مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها

مساجد جامع، به نام شهرها، بانیان، عالمان مشهور، طایفه و... نامگذاری می‌شدند. بیشتر مساجد جامع به نام شهرها خوانده می‌شدند مانند جامع بصره، کوفه، اصفهان، ری، دمشق، فسطاط و قیروان. البته در شهرهایی که چند مسجد جامع بنا می‌شد هر مسجد جامعی را جداگانه می‌خواندند مثلا در بغداد جامع منصور عباسی، جامع مدینه خوانده می‌شد و جامع  مهدی عباسی به جامع رصافه شهرت داشت.<ref>معروف، ص۳۷۷.</ref> برخی از آنها مانند مسجد جامع ابن طولون، [[جامع حاکم مصر|جامع حاکم]]، جامع منصور و جامع سلطان در بغداد به نام بانیان آنها که عمدتا از امیران و صاحب‌منصبان بودند، شناخته می‌شدند.<ref> ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۲۵۲؛ ابن اثیر، ۱۳۸۲، ص۱۵۴؛ مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵؛ نعیمی دمشقی، ج۲، ص۳۲۴.</ref> همچنین برخی از مساجد جامع را به نام سلسله حکومتی، خاندان و یا طایفه‌ای از مردم می‌نامیدند، مانند مسجد جامع اموی دمشق. در مواردی نیز نام مسجد جامع برگرفته از نام محله، بازار، پل یا بارگاه نزدیک مسجد بود.<ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵.</ref>  

مساجد جامع نمونه از [[معماری اسلامی]] بودند؛ مأذنه، مناره، صحن، رواق، [[منبر]]، [[محراب]]، مقصوره از اجزای معماری آن به شمار می‌آیند.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۴۶۸؛ مونس، ص۱۲۹-۱۳۱.</ref> برخی از مساجد جامع بخش‌های دیگری نیز داشتند مثلا جامع ابن طولون داروخانه‎ای داشت.<ref>ابن دقماق، قسم۱، ص۱۲۳؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۶۶.</ref> یا جامع صنعاء، قیروان، دمشق<ref> عش، ص۲۲۸-۲۳۵؛ عبدالمهدی، ص۶۲۶-۶۲۸؛ عواد، ص۲۳۰-۲۳۱، ۲۳۴</ref> و مرو دارای کتابخانه بودند.<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۱۴.</ref>  

مساجد جامع تنها مکان اجتماع حاکمان و مردم بود؛ اولین سخنرانی رسمی خلیفه یا سلطان، پس از رسیدن به قدرت در مسجد جامع شهر ایراد می‌شد [[امام حسن علیه السلام]] پس از [[بیعت]] مردم با وی به مسجد کوفه آمد و خطبه‌ای ایراد کرد.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۱۴</ref> [[حضرت علی(ع)]] پس از [[جنگ جمل]] فرمان داد تا مردم سه روز برای [[نماز جماعت]] در مسجد جامع بصره جمع شوند.<ref> ابن میثم، ج۱، ص۲۸۹؛ مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۴۹.</ref>  

والیان نیز پس از ورود به مرکز ولایت، نخستین سخنرانی خود را در مسجد جامع شهر ایراد می‌کردند.<ref>مبرد، ج۱، ص۳۸۰؛ ابشیهی، ج۱، ص۱۱۷-۱۱۸.</ref> همچنین در زمان‌های بحرانی همچون جنگ که خلیفه احساس قدرت می‌کرد برای تحریک عواطف مذهبی و بسیج نیروهای مردمی در مسجد جامع حضور می‌یافت و [[خطبه]] می‌خواند.<ref>برای نمونه نک: ابن کثیر، ج۶، جزء۱۲، ص۲۰۹. </ref>  

معمولا حکومت‌ها اطلاع‌رسانی خود را از طریق مسجد جامع انجام می‌دادند؛ احکام انتصاب حاکمان جدید، فتح‌نامه‌ها، پیمان‌نامه‌ها، منشورات حکومتی در مسجد جامع به آگاهی مردم رسانده می‌شد<ref>شناوی، ج۱، ص۱۱۵.</ref> همچنین احکام انتصاب قاضی‌القضات<ref>ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۲۰۱.</ref> و فرمان‌های رسمی برای اعمال سیاست‌های دینی و مذهبی حکومت‌ها در مسجد جامع اعلان می‌گردید.<ref>طه ابوسدیره، ص۱۷۰.</ref> بخش‌هایی از مراسم عمومی اعلان خلافت و سلطنت مانند بذل درهم و دینار و پوشاندن خلعت در مسجد جامع صورت می‌گرفت.<ref> ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۲۷۵.</ref>  

در بحران‌های سیاسی و تغییر نظام حکومت، اولین واکنش‌ها در مساجد جامع بروز می‌کرد<ref>برای نمونه ر. ک: ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۳۱-۳۲.</ref> بسیاری از مطالبات مردم از حکومت، اعتراض‌ها، پخش اعلامیه‌ها و حتی برخی از تحرکات ضد حکومتی و آشوب‌های سیاسی و اجتماعی نیز در مساجد جامع صورت می‌گرفت.<ref> برای نمونه: ر. ک. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۹، ج۱۵، ص۲۰۸؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۲، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طیباوی، ص۹۳-۹۵؛ خفاجی، ج۱، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref>

همچنین در مساجد جامع مکانی بود که در آن اموال یتیمان را به امانت می‌گذاشتند و اموال مسجد را نگهداری می‌کردند.<ref>حسن عبدالوهاب، ج۱، ص۲۹؛ طه ابوسدیره، ص۲۸-۳۰.</ref> همچنین مسجد جامع عمرو و عاص برای مدتی مقر نگهداری [[بیت المال]] بود.<ref> طه ابوسدیره، ص۲۸-۳۰.</ref>  

همچنین در مساجد جامع آموزش‌های عمومی نیز برگزار می‌شد که جنبه تبلیغی و ترویجی داشت و با وعظ و ارشاد همراه بود.<ref> ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۱۳۰-۱۳۲؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۳۵-۲۵۴.</ref>