ختم قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ختم قرآن'''، به معنای قرائت [[قرآن]] از ابتدا تا انتهاست. در فرهنگ [[اسلام|اسلامی]] برای ختم قرآن فضائل و اثرات معنوی و مادی بسیاری برشمرده شده و یکی از مواقع [[استجابت دعا|استجابت]] و قبولی [[دعا]]، بعد از [[تلاوت]] و ختم قرآن معرفی شده است.<ref> پیامبر(ص) فرمود: «من ختم القرآن فله دعوة مستجابة»، مجمع الزّوائد، نورالدّین علی هیثمی مصری، ج۷، ص۲۵۶،

امام علی(ع): «إغتنموا الدّعاء عند خمسة مواطن: عند قرائة القرآن...»، جامع احادیث الشّیعه، ج۱۵، ص۲۷۷ و ۲۷۸.

امام حسن(ع): «من قرأ القرآن کانت له دعوة مجابة إمّا معجّلة و إمّا مؤجّلة»، همان، ص۲۰،ش ۴۰.

امام صادق(ع): «... و من ختمه کانت له دعوة مستجابة مؤخّرة أو معجّلة»، مرآة العقول، علاّمه مجلسی، ج۱۲، ص۴۹۷. </ref>

 

ثواب ختم قرآن به عنوان یکی از معیارها در سنجش ثواب سایر کارهای خیر بوده و در [[حدیث|روایات]] مختلفی پاداش اعمال با آن سنجیده شده است. به عنوان نمونه، ثواب [[قرائت قرآن|قرائت]] یک آیه در [[ماه رمضان]]<ref> عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۲۹۶ </ref> یا سه بار تلاوت [[سوره توحید]] در سایر ماه‌ها<ref> امالی صدوق، ص۸۶ </ref> یا [[نماز]] خاصی در شب دوشنبه<ref> هر کس شب دوشنبه دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت آن یک حمد و هفت مرتبه سوره توحید بخواند و بعد از تمام شدن نماز هفت مرتبه تسبیحات اربعه و لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم بگوید، ثواب ختم قرآن برای او نوشته شود </ref> معادل ثواب ختم قرآن دانسته شده است.

 

ختم قرآن به انگیزه‌های مختلفی مانند معرفت و شناخت بیشتر، انس با [[خدا]]، هدیه به [[روح]] اموات یا حتی رفع مشکلات زندگی و شفای مریض و... انجام می‌گیرد.

عنوان «ختم قرآن» از صدر [[اسلام]] برای مسلمانان آشنا بوده و [[پیامبر اکرم|پیامبر(ص)]]، [[اهل بیت]](ع) و [[صحابه]] درباره چگونگی، زمان، روش و ثواب ختم قرآن کریم سخن گفته‌اند. ظاهرا تعبیر «مجلس ختم» که برای درگذشتگان برگزار می‌شود از همین «ختم قرآن» گرفته شده باشد؛ زیرا مرسوم است که در چنین مجلسی یک یا چند بار قرآن را ختم می‌کنند.

==فضیلت ختم قرآن==

در روایات، ثواب‌ها و برکات زیادی برای ختم قرآن بیان شده که برخی مقید به زمان‌های خاص مانند [[ماه رمضان]] یا مکان‌های خاص مانند [[مکه]] مکرمه‌اند و برخی مطلق.

در [[حدیث]] مشهوری از پیامبر اکرم بیان شده که هرکس [[قرآن]] را ختم کند، گویی نبوّت در جان او جای گرفته ولی به او [[وحی]] نمی‌شود.<ref> مَن خَتَمَ القُرآنَ فَکأَنَّما اُدرِجَتِ النُّبُوَّةُ بَینَ جَنبَیهِ، ولکنَّهُ لایوحی إلَیهِ. کافی، ج۲، ص۶۰۴ -- کسی که قرآن را ختم کند، گویا نبوّت در میان دو پهلویش قرار داده شده باشد، جز آن که به او وحی نمی‌گردد. </ref>

ختم قرآن در شرایط عادی در کمتر از سه روز یا یک هفته پسندیده نیست<ref> کافی، ج۲، ص۶۱۸ـ۶۱۹ </ref> چراکه در سنّت اسلامی به فهم آیات بیش از تکرار و تعدد [[تلاوت]] توجه شده است.<ref> کافی، ج۲، ص۶۱۴ </ref> در روایتی از پیامبر نقل شده کسی که در کمتر از سه روز قرآن را ختم کند به فهم آیات دست نمی‌یابد<ref> کنز العمال، ج۱، ص۶۱۴ </ref> و چنین قرائتی به خواندن شتابزده و بی‌توجه آیات می‌انجامد.<ref> کافی، ج۲، ص۶۱۷ </ref> در حدیثی از [[امام رضا]](ع) آمده است با اینکه می‌توانم قرآن را در کمتر از سه روز ختم کنم، این کار را نمی‌کنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد. در عین حال، در [[ماه رمضان]] سی تا چهل بار ختم قرآن مُجاز دانسته شده است.<ref> رجوع کنید به کلینی، ج۲، ص۶۱۸ </ref>

[[امام محمد غزالی|غزالی]] معتقد است برای عابدان و سالکانِ عملی شایسته نیست که کمتر از دو ختم قرآن در هفته داشته باشند اما سالکان قلبی و نیز مشتغلان به نشر علم می‌توانند هفته‌ای یک ختم داشته باشند و افراد اهل تأمل و تفکر می‌توانند قرآن را در یک ماه ختم کنند تا تأمل و تدبر لازم را در آیات داشته باشند.<ref> احیای علوم دین، ج۱، ص۳۶۶ </ref>

==آداب ختم قرآن==

تلاش برای فهم معانی و پیاده‌کردن مفاهیم قرآن در زندگی و روح قاری مورد تأکید بسیاری از روایات است. برخی افراد که به زبان عربی تسلط ندارند از شیوۀ آیه به آیه استفاده می‌کنند، به این شکل که ابتدا معنی یک آیه را مطالعه و سپس خود آن آیه را قرائت می‌کنند (یا برعکس) آنگاه به همین شیوه به آیه بعدی می‌پردازند.

صحیح خواندن (تا آنجا که برای قاری امکان دارد) یکی از امتیازات قرائت است هرچند رعایت همه قواعد تجوید لازم نیست.

[[مستحب]] است از سورۀ ضُحی تا پایان قرآن، قاری در انتهای هر سوره توقف کوتاهی داشته و [[تکبیر]] بگوید.

بسیاری از افراد ثواب قرائت را به پیشگاه [[:رده:پیامبران|پیامبران]]، [[امامان]] و [[:رده:امامزادگان|امامزادگان]]، بزرگان دین، [[شهید|شهیدان]] و امواتِ خود هدیه می‌کنند.

در کشورهای مختلف آداب متنوعی برای ختم قرآن وجود دارد. در بسیاری موارد، در پایان اولین ختم نوجوانان، انگشتر یا هدیه دیگری به او می‌دهند.

[[کراهت]] قرائت و ختم قرآن برای بانوان در ایام عادت ماهیانه به معنای ثواب کمتر است و البته لمس آیات یا قرائت آیه یا [[سوره‌های سجده‌دار]] جایز نیست.

==صورت‌های مختلف ختم قرآن ==

این جلسات در گذشته بیشتر در منزل برگزار می‌شد و در سال‌های اخیر در بسیاری از [[مسجد|مساجد]] بلافاصله پس از [[نماز جماعت]]، یک صفحه از قرآن با ترجمه تلاوت می‌کنند که به مرور ختم قرآن شکل می‌گیرد. در برخی [[حرم|حرمهای]] امامان و امامزادگان نیز مراسم ختم دسته‌جمعی قرآن به صورت روزانه برگزار شده و ثواب آن به روح صاحب مزار هدیه می‌گردد. نوع دیگری از ختم، از طریق ارتباطات پیامکی یا شرکت در برخی سایت‌های اینترنتی است. اینگونه ختم‌ها معمولا برای سلامتی [[امام زمان]]، رفع گرفتاری یا درخواست حاجت از [[خداوند]] است.

در مراسم ترحیم تازه‌درگذشتگان نیز [[قرآن]] را به صورت سی، شصت یا صدوبیست بخشی تقسیم می‌کنند و هریک از شرکت‌کنندگان معمولا یک پاره از آن را قرائت کرده و در مجموع یک یا چند ختم قرآن صورت می‌گیرد. گویا علت نام‌گذاری مراسم یادبودِ درگذشتگان به «مجلس ختم» همین سنّت ختم جمعی قرآن است.

«ختم قرآن» به معنای خواندن یک دوره کامل قرآن است ولی در هنگام به پایان رساندن هر سوره یا حزب و جزئی، می‌توان «دعاهای ختم قرآن» را خواند.<ref> «حُذَیفه» می‌گوید: پیامبر(ص) بعد از اتمام تلاوت سوره بقره، این دعا را خواند: «أَللهُمَّ ارْحَمنی بِالقرآن...» قرآن و آداب تلاوت آن، ص۴۳ و ۴۴</ref>

برخی دعاهای رایج در بین مردم ریشۀ روایی دارند (مأثور) و برخی با وجود داشتن مضمون زیبا دعاهای [[معصوم|معصومین]] نیستند (غیر مأثور).

در هنگام قرائت دعاهای ختم قرآن معمولا شنوندگان در پایان هر بخشی از دعا، «آمین» یا «الهی آمین» می‌گویند؛ دلیل این کار را نیز روایت [[امام علی]] می‌دانند.<ref> امام علی علیه‌السلام به صحابی‌اش - زرّ بن حبیش - فرمود: «ای زرّ! من دعا می‌کنم و تو آمین بگو...» بحارالانوار، ج۹۲، ص۲۰۶ </ref>

*دعای ۴۲ [[صحیفه سجادیه]] از [[امام زین العابدین]] (ع) از جامع‌ترین و معروف‌‌ترین دعاهای ختم قرآن است: {{عربی|أَللهُمَّ إنَّكَ أَعَنْتَنی عَلی خَتْمِ كِتابِكَ...}} [http://www.ghorany.com/khatm_pray.htm ادامه]

*پیامبر اکرم (ص) در هنگام ختم قرآن، این دعا را می‌خواندند: {{عربی|أَللهمَّ ارْحَمْنی بِالقرآنِ...}}<ref> أَللهمَّ ارْحَمْنی بِالقرآنِ وَاجْعَلْهُ لی اِماماً وَ نُوراً وَ هُدًی وَ رَحْمَةً. أَللهمَّ ذَكِّرْنی مِنهُ ما نَسیتُ وَ عَلِّمْنی مِنهُ ما جَهِلْتُ، وَارْزُقْنی تِلاوَتَهُ آناءَ اللَّیلِ وَالنَّهارِ، وَاجْعَلْهُ حُجَّةً لی یارَبَّ العالمینَ -- خدایا! به حُرمت قرآن بر من رحم کن و آن را راهنما، نور، رستگاری و رحمت برایم قرار ده. خدایا! مرا به آنچه که فراموش کرده ام، متذكّر ساز، و آنچه را که نمی‌دانم، بر من بیاموز، و در ساعات روز و شب تلاوت آن را نصیبم گردان، و آن را حجّت و دلیلم قرار بده،‌ ای پروردگار جهانیان </ref>

*دعای دیگر پیامبر: {{عربی|أللهمَّ اِنّی أَسْئَلُكَ اِخْباتَ المُخْبِتینَ...}}<ref> زرّ بن حبیش نقل می‌کند: در مسجد جامع شهر کوفه و در محضر امیرمؤمنان علی علیه‌السلام قرآن را از آغاز تا پایانش تلاوت کردم... وقتی به آیه ۲۲ سوره «حم عسق» رسیدم، آن حضرت گریست؛ به گونه‌ای که اشک بر صورتش جاری شد. سپس سرش را به آسمان بلند نموده و فرمود:‌ای زرّ! من دعا می‌کنم و تو آمین بگو. آنگاه چنین عرضه داشت: أللهمَّ اِنّی أَسْئَلُكَ اِخْباتَ المُخْبِتینَ، وَاخْلاصَ المُوقنینَ، وَ مُرافَقَةَالأَبرارِ، وَاسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الایمان، وَالغَنیمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ وَالسَّلامَةَ مِن كُلِّ اِثْمٍ، وَ وُجُوبَ رَحْمَتِكَ، وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَالْفَوزَ بِالْجَنَّةِ، وَالنَّجاةَ مِنَ النَّارِ -- خدایا! همانا من دل نهادن دل دادگان، اخلاص اهل یقین، همراهی نیکان، شایستگی دریافت حقائق ایمان، بهره‌مندی از همه خوبی‌ها، مصون ماندن از تمامی گناهان، شمول رحمتت، به دست آوردن بخشش‌های بزرگت، رستگاری و رسیدن به بهشتت، و نجات یافتن از آتش جهنّم را، از درگاه مقدّست درخواست می‌کنم. امیرالمؤمنان علیه‌السلام در پایان، به من فرمود: «ای زرّ! هرگاه قرآن را ختم نمودی، این دعا را بخوان؛ زیرا دوست و محبوبم پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم مرا دستور و سفارش داده بود که به هنگام ختم قرآن با این کلمات، دعا بخوانم.» بحارالانوار، ج۹۲، ص۲۰۶ و ۲۰۷ </ref>

* دعای امام صادق علیه‌السلام به هنگام ختم قرآن: {{عربی|أللهمَّ انّی قَدْ قَرَأْتُ ماقَضَیتَ مِنْ كِتابِكَ...}}<ref> أللهمَّ انّی قَدْ قَرَأْتُ ماقَضَیتَ مِنْ كِتابِكَ الَّذی أَنْزَلْتَهُ عَلی نَبِیكَ الصّادِقِ صلی الله علیه وآله وسلم، فَلَكَ الحمدُ رَبَّنا، اللهمَّ اجْعَلْنی مِمَّنْ یحِلُّ حَلالَهُ وَ یحَرِّمُ حَرامَهُ وَ یؤْمِنُ بِمُحْکْمِهِ وَ مُتَشابِهِه، وَاجْعَلْهُ لی اُنْساً فی قَبْری وَ اُنساً فی حَشْری، وَاجْعَلْنی مِمَّنْ تُرْقیهِ بِكُلِّ آیةٍ قَرَأَها دَرَجَةً فی أَعْلی عِلِّیینَ، بِرَحْمَتِكَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ. -- خدایا! همانا من آنچه را که از کتابت بیان نموده‌ای، تلاوت کردم؛ همان کتابی که بر پیامبر راستگویت فرو فرستادی. پروردگارا! سپاس و ستایش، سزاوار توست. خداوندا! مرا جزو گروهی قرار بده که حلال قرآن را، حلال و حرامش را، حرام شمرده و به محکم و متشابه آن، معتقدند. و قرآن را در گورم و هنگام حشر و زنده شدنم، انیس و مونسم ساز، و نیز مرا جزو کسانی قرار بده که به سبب تلاوت هر آیه‌ای، آن‌ها را به والاترین مقامات (بهشتی) می‌رسانی و بر درجه آنان می‌افزایی. به رحمتت‌ ای مهربان‌ترین مهربانان. بحارالانوار، ج۹۲، ص۲۰۷ </ref>

==معرفی کتاب==

  | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل

  | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->دارد

  | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد