Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۸۸۴
ویرایش
مشیت: تفاوت میان نسخهها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (+ رده:اسما و صفات الهی (هاتکت)) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''مَشیت''' به معنای خواستن و خواست و اراده [[خدا]] از الفاظ مشترک میان خدا و انسان است. این واژه در مورد خدا به معنای ایجاد شیء و درباره انسان به معنای طلب و خواستن تعریف شده است. واژه مشیت در [[قرآن]] به صورت صریح به کار برده نشده ولی در قالب واژههایی از قبیل «شاء»، «یشأ»، «یشاء» و «یشإ» بیش از دویست بار درباره خدا و انسان به کار رفته است و در [[روایات]] نیز مفهوم مشیت گاه مترادف با واژههای ابداع (ایجاد) و اراده و گاه متفاوت از آنها استفاده شده است. | ||
<br /> | <br /> | ||
مشیت الهی در میان اندیشمندان مورد اختلاف واقع شده، برخی آن را از [[صفات فعل]]، عدهای آن را از [[صفات ذات]] و برخی دیگر آن را از آثار علم و قدرت خداوند دانستهاند. مشیت الهی به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم شده است.<br /> | مشیت الهی در میان اندیشمندان مورد اختلاف واقع شده، برخی آن را از [[صفات فعل]]، عدهای آن را از [[صفات ذات]] و برخی دیگر آن را از آثار علم و قدرت خداوند دانستهاند. مشیت الهی به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم شده است.<br /> | ||
بین مشیت الهی با مشیت انسان از جهاتی از جمله بینیاز بودن از لوازم و مطلق و نامحدود بودن تفاوت گذاشته شده است. در نگرش شیعی با استناد به روایت | بین مشیت الهی با مشیت انسان از جهاتی از جمله بینیاز بودن از لوازم و مطلق و نامحدود بودن تفاوت گذاشته شده است. در نگرش شیعی با استناد به روایت «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکنْ أَمْرٌ بَینَ أَمْرَین» اختیار انسان را در طول مشیت خداوند دانستهاند. | ||
== مفهومشناسی == | == مفهومشناسی == | ||
مشیت به خواستن، اراده کردن و خواست و اراده [[خداوند]] تعبیر شده<ref>دهخدا، لغت نامه، ذیل واژه مشیت؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه مشیت؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه مشیت.</ref> و به تمایل پیدا کردن به چیزی تا حدی که به طلب آن منجر شود، نیز تعریف شده است.<ref>مصطفوی، | مشیت به خواستن، اراده کردن و خواست و اراده [[خداوند]] تعبیر شده<ref>دهخدا، لغت نامه، ذیل واژه مشیت؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه مشیت؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه مشیت.</ref> و به تمایل پیدا کردن به چیزی تا حدی که به طلب آن منجر شود، نیز تعریف شده است.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ذیل واژه شیء.</ref> این واژه را از الفاظ مشترک میان خدا و انسان دانستهاند؛ به صورتی که مشیت را در مورد خداوند به معنای ایجاد شیء و درباره انسان به معنای طلب و خواستن معنا کردهاند.<ref>راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه شیء؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ذیل واژه شیء.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
توجه به شیء، تصور آن و تمایل و رغبت به آن چیز، از مراحل تحقق مشیت در انسان دانسته شده و بعد از تحقق مشیت تصمیم و اراده قرار داده شده است؛ ولی تحقق مشیت در مورد خداوند را به دلیل علم حضوری خدا، نیازمند مراحل فوق ندانستهاند.<ref>مصطفوی، | توجه به شیء، تصور آن و تمایل و رغبت به آن چیز، از مراحل تحقق مشیت در انسان دانسته شده و بعد از تحقق مشیت تصمیم و اراده قرار داده شده است؛ ولی تحقق مشیت در مورد خداوند را به دلیل علم حضوری خدا، نیازمند مراحل فوق ندانستهاند.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ذیل واژه شیء.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
مشیت را نخستین ظهور هستی امکانی از مبدا هستی دانستهاند که سایر ظهورات هستی به واسطه آن آشکار میگردد.<ref>مسجد جامعی، پژوهشی در معارف امامیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۵۴.</ref> | مشیت را نخستین ظهور هستی امکانی از مبدا هستی دانستهاند که سایر ظهورات هستی به واسطه آن آشکار میگردد.<ref>مسجد جامعی، پژوهشی در معارف امامیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۵۴.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
مشیت الهی در قرآن یکی از مسائل مورد اختلاف [[مفسرین]]، [[متکلمین]] و [[فلاسفه]] دانسته شده که ذیل آیات مربوط به آن مباحثی از جمله [[جبر و اختیار]] و [[قضا و قدر]] نیز مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۲۱-۱۳۹.</ref> درباره اینکه حقیقت مشیت الهی چیست و آیا از [[صفات ذات]] است یا از [[صفات فعل]]، [[حدوث و قدم|قدیم]] است یا [[حدوث و قدم|حادث]]؟ آرای مختلفی از سوی نظریهپردازان ارائه شده است. | مشیت الهی در قرآن یکی از مسائل مورد اختلاف [[مفسرین]]، [[متکلمین]] و [[فلاسفه]] دانسته شده که ذیل آیات مربوط به آن مباحثی از جمله [[جبر و اختیار]] و [[قضا و قدر]] نیز مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۲۱-۱۳۹.</ref> درباره اینکه حقیقت مشیت الهی چیست و آیا از [[صفات ذات]] است یا از [[صفات فعل]]، [[حدوث و قدم|قدیم]] است یا [[حدوث و قدم|حادث]]؟ آرای مختلفی از سوی نظریهپردازان ارائه شده است. | ||
* [[علامه طباطبایی]] با یکسان دانستن مشیت و اراده، آنها را صفت فعل خداوند میداند. وی معتقد است زمانی که میگوییم مشیت و اراده خداوند به چیزی تعلق گرفته است معنایش این است که با علم به مصلحت آن چیز وسایل و اسباب آن را فراهم خواهد نمود؛ بنابراین آنطور که خداوند به صفات ذاتش مانند علم و قدرت توصیف میشود به مشیت توصیف نخواهد شد چراکه ذات او منزه از تغییر است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۶۳.</ref> | * [[علامه طباطبایی]] با یکسان دانستن مشیت و اراده، آنها را صفت فعل خداوند میداند. وی معتقد است زمانی که میگوییم مشیت و اراده خداوند به چیزی تعلق گرفته است معنایش این است که با علم به مصلحت آن چیز وسایل و اسباب آن را فراهم خواهد نمود؛ بنابراین آنطور که خداوند به صفات ذاتش مانند علم و قدرت توصیف میشود به مشیت توصیف نخواهد شد چراکه ذات او منزه از تغییر است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۶۳.</ref> | ||
* برخی مشیت را از آثار علم و قدرت خداوند دانستهاند؛ به این بیان که خداوند با [[علم حضوری]] خود به تمام اشیا و مصالح و مفاسد و نظام احسن، عالِم است و به وسیله قدرت مطلقه خود اختیار کامل در انجام آنچه که بخواهد را دارد؛ البته قدرت تامه خداوند اقتضای این را دارد که جز کارهای داری مصلحت | * برخی مشیت را از آثار علم و قدرت خداوند دانستهاند؛ به این بیان که خداوند با [[علم حضوری]] خود به تمام اشیا و مصالح و مفاسد و نظام احسن، عالِم است و به وسیله قدرت مطلقه خود اختیار کامل در انجام آنچه که بخواهد را دارد؛ البته قدرت تامه خداوند اقتضای این را دارد که جز کارهای داری مصلحت و امور نیکو را انجام ندهد زیرا با وجود کار نیکو و دارای مصلحت انجام غیر آن را ناشی از نقص میدانند.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه شیء.</ref> | ||
* [[ملاصدرا]] مشیت الهی را ذیل قدرت الهی بحث میکند و معتقد است مشیت الهی عین قدرت خداوند است یعنی وجود واحدی است که علم و قدرت و اراده و مشیت و سایر صفات او به همان وجود واحد موجودند.<ref>ملاصدرا، الحکمه المتعالیه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۲۰۱.</ref> ملاصدرا با این مبنا که صفات خداوند زاید بر ذات او نیست چراکه در غیر این صورت ترکیب در ذات حق لازم میآید و با این اعتقاد که تغایر صفات خدا، تغایر مفهومی است بیان میکند صفات خداوند از جمله علم، قدرت و مشیت عین ذات خداوند است یعنی وجود خدا بعینه همان وجود صفات است.<ref>ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ۱۳۸۲ش، ص۵۲.</ref> | * [[ملاصدرا]] مشیت الهی را ذیل قدرت الهی بحث میکند و معتقد است مشیت الهی عین قدرت خداوند است یعنی وجود واحدی است که علم و قدرت و اراده و مشیت و سایر صفات او به همان وجود واحد موجودند.<ref>ملاصدرا، الحکمه المتعالیه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۲۰۱.</ref> ملاصدرا با این مبنا که صفات خداوند زاید بر ذات او نیست چراکه در غیر این صورت ترکیب در ذات حق لازم میآید و با این اعتقاد که تغایر صفات خدا، تغایر مفهومی است بیان میکند صفات خداوند از جمله علم، قدرت و مشیت عین ذات خداوند است یعنی وجود خدا بعینه همان وجود صفات است.<ref>ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ۱۳۸۲ش، ص۵۲.</ref> | ||
=== انواع مشیت الهی === | === انواع مشیت الهی === | ||
مشیت الهی را با استناد به برخی روایات<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۱.</ref> به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم کردهاند. | مشیت الهی را با استناد به برخی روایات<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۱.</ref> به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم کردهاند. | ||
* '''مشیت تکوینی:''' مشیت تکوینی را از مراتب فعل الهی دانستهاند که با هستی و موجود بودن اشیا در ارتباط است و همه موجودات و حوادث عالم در در | * '''مشیت تکوینی:''' مشیت تکوینی را از مراتب فعل الهی دانستهاند که با هستی و موجود بودن اشیا در ارتباط است و همه موجودات و حوادث عالم در در برمیگیرد. در این مقام خداوند بر اساس علم، حکمت و مصلحت خود اشیا را ایجاد میکند و از آنجا که این مقام را عین حق دانستهاند که از قدرت الهی سرچشمه میگیرد، تخلف از آن را امکانپذیر نمیدانند و اختیاری برای بندگان در آن قائل نیستند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۳۹.</ref> آیاتی از قرآن از جمله آیه ۲۷ [[سوره آل عمران]] و آیه ۳۵ [[سوره نحل]] را شاهد بر این نوع از مشیت الهی گرفتهاند<ref>مصطفوی، تفسیر روشن، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref> | ||
* '''مشیت تشریعی:''' این نوع از مشیت الهی را با حوزه افعال اختیاری انسان مرتبط دانستهاند؛ به همین دلیل فقط افعال و کارهایی را که در تحقق سعادت و کمال انسان موثر است، مورد مشیت خداوند میدانند. طبق این نظر خداوند | * '''مشیت تشریعی:''' این نوع از مشیت الهی را با حوزه افعال اختیاری انسان مرتبط دانستهاند؛ به همین دلیل فقط افعال و کارهایی را که در تحقق سعادت و کمال انسان موثر است، مورد مشیت خداوند میدانند. طبق این نظر خداوند با ارسال [[پیامبران]] بندگان را از آنچه به مصلحت یا ضرر آنها است، آگاه میکند ولی هیچگونه اجباری بر انجام یا ترک آن وجود نخواهد داشت لذا تخلف از این نوع مشیت امکانپذیر خواهد بود و آیه سوم [[سوره انسان]] را ناظر بر این مطلب دانستهاند.<ref>طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۸۸.</ref> | ||
* مشیت گاه تنها به صورت مشیت تکوینی مورد پذیرش قرار گرفته شده و فقط اراده را به دو قسم تکوینی و تشریعی | * مشیت گاه تنها به صورت مشیت تکوینی مورد پذیرش قرار گرفته شده و فقط اراده را به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم میکنند. این نظریه معتقد است واژه مشیت در قرآن غالبا در مورد خلقت، آفرینش و تکوین به کار رفته و خیلی کم در مورد تشریع استفاده شده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۶۴-۱۶۵.</ref> | ||
=== تفاوت مشیت الهی با مشیت انسان === | === تفاوت مشیت الهی با مشیت انسان === | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
== رابطه مشیت الهی با اختیار انسانی == | == رابطه مشیت الهی با اختیار انسانی == | ||
در نگرش شیعی با استناد به [[روایت]] | در نگرش شیعی با استناد به [[روایت]] «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکنْ أَمْرٌ بَینَ أَمْرَین»<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۶۰.</ref> اختیار و مشیت انسان را به مقدار قدرت او پیوند دادهاند؛ با این بیان که انسان نه مختار محض است زیرا قدرت او محدود است و اگر هرچه خواست و اختیار کرد توان به دست آوردن آن را داشته باشد به معنای بیرون رفتن از دایره قدرت خدا خواهد بود و مستلزم [[شرک]] است؛ و نه مجبور صرف است چراکه به بیهوده بودن تکلیف و پاداش منجر خواهد شد؛ بنابراین باید گفت نظام آفرینش بر اساس امر بینالامرین بنیان شده است؛ یعنی علم، قدرت، آزادی در انتخاب و اراده انسان از سوی خدا و در طول اراده و مشیت اوست و در انسان قوت و نیرویی قرار داده تا به وسیله آن عمل کند و تصمیم نهایی را در انجام یا ترک امور اتخاذ کند و از طرف دیگر این قدرت در انسان از جهاتی محدود است و نمیتواند فراتر از ظرفیتهای وجودی خود دست به عمل بزند؛ لذا از آن جهت که افعال انسان نیازمند مقدماتی بوده و خدا آن را فراهم کرده، هم میتوان این لوازم را به خدا نسبت داد و هم به کسی که افعال را انجام داده است.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه شیء.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
* دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | * دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | ||
* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان - سوریه،دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق. | * راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان - سوریه،دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، | * طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،دار احیا التراث العربی، ۱۳۹۰ق. | ||
* طریحی، فخرالدین، مجمع | * طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۴۱۲ق. | ||
* طیب، عبدالحسین، | * طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۶۹ش. | ||
* قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۷۵ش. | * قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۷۵ش. | ||
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | ||
* مسجدجامعی، علیرضا، پژوهشی در معارف امامیه، تهران، طبع و نشر، ۱۳۸۰ش. | * مسجدجامعی، علیرضا، پژوهشی در معارف امامیه، تهران، طبع و نشر، ۱۳۸۰ش. | ||
* | * مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ۱۴۰۲ق. | ||
* مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۰ش، | * مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۰ش، | ||
* مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، ۱۳۶۵ش. | * مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، ۱۳۶۵ش. | ||
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش. | * معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، | * مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۶ش. | ||
* ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مصحح مقصود محمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۸۰ش. | * ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مصحح مقصود محمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۸۰ش. | ||
* ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مصحح مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۸۲ش. | * ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مصحح مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۸۲ش. | ||