عبدالعظیم حسنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبدالعظیم حسنی''' ([[سال ۱۷۳ هجری قمری|۱۷۳]]-[[سال ۲۵۲ هجری قمری|۲۵۲ق]]) مشهور به '''شاه عبدالعظیم''' و '''سیدالکریم''' از [[سادات حسنی]] و از راویان حدیث. نسب او با چهار واسطه به [[امام حسن مجتبی(ع)]] می‌رسد. [[شیخ صدوق]]، مجموعه روایات وی را با عنوان [[جامع اخبار عبدالعظیم]] گردآوری کرده است. عبدالعظیم حسنی، [[امام رضا(ع)]] و [[امام جواد(ع)]] را درک کرده و نقل است که ایمان خویش را بر [[امام هادی(ع)]] عرضه داشت و در زمان او وفات یافت. [[حرم حضرت عبدالعظیم]] واقع در شهر [[ری]]، زیارتگاه [[شیعیان]] است. در برخی روایات [[ثواب]] زیارت قبر او برابر با ثواب [[زیارت امام حسین(ع)|زیارت قبر امام حسین(ع)]] دانسته شده است.

گفته شده تاریخ تولد و وفات وی در منابع قدیم ذکر نشده است؛ اما در منابع متأخر تولد وی در [[۴ ربیع‌الثانی]] سال ۱۷۳ق و وفاتش در [[۱۵ شوال]] ۲۵۲ق نقل و به کتاب‌های نزهة الابرار اثر سید موسی بَرزنجی، مناقب العترة اثر [[احمد بن محمد بن فهد حلی]] (درگذشت ۸۴۱ق) و کتاب تاریخ نوشته نورالدین محمد سمهودی نسبت داده شده است.<ref> محمدی ری‌شهری، حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی، ۱۳۹۰ش، ص۱۶-۱۸.</ref> از نظر [[محمد محمدی ری‌شهری]]، عبدالعظیم از هشام بن حکم‌ (درگذشت ۱۹۹ق) روایت نقل کرده و به گمان، عبدالعظیم در هنگام نقل روایت،‌ کمتر از بیست سال نداشته است. بنابراین تاریخ تولد او سال ۱۸۰ق یا پیش از آن است. همچنین با استناد به حدیث امام هادی(ع) درباره فضیلت زیارت قبر عبدالعظیم، گفته شده که عبدالعظیم پیش از شهادت امام هادی(ع) در سال ۲۵۴ق از دنیا رفته است. ازاین‌رو، تاریخ وفات عبدالعظیم، قبل از سال ۲۵۴ق بوده است.<ref>محمدی ری‌شهری، حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی، ۱۳۹۰ش، ص۱۷.</ref>  

به گفته [[رضا استادی]]، از پژوهشگران [[حوزه علمیه قم]]، قدیمی‌ترین منبع تاریخ تولد و وفات عبدالعظیم حسنی کتاب «نور الآفاق» نوشته جواد شاه عبدالعظیمی (درگذشت ۱۳۵۵ق) است که کتابی فاقد اعتبار است. این تاریخ‌ها از این کتاب به کتاب‌های دیگر راه‌ یافته است.<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم(ع) و مصادر شرح حال او»، ص۲۹۷-۳۰۱.</ref>

دوران زندگی عبدالعظیم مصادف با شرایط خفقان و سرکوب [[شیعیان]] توسط [[بنی عباس]] بود. عبدالعظیم نیز همچون پدرانش سال‌ها تحت تعقیب بود. او گرچه زمانی که در [[مدینه]]، [[بغداد]] و [[سامرا]] می‌زیست روش [[تقیه]] را در پیش گرفته و عقیده و مرام خود را پنهان می‌داشت، ولی با این حال مورد غضب [[متوکل]] و [[معتز]] بود.<ref>بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۷.</ref>

بنابر گزارش‌های تاریخی، عبدالعظیم در زمان [[معتز]] خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر [[امام هادی(ع)]] از [[سامرا]] به [[ری]] - که از پایگاه‌های مهم [[عباسیان]] بود - هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد [[زیارت]] قبر [[علی بن موسی الرضا]] به قصد [[خراسان]] هجرت کرد و در ری برای زیارت [[حمزة بن موسی بن جعفر]] توقف کرد و در آن‌جا مخفی شد.<ref>واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۱۳۱.</ref>

نجاشی به نقل از [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند که عبدالعظیم در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه یکی از شیعیان در محله «سِکة المَوالی» (کوچه و محله دوستان اهل‌بیت) ساکن شد. او در همان سرداب به عبادت می‌پرداخت، روز را [[روزه]] می‌گرفت و شب را به [[عبادت]] می‌گذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت قبری می‌رفت که آن را قبر یکی  از فرزندان [[موسی بن جعفر]](ع) می‌دانست. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان [[آل محمد]] یکی پس از دیگری می‌رسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.</ref>

به گفته [[شیخ طوسی]] عبدالعظیم در ری وفات یافت و قبر او در آن‌جاست.<ref>طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۳.</ref> بنا بر نقل [[محدث نوری]]، فردی از شیعیان، [[رسول اکرم(ص)]] را در عالم رؤیا [[زیارت]] می‌کند که به او می‌فرماید فردا یکی از اولاد من کنار درخت سیب در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب رازی [[تشییع]] و [[دفن]] خواهد شد. وی برای خرید آن مکان به صاحب باغ مراجعه می‌کند در حالی که صاحب آن باغ نیز همان خواب را دیده بود و آن باغ را [[وقف]] عبدالعظیم و دیگر شیعیان کرد که در آن دفن شوند.<ref>نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ۴۰۵.</ref> به همین علت، [[حرم عبدالعظیم حسنی]] به «مسجد شجره» یا «مزار نزدیک درخت» نیز معروف است.<ref>ابن عنبه، عمده الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۹۴؛ بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۱۲.</ref>

براساس روایتی از [[امام هادی(ع)]] [[ثواب]] زیارت قبر عبدالعظیم مانند کسی است که قبر [[حسین بن علی(ع)]] را زیارت کرده است.<ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۸ش، ص۹۹؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۲۴.</ref> گفته شده برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم(ع) با [[زیارت امام حسین(ع)]] مقیّد است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت(ع) در آن مقطع تاریخی زندگی می‌کردند. در شرایطی که جامعه تشیع در حکومت زمامدارانی مانند [[متوکل]]، [[مُعتز]] و [[معتمد عباسی]]، سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود را سپری می‌کرد، [[امام هادی(ع)]] به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین(ع) برابر دانسته است.<ref>محمدی ری‌شهری، حکمت نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، ۱۳۹۲ش، ص۲۲.</ref>

[[علامه حلی]] در شرح حال عبدالعظیم، او را عالمی پرهیزکار معرفی می‌کند.<ref>حلی، خلاصه الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۶.</ref> [[محدث نوری]] نیز درباره فضائل او از رساله [[صاحب بن عباد]] نقل می‌کند که وی مردی با ورع، پارسا، معروف به [[امانت]]، صداقت در گفتار، عالم به امور دین، قائل به [[توحید]] و [[عدل]] و دارای احادیث بسیار بود.<ref>نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۰۴.</ref> تقوا پیشگی و درستکاری عبدالعظیم حسنی باعث بلندی جایگاه و مقام وی نزد ائمه اطهار بود.<ref>بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۹.</ref>

[[امام هادی(ع)]] در سفری که عبدالعظیم به [[سامرا]] داشت، او را تصدیق می‌کند. امام هادی(ع) وی را این‌گونه خطاب می‌کند: یا اباالقاسم! تو به حق ولی ما هستی... تو همان دینی را که پسندیده خداست، انتخاب کرده‌ای... خداوند تو را با گفتار ثابت در دنیا و آخرت تثبیت کند.<ref>صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۸۱-۸۲؛ فتال، روضه الواعظین، ص۳۱ و ۳۲.</ref> این گفتگو میان امام و عبدالعظیم به «[[حدیث عرض دین]]» مشهور است.

در کتب حدیثی و متون روایی، بیش از صد [[روایت]] از عبدالعظیم حسنی آمده است. [[صاحب بن عباد]] می‌گوید: ''وی کثرت روایت و حدیث دارد و از امام جواد(ع) و امام هادی(ع) روایت می‌کند''.<ref>عطاردی، مسند الامام الجواد، ص۳۰۲.</ref>

از وی کتاب‌هایی در دست است؛ مانند کتاب «''خُطَب امیرالمؤمنین‌''»<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۷.</ref>و کتاب «یوم و لیله»<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۷، ص۱۹۰.</ref> که ظاهرا اعمالی است که بر حسب اخبار [[ائمه اطهار]] با اذکار خاصه روایت شده است و هر مکلفی می‌تواند در تمام روز و شب از مستحبات و واجبات به جا آورد.<ref>واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۱۸۲.</ref>همچنین کتابی با عنوان «''روایات عبدالعظیم حسنی‌''» نیز شهرت دارد.<ref>نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۰۴.</ref>

عده‌ای از بزرگان [[شیعه]] احادیثی را از عبدالعظیم حسنی روایت کرده‌اند و [[شیخ صدوق]]، مجموعه روایات وی را با عنوان «''جامع اخبار عبدالعظیم‌''» گردآوری کرده است.<ref>صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۴. (مقدمه) </ref> شمار احادیثی که وی بی‌واسطه از امامان(ع) نقل می‌کند، دو روایت از [[امام رضا(ع)]]، ۲۶ روایت از [[امام جواد(ع)]] و ۹ روایت از [[امام هادی(ع)]] است و روایات باواسطه وی هم به ۶۵ حدیث می‌رسد.