اصحاب اخدود: تفاوت میان نسخه‌ها

بیشتر مفسران واژه قُتِلَ را در {{متن قرآن|قُتِل اصحاب الاخدود|سوره=[[سوره بروج|بروج]]|آیه= ۴}}، اِخباری دانسته، که از کشتار اصحاب اخدود توسط کافران خبر می‌دهد. آنان کشتگان در این جریان را مؤمنان می‌دانند.<ref>نحاس، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۹۲؛ طبری، تفسیر، ج۳۰، ص۸۶-۸۷؛ ابوحیان ج۸، ص۴۵۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۳۱، ص۱۱۹.</ref> برخی دیگر از مفسران قُتِل را به معنای [[نفرین]] گرفته‌اند و کشته‌شدگان را کافران می‌دانند، آنان بر این باورند وقتی که کافران، مؤمنان را در آتش افکندند، خداوند آسیب آتش را از آنان دور کرد، آتش زبانه کشید و کافرانی را در کنار آن تماشاگر بودند، فرا گرفت.<ref>ثعلبی، قصص الانبیاء، ۱۴۰۱ق، ص۴۳۹؛ ابوحیان ج۸، ص۴۵۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۳۱، ص۱۱۹.</ref>

گروهی از کافران، گودالی را حفر کردند و آن را پر از آتش نمودند، آن گاه مؤمنان را مخیر کردند یا از دین خود دست بردارند و یا خود را در آتش بیفکند، مؤمنان وارد آتش می‌شدند تا اینکه نوبت به زنی رسید که کودک یک ماهه‌ای در بغل داشت او خواست به سوی آتش حرکت کرد، اما دلسوزی و ترس از جان کودک مانع ورود او به آتش شد، کودک به زبان آمد و از مادرش خواست تا به همراه او داخل آتش شود، زن در حالی‌که کودک خود را در بغل داشت، خود را در آتش انداخت.

منابع اسلامی ماجرای اصحاب اخدود را به جریان ذونواس، پادشاه یهودی حمیر پیوند داده و عنوان کرده‌اند که دشمنی او با مسیحیان نجران به لشکرکشی او به نجران، افروختن آتش و کشتار مؤمنان انجامیده است. البته روایاتی پراکنده جریان اصحاب اخدود را به امت‌های دیگر مرتبط کرده است. از جمله بر پایه قولی منسوب به ابن عباس، اصحاب اخدود را از بنی‌اسرائیل دانسته و احتمال داده‌اند، آنان همان کشتگان از اصحاب دانیال نبی بوده‌اند.<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۲۱-۱۲۲؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۹۶۷م، ج۱۹، ص۲۹۰.</ref> ابن کثیر نیز گزارش کرده است که بخت نصر در بابل مردم را به سجده بت‌ها امر کرد، تنها دانیال و دو تن از پیروانش از این امر سرباز زدند، او  دستور داد تا آنان را در آتش افکنند، اما آتش به دانیال و یارانش آسیبی نرساند.<ref> ابن کثیر، تفسیر، ۱۳۸۸ق، ج۷، ص۲۶۰-۲۶۱؛ قس: صحیفه دانیال، باب۳.</ref> در روایت دیگری قاتل اصحاب اخدود پادشاهی از مجوس معرفی شده است.<ref>ثعلبی، قصص الانبیاء، ۱۴۰۱ق، ص۴۳۹-۴۳۸؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳۰-۷۳۱.</ref> بر پایه روایتی دیگر خداوند پیامبری حبشی را بر قومش مبعوث کرد<ref>راوندی، قصص الانبیاء، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۶،</ref> کافران در نبردی مؤمنان را شکست دادند و اسیران آن‌ها را در گودالی سوزاندند.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۳۰ش، ص۲۵۰.</ref>

فخر رازی  براین بارو است که احتمال دارد گروهی مطابق با مشخصات اصحاب اخدود، بیش از یک گروه باشند<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۳۱، ص۱۱۸-۱۱۹.</ref>، برخی مفسران نیز گفته‌اند که در گذشته بیش از یک بار مصداق داستان اصحاب اخدود تحقق یافته است. بنا به گزارش عبدالرحمان بن حبیر اصحاب اخدود یک بار در زمان تُبَّع‌  در یمن و بار دیگر در زمان کنستانتین در قسطنطنیه، و دیگر بار در زمان بخت‌نصر در بابل تحقق یافته است.<ref>ابن کثیر، تفسیر، ۱۳۸۸ق، ج۷، ۲۵۹-۲۶۱: ثعلبی، قصص الانبیاء، ۱۴۰۱ق، ص۴۳۸.</ref>

مفسران مسلمان بر این باورند چون در زمان [[پیامبر(ص)]] مسلمانان [[مکه]] از سوی [[قریش]] مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند، این آیات بر پیامبر(ص) نازل شد تا هم کافران را نکوهش کند و هم حس مقاومت مسلمانان را برانگیزد و از صبر و پایداری آنان قدردانی کند. بر همین اساس برخی از جنبه‌های این ماجرا همچون شکیبایی اصحاب اخدود مورد توجه مفسران قرار گرفته است. <ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۲۹-۷۳۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج۳۱، ص۱۱۷-۱۱۹؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۹۶۷م، ج۱۹، ص۲۹۳؛ ابوحیان، ج۸، ص۴۴۹.</ref> در منابع اسلامی نیز گاه اصحاب اخدود را به عنوان اسوه‌ای در صبر، مَثَل آورده‌اند.<ref>ابوالعرب، المحن، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۷؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۲۹-۷۳۰.</ref>

بر پایه گزارش محمد بن کعب قرظی، اهالی نجران مشرک و بت‌پرست بودند و در قریه‌ای در نزدیکی نجران ساحری به آنان سحر می‌آموخت. وقتی شخصیت الهی داستان(فیمیون؛ به نام او تصریح نشده است)به آنجا رسید خیمه‌ای به پا کرد و زمینه یکتاپرستی را فراهم کرد. شخصی به نام ثامر فرزند خود، عبدالله را بر آن داشت تا نزد ساحر علم آموزد. عبدالله در راه رسیدن به خانه ساحر، چنان مجذوب رفتار فیمیون شد که محضر فیمیون را بر درس ساحر ترجیح می‌داد. بر پایه این روایت او [[اسم اعظم]] را از فیمیون آموخت و به امور خارق عادت می‌پرداخت پادشاه وقت که از جریان او آگاه شد فرمان قتل او را صادر کرد اما هر کاری کرد نتوانست او را به قتل برساند، عبدالله او را آگاه کرد که تنها در صورتی می‌تواند او را بکشد که به آیین او درآید. پادشاه بلافاصله به عبدالله دین ایمان آورد، و با عصایش ضربه‌ای به عبدالله زد که منجر به کشتن شدن عبدالله و سپس خود او شد. مردم نجران با دیدن این رویداد، دین عبدالله را بر حق دانستند.<ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ۱۳۵۵ق، ج۱، ص۳۵-۳۶؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۲۱-۱۲۲؛ قس تفسیر، ج۳۰، ص۸۵-۸۶. </ref> روایتی [[صهیب بن سنان|صهیب]] از پیامبر نقل کرده است که به گزارش محمد بن کعب نزدیک است.<ref> نیشابوری، صحیح، ۱۳۹۷ق، ج۲، ص۵۹۸-۵۹۹.</ref>

در منابع اسلامی عموما زرعه و یوسف به عنوان نام اصلی و نام دوم پادشاه مطرح شده و ذونواس لقب وی تلقی شده است<ref> ابن هشام، التیجان، ۱۳۴۷ق، ص۳۰۱؛ دینوری، الاخبارالطوال، ۱۹۶۰م، ص۶۱.</ref> همچنین بنا به گزارش‌های منابع اسلامی ذونواس پیشتر بر دین یهود نبوده، چون به این دین گرویده، تصمیم گرفت تا همگان را به این دیانت درآورد و آنان را که سرباز زدند به قتل رسانده است.<ref>دینوری، الاخبارالطوال، ۱۹۶۰م، ص۶۱.</ref>

از برخی منابع مسیحی مانند ''نامه سیمون بت ارشام به رئیس دیر جبله'' و  ''کتاب حمیریان'' اطلاعاتی در این باره به دست می‌آید.<ref> برای فهرستی از منابع مسیحی در این باره ر. ک. موبرگ، ص۲۴-۲۵.</ref> سیمون در سال ۵۲۴م سفیر صلح یوستی نیانوس امپراتور بیزانس نزد پادشاه حیره منذر سوم بوده است حضور او در دربار حیره با نامه‌ای از سوی پادشاه حمیر به منذر مصادف بود در آن نامه پادشاه حمیر از کشتار مسیحیان سخن به میان آورده و از منذر نیز خواسته تا با مسیحیان قلمرو خود همان کند.<ref> برای متن نامه، ر. ک. جفری، ص۲۰۴-۲۱۶.</ref> بر پایه این نامه، سیمون خبر کشتار نجران را در ژانویه ۵۲۴م شنیده و وقوع آن را کمی پیشتر از این تاریخ یاد می‌کند.<ref>ر. ک. جفری، ص۲۰۴؛ نولدکه، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها...، ۱۳۵۸ش، ص۳۳۰-۳۳۱.</ref>

* ابوحیان ندلسی، محمد، تفسیر البحر المحیط، قاهره، ۱۴۰۳ق-۱۹۳۸م.

* فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم، ۱۴۰۵