تفسیر تطبیقی (مقارن): تفاوت میان نسخه‌ها

تطبیق در زبان عربی و فارسی دو معنای متفاوت دارد. به تبع آن، عنوان تفسیر تطبیقی نیز در زبان فارسی معنایی متفاوت از معنای تفسیر تطبیقی در زبان عربی دارد، در عربی تطبیق از ماده «‌ط ـ ب ـ ق‌» به معنای اجرا، عملی کردن و منطبق ساختن است، بر این اساس تطبیقی یعنی کاربردی، عملی و اجرایی و تطبیق القانون یعنی عملی کردن قانون.<ref>فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، ص۳۹۲ - ۳۹۳، «‌طبق‌»</ref> این ماده در اصل به معنای نهادن شیء گسترده‌ای بر چیزی مانند خودش است، به طوری که آن را کاملا بپوشاند<ref>ترتیب مقاییس اللغه، ص۵۶۸، «‌طبق‌»</ref> چنان که گویند: «‌طبّق السّحابُ الجَو‌» یعنی ابر تمام فضا را پوشاند و «‌طبّق الغَیمُ السماء‌» یعنی ابر آسمان را پوشاند و «‌طبّق الماءُ وجهَ الارضِ‌» آب همه روی زمین را فراگرفت.<ref>المعجم الوسیط، ج۲، ص۵۵۰، «‌طبق‌»</ref>

بر همین اساس تطبیق به معنای آن است که مسائل و قضایا را تحت یک قاعده یا قانون کلی درآورند،<ref>همان</ref> زیرا وقتی قانون یا قاعده‌ای کلی بر مصادیق آن تطبیق می‌شود، در واقع همه آن‌ها را فراگرفته، زیر چتر خود می‌پوشاند؛ اما در فارسی تطبیق به معنای برابر کردن دو چیز با هم، و با هم مطابق ساختن به کار می‌رود.<ref>فرهنگ فارسی، ج۱، ص۱۰۹۵، «‌تطبیق‌»</ref>

بعضی از تفسیرپژوهان فارسی زبان نیز تفسیر تطبیقی را در همین معنا به کار برده، آن را روشی برای بیان پیام قرآن می‌دانند. اینان فایده تفسیر تطبیقی به این معنا را آماده کردن مخاطبان برای دریافت آن بخش از پیام‌های قرآن دانسته‌اند که مناسب با شرایط زمانی و مکانی خاص نوشته شده و تفسیر راهنما اثر اکبر هاشمی رفسنجانی و تفسیر نور اثر محسن قرائتی را از نمونه‌های بارز تفسیر تطبیقی معرفی کرده‌اند.<ref>دانشنامه قرآن، ج۱، ص۶۴۱</ref>

* با وجود تحولات فزاینده در زندگی انسان و دگرگونی نیازها، رهنمودهای قرآن از بعد تربیتی، هدایتی و عمل، برای همه عصرها می‌توانند سازنده و برانگیزاننده باشند. شایان ذکر است که دسته بندی مطالب استنباط شده و نتیجه گیری از آن‌ها، به کار گرفتن جدول‌های موضوعی درباره [[آیه|آیات]] مربوط و تحلیل خصوصیات آیات و مضامین قصه‌ها، استفاده از نقشه‌های جغرافیایی و به کارگیری مثال برای جذابیت بیشتر از کارهای لازمی هستند که باید انجام شوند.<ref> همان، ص۶۴۱ - ۶۴۲</ref> تفسیر تطبیقی به تفسیر جهت داده، قرآن را در متن زندگی [[مسلمان]] قرار می‌دهد، تا همواره از هر آیه، پیام و رهنمود مناسب را دریابند.<ref>همان، ص۶۴۱</ref>

به نظر می‌رسد تفسیر تطبیقی به این معنا ـ که با معنای تطبیق در کاربرد فارسیش قرابت دارد ـ متأثر از رواج اصطلاح تطبیق در ادبیات فارسی است که امروزه رشته مستقلی با نام ادبیات تطبیقی پدید آمده است. ادبیات تطبیقی برگردان «Litteratur Comparee» در زبان فرانسه است. این مبحث در اواسط قرن نوزدهم میلادی در فرانسه پدید آمد و از آن پس در حوزه ادبیات برای خود جایی باز کرد.<ref>جام جهان بین، ص۲۶۶</ref> ادبیات تطبیقی درباره ادبیات ملی و روابط تاریخی آن با ادبیات ملت‌های دیگر و بررسی چگونگی این ارتباط و اثرپذیری آن‌ها از یکدیگر بحث می‌کند.<ref>ادبیات تطبیقی، ندا، ص۱۰</ref> قلمرو ادبیات تطبیقی شامل بررسی موارد مشابه در کشورهای مختلف است و اختلاف در زبان، نخستین شرط مطالعه تطبیقی میان دو اثر است.<ref>جام جهان بین، ص۲۶۶</ref> پس از ادبیات، مطالعه و پژوهش تطبیقی در حوزه‌های دیگر علوم همچون [[فقه]]، [[اصول فقه]] و تفسیر نیز جای باز کرد. البته مفهوم تطبیق در [[تفسیر]] یا فقه تطبیقی عام‌تر از ادبیات تطبیقی است و به مطالعه تطبیقی میان دو زبان مختلف محدود نمی‌شود.

امروزه در فرهنگ فارسی همین معنا از «‌تفسیر تطبیقی‌» مقصود است نه معنای نخست. در زبان و فرهنگ عربی از این نوع تفسیر تطبیقی‌گاه به تفسیر مقارَن یا مقارنه‌ای و‌گاه به تفسیر موازَن یا موازنه‌ای تعبیر می‌شود.<ref>المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص۵۱</ref> البته تعبیر به موازنه صحیح‌تر و دقیق‌تر از مقارنه و حتی مقایسه است.<ref>ادبیات تطبیقی، هلال، ص۳۱ - ۳۲</ref>

# شناخت مفسرانی که متأثر از اختلاف مذهبی به [[تفسیر قرآن]] پرداخته‌اند و نیز مفسرانی که آرای آن‌ها نشان دهنده آرای فرقه مذهبی خاص‌اند؛<ref>ر.ک: المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص۵۱</ref>

بعضی تفسیر تطبیقی را چنین تعریف کرده‌اند که [[تفسیر|مفسر]] آیاتی از [[قرآن]] را محور قرار داده، سپس به جست و جوی آرای مفسران ـ اعم از قدما و متأخران و اعم از اینکه روش تفسیری آن‌ها عقلی یا نقلی باشد ـ همراه با ذکر وجوه و احتمالات مطرح شده از سوی آنان برآمده، به مقایسه و ارزیابی میان آن‌ها بپردازد.<ref>المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص۵۱</ref> بعضی دیگر تفسیر تطبیقی یا مقارَن را به بررسی مقایسه‌ای میان دیدگاه‌های [[شیعه]] و [[اهل سنت]] درباره مفاهیم قرآن محدود کرده، می‌گویند: مراد از این تطبیق، مقایسه میان دو مکتب از مکاتب تفسیری و روش‌های گوناگون تفسیری چون روش ادبی، [[روایت|روایی]] و [[کلام|کلامی]] نیست، بلکه بررسی تطبیقی تفسیر [[آیه|آیات]]، فارغ از روش‌ها و مکاتب تنها بر اساس دو منظر شیعی و اهل سنت است.<ref>تفسیر تطبیقی، ص۱۳</ref>

* آذرتاش آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳ش؛

* ابراهیم انیس و دیگران، المعجم الوسیط، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۵ش؛

* ابن فارس، ترتیب مقاییس اللغه، به کوشش عبدالسلام، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۷ش؛

* خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان، ۱۳۷۷ش؛

* سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ق؛

* محمد علی اسلامی، جام جهان بین، تهران، جام، ۱۳۷۴ش؛

* محمد غنیمی هلال، ادبیات تطبیقی، ترجمه آیة الله زاده، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۳ش؛

* معین، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش؛