عشره مبشره

عَشَرَّۀ مُبَشَّرَه (عربی: العشرة المبشّرون بالجنّة)، عنوانی در اصطلاح تاریخ و حدیث اهل سنت برای اشاره به ده نفر از اصحاب پیامبر اکرم(ص) که آن حضرت بدانان بشارت بهشت داده است؛ بدین معنا که آنها در هر حال، به بهشت خواهند رفت. این ترکیب، برگرفته از حدیث نبوی مشهوری است که اهل سنت نقل کرده‌اند و عالمان شیعه نقدهایی جدی به لحاظ سند و محتوا به آن وارد کرده‌اند.

واژه‌شناسی

«عشرۀ مبشره» ترکیبی مصطلح در زبان فارسی است برگرفته از ترکیب وصفی عربی «العشرة المبشرة بالجنّه». کلمه «عشره» به معنای عدد ده و «مبشَّره» به معنای کسانی است که به آنان بشارت و مژده داده‌اند و ترکیب «العشرة المبشرة بالجنّه» به معنای ده نفر است که به آنان بشارت بهشت داده‌اند.

حدیث عشره مبشره

این حدیث در مسند أحمد بن حنبل و سنن ترمذی نقل شده و در منابع مهم حدیثی اهل سنت مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم نیامده است. متن حدیث بنابر نقل ترمذی چنین است:

«قال رسول الله (صلی­ الله ­علیه ­و­آله): «أبو بکر فی الجنة، و عمر فی الجنة، و عثمان فی الجنة، و علی فی الجنة، و طلحة فی الجنة، و الزبیر فی الجنة، و عبد الرحمن بن عوف فی الجنة، و سعد بن أبی وقاص فی الجنة، و سعید بن زید فی الجنة، و أبو عبیدة بن الجراح فی الجنة: ابوبکر، عمر، عثمان، علی[ع]، طلحه، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، سعید بن زید و ابوعبیده جراح، قطعا به بهشت خواهند رفت.»

دیدگاه شیعیان

حدیث عشره مبشره در منابع شیعه نیامده و شیعیان اشکالاتی جدی در سند و محتوای آن وارد کرده‌اند:

اشکال سندی

حدیث عشره مبشره به لحاظ سند اشکالاتی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• حدیث در مهمترین منابع حدیثی اهل سنت، صحیح بخاری و صحیح مسلم، در ضمن ذکر مقام و منقبت ده نفر مذکور نیامده است. این در حالی است که در این دو منبع، احادیثی با این موضوع ذکر شده که اهمیت آنها به مراتب، کمتر از حدیث مورد نظر است. بدین رو، این احتمال وجود دارد که مولفان دو منبع یاد شده، حدیث عشره مبشره را به لحاظ سند معتبر نمی‌دانسته‌اند.
• حدیث در سُنن ترمذی و مسند احمد بن حنبل از حُمید بن عبدالرحمن نقل شده و او بنابر نقل این دو کتاب مدعی است که حدیث را از پدرش عبدالرحمن بن عوف شنیده است؛ اما حمید بنابر منابع تاریخی معتبر، هنگام وفات پدرش، نوزادی کمتر از یک ساله بوده است.
• این حدیث به چند طریق نقل شده است که در سلسله سند آنها نام کسانی آمده‌ است که حتی به عقیده خود اهل سنت، موثق نیستند؛ از جمله عبدالعزیز بن محمد دراوردی که ابوحاتم، نقل او را قابل اعتمادپذیر نمی‌شمارد. یا در سنن ابی‌داود، که حدیث از سعید بن زید نقل شده است. شخصی به نام عبدالله بن ظالم در سند آمده است که بخاری و مسلم از اعتماد به حدیث وی خودداری کرده‌اند و بخاری تصریح کرده که حدیث وی صحیح نیست.
• عبدالرحمن بن عوف و سعید بن زید که این حدیث را نقل کرده‌اند، خود از کسانی هستند که در حدیث به آنان بشارت داده شده است. این در حالی است که حدیث مذکور را هیچیک از کسان دیگر که نامشان در آن آمده نقل کرده است. همچنین، این حدیث را کسی دیگر بیرون از این جمع که شاهد ماجرا بوده باشد، نقل نکرده است.

اشکال محتوایی

• مهمترین مشکل در محتوای حدیث، ناهمگونی کسانی است که نامشان در آن ذکر شده است. برخی از آنها پس از درگذشت پیامبر اکرم(ص)راههایی متضاد نسبت به یکدیگر پیمودند و این موجب شد تا علیه یکدیگر شمشیر برکشند و حتی جان خود را از دست بدهند. برای مثال، طلحه و زبیر پس از بیعت با امام علی(ع)) بیعت خود را شکستند و در گروه ناکثین جا گرفتند و در جنگی با نام جمل با او جنگیدند. در این جنگ، طلحه و شماری از مسلمانان کشته شدند.
• متن در نقلهای مختلف، تفاوت دارد. برای مثال، در یک نقل، ابو عبیده، جزو ده نفر است و در نقل حاکم نیشابوری، به جای وی نام عبدالله بن مسعود ثبت شده است. در روایت سنن ابی داود و سنن ابن ماجه هیچ یک از دو نفر نیستند و به جای آنها نام پیامبر اکرم(ص) ذکر شده است.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن حجر، تهذیب التهذب، دارالفکر، چاپ اول، بیروت، ۱۴۰۴ق.
• ترمذی، محمد بن عیسی، تحقیق ابراهیم عطوه عوض،دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
• ذهبی، میزان الاعتدال، تحقیق علی محمد البجاوی، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
• ابو داوود، سنن، تحقیق سعید محمد لحام، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۰)
• حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین بذیله التلخیص للذهبی، دارالکتاب العربی، بیروت، بی‌تا.
• ابن ماجه، سنن،تحقیق عبدالباقی، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.