ذوالجناح: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ذوالجناح،''' نام اسب [[امام حسین (ع)]] است که در [[روز عاشورا]] وفاداری و هوشمندی خاصی از خود نشان داد. او با آغشته کردن پیشانی خود به خون بدن حضرت، خبر [[شهادت]] او را به خیمه‌ها رساند.

ذوالجناح در نزد [[شیعیان]] جایگاه خاصی دارد به گونه‌ای که در اشعار حسینی از آن یاد می‌شود و هنرمندان شیعه آن را بارها به تصویر کشیده‌اند.

به گفتۀ برخی ذوالجناح از اسب‌های [[پیامبر (ص)]] بود که [[سیدالشهداء]] به [[ارث]] برده بود.<ref>المقرم، مقتل الحسین علیه السلام، ۱۴۲۶ق، ص۲۹۷.</ref> از آن در [[زیارت ناحیه مقدسه|زیارت ناحیۀ مقدسه]] به نام الجواد یاد شده است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل «زیارت ناحیه مقدسه».</ref>

نویسندگان مقاتل و [[راویان حدیث|راویان]] در وفاداری، هوشمندی و صمیمت ذوالجناح [[حدیث|روایات]] بسیار ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: اخلاقی، تحقیق و پژوهش در تاریخ زندگانی امام حسین، ۱۳۷۷ش، ص۶۸۰،۶۴۷.</ref> و در آثار خود با عظمت از آن نام برده‌اند به ویژه هنگامی که امام (ع) بر اثر عطش و جراحات و خون‌ریزی بی‌حال شده بودند، او با مهارت و چابکی و زیرکی خاص امام را از میدان نبرد خارج نمود که به خیمه‌گاه برساند ولی امام (ع) پیش از رسیدن به خیمه‌گاه از اسب به زمین افتاد. [[عمر بن سعد|ابن سعد]] فریاد زد آن اسب را بگیرید به خدا [[سوگند]] از گرانبهاترین اسب‌های [[پیامبر (ص)]] است. هنگامی که سپاه عمر بن سعد خواستند اسب را بگیرند ذوالجناح به آنان حمله کرد و با لگد آنان را به هلاکت رساند. [[ابن شهر آشوب]] آمار کشتگان توسط ذوالجناح را ۴۰ جنگجو ضبط کرده و دیگران بیش از این تعداد یاد کرده‌اند. ابن سعد فریاد زد او را رها کنید وگرنه همه را به قتل می‌رساند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۵۸؛المقرم، مقتل الحسین علیه السلام، ۱۴۲۶ق، ص۲۹۷.</ref>

هنگامی که دشمن از او دور شد و ذوالجناح اطمینان حاصل کرد که او را رها کرده‌اند، بر سر بالین [[ابا عبدالله الحسین|اباعبدالله]] و به دور جسد مطهر بی‌حال امام می‌چرخید و او را بو می‌کرد و می‌بوسید. سپس پیشانی خود را به خون بدن مطهر ابی عبدالله آغشته کرد در حالیکه دست‌های خود را بر زمین می‌کوبید و شیهه سر می‌داد به سوی خیمه‌گاه رفت<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۳۲۱.</ref>، هنگامی که به خیمه گاه رسید آواز بلند می‌کشید و سر خود را به زمین می‌کوبید، وقتی که اهل بیت امام حسین ذوالجناح را به آن حال دیدند از خیمه‌ها بیرون آمده و گریه‌کنان دور ذوالجناح گرد آمده و دست بر سر و صورت و پای او می‌کشیدند [[ام‌کلثوم دختر حضرت علی (ع)|ام کلثوم]] دو دست خود را بر بالای سر خویش گذاشت و فریاد می‌زد: '''وامحمداه واجداه وانبیاه'''..<ref> قمی، منتهی‌الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۹۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۳۲۱.</ref> این داستان از جمله تاثیرگذارترین روضه‌هایی است که در مجالس عزاداری حسینی توسط مداحان خوانده می‌شود. <ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵، ص۲۳۴.</ref>

*گروهی بر این باروند که ذوالجناح پس از رساندن خبر [[شهادت]] سیدالشهداء به خاندان او آنقدر سر خود را به زمین کوبید تا اینکه مقابل خیمه‌گاه نقش بر زمین گشت و مرد.<ref>قمی، منتهی‌الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۹۰۹.</ref>

*برخی دیگر می‌گویند او از خیمه‌گاه با سرعت به سوی شط [[فرات]] شتافت و خود را در وسط آن غرق نمود.{{مدرک}}

از عصر صفوی به بعد و به‌ویژه در دوره قاجار، ذوالجناح در ادبیات و آیین‌های عزاداری حسینی کاربرد نمادین داشته، و نامش به عنوان یکی از شخصیت‌های اثرگذار در واقعه عاشورا مطرح شده است.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵، ص۲۳۵.</ref> از‌جمله [[عمان سامانی]] در [[گنجینة الاسرار]]، به عنوان زبان حال امام حسین(ع) خطاب به ذوالجناح، از او چنین تعبیر می‌کند<ref>عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷.</ref>:

[[محمود فرشچیان|فرشچیان]] هنرمند معاصر، تابلوی ذوالجناح به هنگام بازگشت به خیمه‌گاه را که اهل بیت امام حسین در اطراف او گردآمده‎اند، به تصویر کشیده است. اصل این تابلو در موزۀ [[آستان قدس رضوی]] نگه‌داری می‌شود و میلیون‌ها نسخه در حجم و اندازه‌های مختلف از آن طبع گردیده و در سراسر مراکز تشیع توزیع شده است.<ref>شهیدی صالحی، «ذوالجناح»، ج۸، ص۴۶.</ref> به واسطه انتشار بسیار گسترده این تصویر به عنوان یکی از نمادهای عاشورا، ذوالجناح در فرهنگ تصویری عاشورا و عزاداری شیعیان حضوری برجسته دارد. <ref> مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۶.</ref>

در آیین‌های عزاداری در مناطق شیعی کشورهای مختلف نیز معمولاً اسبی نمادین و بدون سرنشین به نشانه ذوالجناح حضور دارد، که پیشاپیش دسته‌های عزادار گردانده می‌شود، و تنش با رنگ قرمز (به نشانه خون) و تیرهای چوبی تزئین می‌شود.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref> ذوالجناح نزد شیعیان کشورهای جنوب و شرق آسیا (هند، پاکستان، کشمیر، اندونزی) جایگاه ویژه‌ای دارد، و جزئی ثابت و محوری در آیین‌های عزاداری عاشورا محسوب می‌شود.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref> در این مناطق، در محرم هر سال به ویژه در تاسوعاو عاشورا، اسبی را به عنوان ذوالجناح تزئین می‌کنند و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت می‌دهند. ذوالجناح‌ها در مناطق مذکور جایگاه بسیار ارزشمندی دارند و عامه شیعیان به آن تبرک می‌جویند، و حتی گاهی تبرک‌‌‌یافتگان، نام «جناح» با ترکیباتی از آن را بر فرزندشان می‌نهند.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref>