سید رضی: تفاوت میان نسخه‌ها

| آثار = [[نهج البلاغه]]، [[تلخیص البیان فی مجازات القرآن]]، [[حقائق التأویل فی متشابه التنزیل]]، [[المجازات النبویة]]، [[خصائص الائمة]]، [[دیوان الشریف الرضی]]

'''محمد بن حسین بن موسی ''' معروف به '''سید رضی'''  (۳۵۹ق-۴۰۶ق) از علمای بزرگ [[شیعه]]، گردآورنده [[نهج البلاغه]] و برادر [[سید مرتضی]].

سید رضی منصب‌های مهمی از جمله [[نقابت]]، قضاوت در [[دیوان مظالم]] و [[امیر الحاج]] در دوره [[آل بویه]] داشت. او از بزرگ‌ترین شاعران [[آل ابی طالب|طالبیان]] بوده است. سید رضی آثاری همچون [[حقائق التأویل فی متشابه التنزیل (کتاب)|حقائق التأویل فی متشابه التنزیل]]، [[المجازات النبویة (کتاب)|المجازات النبویة]]، [[خصائص الائمة (کتاب)|خصائص الائمة]] و [[تلخیص البیان فی مجازات القرآن (کتاب)|تلخیص البیان فی مجازات القرآن]] دارد. وی در [[بغداد]] درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد. بعدها جسدش را به [[کربلا]] منتقل کردند. [[محمد طبری]]، [[ابوعلی فارسی]]، [[قاضی سیرافی]]، [[قاضی عبدالجبار معتزلی]]، [[ابن نباته]]، [[ابن جنی]]، [[شیخ مفید]] و [[سهل بن دیباجی]] از استادن وی بودند.

محمد بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن موسی کاظم<ref>آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بی‌تا، ص۱۶۴.</ref> مشهور به سید رضی و شریف رضی<ref>آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بی‌تا، ص۱۶۴.</ref> از [[سادات]][[بنی‌هاشم|هاشمی]] و [[آل ابی‌طالب]] بود؛ از این روی به وی شریف می‌گویند. نسبش از جانب پدر با شش واسطه به [[امام کاظم(ع)]] امام هفتم [[شیعه|شیعیان]] می‌رسد، مادرش از نوادگان [[امام زین العابدین(ع)]] امام چهارم شیعیان است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۲۲.</ref>

پدرش ابواحمد [[حسین بن موسی علوی]]، عالم و [[نقابت|نقیب]] [[طالبیان]] بود<ref>محامی، ترجمة الشریف المرتضی، ص۹.</ref> و قضاوت در مظالم و امیری [[حج]] را بر عهده داشت.<ref>ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۳، ص۱۵۵؛ جعفری، سید رضی، ص۲۲.</ref> ابواحمد نزد [[خلفای عباسی]] و امیران [[آل بویه|بویه]] جایگاه داشت.<ref>جعفری، سید رضی، ص۲۳.</ref>  

[[عدنان بن رضی|ابواحمد عدنان]] پسر سید رضی، معروف به شریف مرتضی ثانی، به لقب جدّش «طاهر ذاالمناقب» ملقب بود. او پس از و عمویش(سید مرتضی)، [[نقابت]] [[طالبیان]] در [[بغداد]] را بر عهده گرفت.<ref>جعفری، سید رضی،ص۳۳.</ref>

سید رضی در سال ۳۵۹ق در [[بغداد]] زاده شد<ref>ابن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۸۹؛ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بی‌تا، ص۱۶۴.</ref> و در [[۶ محرم]] ۴۰۶ق درگذشت.<ref>آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بی‌تا، ص۱۶۴.</ref> وی را در منزلش در [[محله کرخ بغداد]] دفن کردند. درباره مکان دفن وی اقوال دیگری نیز وجود دارد. بنابر قولی پس از خراب‌شدن خانه‌اش، [[سید مرتضی]] او را به [[کاظمین]] برد و در [[حرم کاظمین]] دفن کرد. طبق قولی دیگر که [[عبدالحسین حلی]] آن را قول درست می‌داند،<ref>مقدمه حقائق التاویل، ص۱۱۱؛ به نقل جعفری، سید رضی، ص۱۵۰.</ref> او را به [[کربلا]] برده، در کنار قبر [[حسین بن موسی علوی|پدرش]] دفن کردند. در کتاب‌های [[عمدة الطالب]]،<ref>داوودی، عمدة الطالب، ص۲۰۰.</ref> [[الدرجات الرفیعة]] و  [[لؤلؤة البحرین]]<ref>بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۹۷۱.</ref> به این نکته تصریح شده است.<ref>جعفری، صص ۱۵۰-۱۴۹.</ref> [[ابن میثم بحرانی|ابن میثم]] (متوفای ۶۷۹ق.) نیز گفته است: سید رضی به همراه برادرش [[سید مرتضی]] در کنارش جدش [[امام حسین(ع)]] دفن شدند.<ref>ابن میثم البحرانی، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۸۹.</ref>

در کاظمین بارگاهی منسوب به سید رضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود.<ref>قزوینی، کتاب المزار، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۴.</ref>

== فعالیت و جایگاه علمی ==

سید رضی را از نوادر روزگار خود دانسته‌اند. او را فقیه، متکلم، مفسر و شاعر معرفی کرده‌اند.<ref>امین، أعیان الشیعة، ج۹، ص۲۱۸.</ref> او نزد  برخی از عالمان شیعه و [[سنی]] از جمله [[شیخ مفید]] شاگردی کرده است. بنا بر نقل [[ابن ابی‌الحدید]] از [[فخار بن معد موسوی]]، [[شیخ مفید]] خوابی دید که [[حضرت زهرا(س)]] بر او وارد می‌شود در حالی که [[حسنین]] را با خود آورده است. حضرت از شیخ مفید می‌خواهد که به آن دو [[فقه]] بیاموزد. بنا بر این گزارش، شیخ مفید بامداد همان روز در محل درس خود نشسته بود، فاطمه دختر ناصر وارد مسجد شد و دو پسرش سید رضی و سید مرتضی را با خود آورده بود. او به شیخ مفید گفت دو فرزندم را به حضورت آورده‌ام تا به آن دو فقه بیاموزی.<ref>رجوع کنید به: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱،ص۴۱؛ جعفری، سید رضی، ص۲۸.</ref>

سید رضی، علم نحو را نزد ابوعلی فارسی(متوفای ۳۷۷ق)، قاضی سیرافی، ابن جنی(متوفای ۳۹۲ق)و علی بن عیسی ربعی شیرازی خوانده است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۸-۳۵.</ref> او نزد ابن نباته در بلاغت و نزد ابوبکر خوارزمی بغدادی (متوفای ۴۰۳ق)در [[فقه]] شاگردی کرده است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۱-۳۷.</ref> ابوحفص کنانی از استادان قرائت [[قرآن]] و [[حدیث]] او بوده است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۹.</ref>

برخی از استادانش علم و اطلاعات او را ستوده‌اند. ابن جنّی قصیده او در رثای ابوطاهر ناصرالدوله را شرح کرده و احاطه علمی سید رضی را ستایش کرده است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۸-۳۷.</ref> سید رضی همچنین از ابوعلی فارسی روایت کرده است و از او اجازه روایت نقل داشته است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۶-۳۵.</ref> همچنین، سهل بن دیباجی(متوفای ۳۸۰ق)،<ref>جعفری، سید رضی، صص ۴۲-۴۱.</ref> هارون تلعکبری(متوفای ۳۸۵ق)<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۱.</ref>  رَبَعی بغدادی(متوفای ۴۲۰ق)<ref>جعفری، سید رضی، ص ۳۸-۳۹.</ref>  ابن جوزی نقل کرده که محمد طبری خانه خود در محله کرخ بغداد را به سید بخشیده بود و قرآن را به حفظ او درآورده بود.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۵.</ref>

سید رضی علاوه بر تحصیل علوم [[شیعی]]، نزد استادان غیرشیعی نیز علم آموخت.<ref>جعفری، سید رضی، صص ۴۳-۴۲.</ref> او نزد محمد طبری مالکی، ابوعبدالله جرجانی(متوفای ۳۹۷ق)،[[فقیه]] حنفی، <ref>جعفری، سید رضی، ص۴۲.</ref> قاضی عبدالجبار معتزلی<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۷.</ref> و اکفانی قاضی(متوفای ۴۰۵ق)شاگردی کرده است.<ref>جعفری، سید رضی، ص۳۷.</ref>

 

عبدالحسین حلّی درباره فراگیری [[فقه]] و [[اصول|اصولِ]] غیر [[شیعه امامیه]] نوشته‌اند. دانشمندان سده‌های پیشین [[احادیث]]، فقه و اصول فقه هر دو فرقه را می‌آموختند تا شناخت خویش را به کمال رسانند. زیرا در آن روزگار مناظره و جدل درباره [[امامت]] و [[علم کلام|کلام]] رواج داشت. همچنین چون سید رضی مسئولیت قضاوت در دیوان مظالم را نیز بر عهده داشت، این مسئولیت‌ها وی را برمی‌انگیخت تا فقه همه مذاهب را فرا گیرد.<ref>جعفری، سید رضی، صص ۴۳-۴۲.</ref>

*ابوزید جرجانی<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۴.</ref>

* ابوعبداللّه حلوانی.<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۵.</ref>

*شیخ جعفر عبسی(درگذشته حدود ۴۷۳ق).<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۵.</ref>

*ابوالحسن قاضی.<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۵.</ref>

*مفید نیشابوری(درگذشته ۴۴۵ق).<ref>جعفری، سید رضی، صص ۴۵-۴۶.</ref>

* ابوبکر نیشابوری(متوفای حدود ۴۸۰ق).<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۶.</ref>

*مهیار دیلمی(متوفای ۴۲۸ق).<ref>جعفری، سید رضی، صص ۴۷-۴۶.</ref>

* قاضی ابومنصور(درگذشته ۴۷۲ق).<ref>جعفری، سید رضی، ص۴۷.</ref>

به عقیده وی شعر او بر دیگر جنبه‌هایش غلبه داشته است.<ref>امین، أعیان الشیعة، ج۹، ص۲۱۸.</ref>  او با شاعرانی همچون [[متنبی]](۳۵۴-۳۰۳ق) و [[ابوالعلاء معری|ابوالعلاء معرّی]](۴۴۹-۳۶۳ق) هم‌عصر بود. او پنج سال پس از کشته شدن متنبی به دنیا آمد و معری ۴ سال پس از شریف رضی.{{مدرک}}   او کمی پس از ده سالگی سرودن شعر را آغاز کرد.<ref>ابن خلکان، ج۴، ص۴۱۴.</ref> و نخستین قصیده خود را در آن سن سرود، عده‌ای به گردآوری اشعار او همت گماشته‌اند. آخرین کسی که آن را گردآوری کرد، ابوحکیم المعلم عبداللّه الخبری (ف ۴۷۶ق) است و این دیوان که اکنون مشتمل بر بیش از ۶۳۰۰ بیت در انواع شعر است، پیوسته در میان مردم دست به دست می‌گردید و آن را می‌خواندند و اشعارش را حفظ می‌کردند. ادیب و سخن شناس و نویسنده بزرگ، [[صاحب بن عباد]] قطعهای از شعر سید به دستش میافتد و چنان شیفته می‌شود که کسی را به بغداد می‌فرستد تا از روی دیوان سید رضی نسخه‌ای بر دارد و برایش ببرد. این جریان در سال ۳۸۵ق که سید ۲۶ سال بیشتر نداشت اتفاق افتاده است. چون سید رضی از این کار آگاه شد، نسخه‌ای از دیوان خود را برایش فرستاد، و قصیدهای به همین مناسبت سرود و به همراه دیوان برایش فرستاد.<ref>جعفری، سید رضی، صص ۵۴-۵۳.</ref>

انگیزه سید رضی در سرودن شیعیات، بیان زندگی [[علویان]] یا طالبیان محروم از حق و قدرت است. رثائیات، مراثی اوست برای بزرگان زمان یا دوستان و خویشاوندان و نیز مراثی شهدای [[کربلا]]. رضی در فخریات خود از عزت و شرف کهن یاد کرده و بدان بسی بالیده است.<ref>آیتی، مقدمه ترجمه نهج البلاغه، ص۱۳.</ref>

|و صبرت حتی نلتهن و لم اقل |ضجرا: وداک الفارک التطلیق<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ص۴۱۵.</ref>

== نقابت ==

روزگار سید رضی با دورهای از خلافت [[عباسیان]] (۴۴۷-۳۳۴ق) همزمان بود که [[آل بویه]] (۴۴۷-۳۳۴ق) بر [[عراق]] فرمانروایی می‌کردند<ref>جعفری، سید رضی، ص۱۱.</ref> سید رضی با سیاستمداران، دولتمردان، بزرگان دین و ارکان قضا پیوندی نزدیک داشت.<ref>شریف الرضی، ص۷؛ به نقل جعفری، سید رضی، ص۲۱.</ref>

پس از تسلط [[عضدالدوله دیلمی|عضد الدوله]] در سال ۳۶۷ق بر [[بغداد]]، وی برای کاستن از درگیری بین [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، [[حسین بن موسی علوی|ابواحمد]] (پدر سید رضی) و چند تن از دیگر بزرگان شیعه را در سال ۳۶۹ق دستگیر کرد و آنان را به قلعه اصطخر (در [[فارس]]) فرستاد و زندانی کرد.<ref>جعفری، سید رضی، ص۲۴.</ref> در سال ۳۷۹ق حاکم وقت همه مناصب ابواحمد را به او باز گرداند، اما او بر اثر پیری، آنها را در سال ۳۸۰ق به فرزندش سید رضی واگذار کرد.<ref>ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۳، ص۱۵۵؛ جعفری، سید رضی، ص۲۲.</ref> سید رضی در ۲۱ سالگی [[نقیب]] [[علویان]] در [[بغداد]] شد.<ref>آقابزرگ، بی‌تا،ص۱۶۴.</ref>

==تأسیس مدرسه‌ دارالعلم==

سید رضی برای گروهی از [[طلبه|طلاب]] و شاگردانش خانه‌ای تهیه کرد و آن را به صورت مدرسه‌ای درآورد و نام آن را [[دارالعلم سیدرضی|دارالعلم]] نهاد. او برای دارالعلم کتابخانه و خزانه‌ای با همه وسایل فراهم کرد و مایحتاج طلاب را در خزانه دارالعلم جمع کرد.<ref>عمدة الطالب، ص۱۷۱؛ به نقل دوانی، سید رضی مؤلف نهج البلاغه، ص۹۳-۹۴.</ref> او خزانه‌داری دارالعلم را به [[عبدالسلام بن حسین بصری]] سپرده بود،<ref>کاخ دلاویز، ص۵۸؛ به نقل دوانی، سید رضی مؤلف نهج البلاغه، ص۹۴.</ref> او کلیدهایی به تعدادی از طلاب نیز داد تا هر وقت چیزی خواستند، خودشان بردارند.<ref name= "dava94">دوانی، سید رضی مؤلف نهج البلاغه،ص۹۴.</ref>

البته بیشتر مورخان و شرح حال‌نویسان، خواجه نظام الملک طوسی(درگذشته ۴۸۵ق) (وزیر دو تن از شاهان دوره سلجوقی) مؤسس [[مدرسه نظامیه بغداد]] را اولین کسی دانسته‌اند که در [[اسلام]] مدرسه جهت تعلیم علوم دینی تأسیس کرد.<ref name= "dava94"/>

== آثار ==

سید رضی در موضوعاتی همچون فقه، کلام، تفسیر، حدیث و شعر آثاری دارد. برخی از آنها به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شده است. نجاشی و آقا بزرگ هر کدام ۱۲ کتاب به سید رضی منسوب کرده‌اند.

# تعلیقة فی الإیضاح لأبی علی

# ما‌ دار بینه و بین أبی‌إسحاق من الرسائل شعر<ref>النجاشی، رجال، ص۳۹۸.</ref>

# الزیادات فی شعر الصابی و ابی تمام

# المتشابه فی القرآن<ref>آقابزرگ، بی‌تا، صص ۱۶۴-۱۶۵.</ref>

* ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیان الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق؛ احسان عباس، دارالثقافه، بیروت، ۱۹۷۱م.

*نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷.

*الأمین، السید محسن، أعیان الشیعة، تحقیق و تخریج: حسن الأمین، ج ۹، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳/۱۹۸۳م.

*ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مصحح: محمدابوالفضل ابراهیم، قم: کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی، ۱۳۳۷.

*ابن میثم البحرانی، شرح نهج البلاغة، قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۲ش.

*شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی، الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۵ه‍.ق.

*جعفری، سیدمحمدمهدی، سیدرضی، تهران: طرح نو، ۱۳۷۵.

*دوانی، علی، سیدرضی مؤلف نهج البلاغه، تهران: بنیاد نهج البلاغه، ۱۳۵۹.

*طهرانی، آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، ج ۲، قم: اسماعیلیان، بی‌تا.

*قزوینی، مهدی، کتاب المزار، تحقیق جودت قزوینی، بیروت، دار الرافدین، ۱۴۲۶ق

*نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعة)، مصحح: سید موسی شبیری زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ ه‍.ق.