صالح المؤمنین: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از مفسران این واژه را مفرد و مصداقش را تنها یک نفر و برخی دیگر آن را اسم جنس و شامل همه [[مسلمان|مسلمانان]] با[[تقوا]] دانسته‌اند. مفسران شیعه در دیدگاه اول، [[امام علی(ع)]] را تنها مصداق و در دیدگاه دوم بهترین مصداق آن دانسته‌اند. مستند این گروه روایاتی است که در منابع شیعه و [[اهل‌سنت]] نقل شده و امام علی(ع) را تنها مصداق صالح المؤمنین دانسته است.

صالح المؤمنین به‌معنای بهترینِ [[ایمان|مؤمنان]] یا مؤمنان شایسته است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴۲.</ref> برخی از [[مفسران]] صالح را در ترکیب مذکور اسم جنس دانسته<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> و نتیجه گرفته‌اند که شامل همه مؤمنانِ صالح، باتقوا و کامل‌الایمان می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> در مقابل برخی دیگر عمومیت صالح المؤمنین را رد کرده و معتقدند این واژه فقط بر یک شخص قابل‌صدق است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> به‌گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] معنای «صالح المؤمنین» غیر از معنای «الصالح من المؤمنین» است و فقط ترکیب دوم است که به‌دلیل داشتن «الف» و «لام» بر سر کلمه صالح اسم جنس است و افاده عموم می‌کند؛ ولی صالح المؤمنین جنسیت و عمومیت را نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

درباره شأن نزول آیه صالح المؤمنین روایاتی نقل شده که از اذیت و آزار پیامبر اسلام توسط برخی از [[همسران پیامبر(ص)|همسرانش]] حکایت دارد.<ref> نگاه کنید به واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref> طبق این روایات پیامبر نزدِ یکی از همسرانش رفت، مقداری عسل خورد و ماندنش طول کشید. [[عایشه]] با همراه‌کردن برخی دیگر از زنان پیامبر تصمیم گرفت زمانی‌که پیامبر(ص) نزدشان رفت به بهانه بوی بدِ عسلی که خورده، از او کناره‌گیری کنند. پس از این برخورد، پیامبر خوردن عسل را بر خود حرام کرد. در برخی از روایات آمده که از همسران خود نیز کناره‌گیری کرد و تصمیم گرفته آنان را [[طلاق]] دهد. بعد از مدتی آیات [[سوره تحریم]] نازل شد و پیامبر(ص) را از حرام‌کردن چیزهایی که بر او [[حلال]] شده، باز داشت.<ref>واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref>{{یادداشت| در گزارش‌های تاریخی در باره نام این زنان اختلاف است برخی [[ماریه دختر شمعون|ماریه قبطیه]] را کسی دانسته‌اند که پیامبر در خانه‌اش عسل خورده و برخی او را [[حفصه دختر عمر بن خطاب|حفصه]] و [[سوده دختر زمعة بن قیس|سود]]ه برشمرده‌اند و در میان زنانی که با عائشه هم‌دست شدند نیز نام حفصه و سوده و [[صفیه دختر حیی بن اخطب|صفیه]] به چشم می‌خورد. واحدی، اسباب النزول، ۱۴۱۲ق، صص۴۳۸-۴۴۱ }}

تعداد زیادی از مفسران شیعه مصداق صالح المؤمنین را امام علی(ع) دانسته‌اند. به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶، ص۳۱.</ref> عالمان شیعه و به گفته [[علامه حلی]]<ref>علامه حلی، منهاج الکرامه، ۱۳۷۹ش، ص۱۴۶.</ref> مفسران اتفاق نظر دارند که صالح المؤمنین، امام علی(ع) است. مستند آنان روایاتی است در منابع شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۰.</ref> و اهل‌سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۳۴۱-۳۵۲؛ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۳۲؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۴.</ref> که [[امام علی(ع)]] را تنها مصداق آن معرفی کرده است. درباره علت آن گفته‌اند که صالح المؤمنین باید بهترینِ مؤمنان<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴-۳۲۰.</ref> و [[معصوم]] باشد؛ چون همراه [[جبرئیل]] و دیگر [[فرشته|فرشتگان]] آمده است.<ref>سید بن طاووس، سعد السعود، قم، ص۱۸۱؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۲۸، ص۴۳۸.</ref> [[علامه طباطبایی]] امام علی(ع) را تنها مصداق صالح المؤمنین دانسته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

 

آلوسی<small>(درگذشت ۱۲۷۰ق)</small> مفسر اهل‌سنت، علاوه بر علی، [[ابوبکر]] و [[عمر]] را نیز از مصادیق صالح المؤمنین دانسته ولی تصریح می‌کند که مصادیق آن منحصر در این افراد نیست.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> او این سخن را به ابن‌عساکر مفسر قرن ششم اهل سنت نسبت داده است؛<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸-۳۴۹.</ref> چرا که این دو دختران خود [[عایشه]] و [[حفصه]] را که از [[همسران پیامبر]] بودند، از اذیت و آزار پیامبر(ص) باز می‌داشتند.<ref>شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴. </ref> [[سید نورالله حسینی شوشتری|شوشتری]] این دیدگاه را مورد اتفاق مفسران ندانسته و منظور از صالح المؤمنین را «اصلح المؤمنین»(شایسته‌ترین مؤمنان) می‌داند چون حمل لفظ مفرد بر چند نفر خلاف قواعد ادبی است. بر این اساس باید مصداق این مفهوم فقط یک نفر باشد.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ج، ص۳۱۹.</ref> همچنین برپایه برخی روایات در منابع  اهل‌سنت، ابوبکر و عمر، یا عمر به‌ تنهایی مصداق صالح المؤمنین معرفی شده‌اند.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> سند این روایات ضعیف شمرده شده است.<ref> خداپرست، «بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین درباره مصداق صالح‌المؤمنین»، ص۹۲-۹۶.</ref>