷ق. | ||
* مقری، احمد بن محمد، نفح | * معروف، بشار عواد، مؤسسات التعلیم فی العراق بین القرن الخامس و السابع الهجریین، دارالتربیة العربیه الاسلامیه: المؤسسات و الممارسات، ج۲، مؤسسة آل البیت، عمان۱۹۸۹م. | ||
* مقری، احمد بن محمد، نفح الطیب، بیروت، چاپ: احسان عباس، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. | |||
* مقریزی، احمد بن علی، السلوک لمعرفة دول الملوک، بیروت، چاپ: محمد عبدالقادر عطا، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م. | * مقریزی، احمد بن علی، السلوک لمعرفة دول الملوک، بیروت، چاپ: محمد عبدالقادر عطا، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م. | ||
* مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار بذکر الخط و الآثار، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. | * مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار بذکر الخط و الآثار، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۴: | ||
* نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق. | * نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق. | ||
* یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا. | * یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون== | == پیوند به بیرون== | ||