تزکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

تزکیه در اسلام، هدف نهایی اموری مانند فرستادن پیامبران، و همچنین هدف اصلی انجام وظایف عبادی دانسته شده است. در این راه موانعی نیز ذکر شده است. شخصی که به دنبال تزکیه نفس است باید از این موانع دوری و یا به سلامت از این موانع عبور نماید. تزکیه در سایر ادیان نیز مورد توصیه و تأکید قرار گرفته است.

==تعریف==

تزکیه در فرهنگ اسلامی، از مفاهیم مورد اهمیت است که در [[قرآن کریم]] و روایات [[امامان شیعه|معصومان]] مورد تأکید قرار گرفته است. هرچند از واژه تزکیه استفاده نشده اما واژگان هم ریشۀ تزکیه بسیار به کار رفته است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ص۵۳۳؛ سجستانی، غریب‌القرآن، ۱۳۸۲ق، ص۶۰؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۲۲-۳۲۳.</ref> با توجه به این خصوصیت و معنای پاکی نفس از آلودگی‌ها این واژه ۲۰ بار تکرار شده است. برخی از این موارد عبارتند از:  

قرآن هدف از بعثت پیامبران<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۷۳؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۱، ص۳۶.</ref> را تزکیه نفوس و رشد و تعالی دادن آن و دوری از [[گناه]] و [[شرک]]<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره ال‌عمران، آیه۷۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> و عواقب آن بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹-۱۷۴؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ سوره طه، آیه۷۵-۷۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۶؛فیض‌ کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۷۳.</ref> موانعی چون خودپسندی و تکبر و بخل<ref>سوره نساء، آیه ۴۹؛ سوره نجم، آیه ۳۲؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۹۱.</ref> همچنین در قرآن گناهانی چون [[قتل]] و [[شراب‌ خواری]] و اعتقادات فاسدی چون، شرک و [[کفر]] را در قرآن به عنوان موانع تزکیه‌نفس بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> قرآن تزکیه را تنها راه [[رستگاری]] و جاودان شدن در [[بهشت]] معرفی می‌کند.<ref>سوره طه، آیه۷۶؛ سوره اعلی، آیه۷۸.</ref>

برخی روایات تزکیه را هم رتبه با تعقل و راه درست زندگی<ref>لیثی، عیون‌المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۸، حدیث۷۲۶۳.</ref> و نیز راه رسیدن به کمالات و به دست آوردن رضایت و برکات مادی و معنوی الهی بیان کرده‌اند. راه رسیدن به تزکیه نیز اطاعت از دستورات خداوند و پیمودن راه حق بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۸۸؛ برقی، المحاسن، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۷.</ref>

با توجه به اهمیت تزکیه در فرهنگ اسلامی می‌توان به این امور اشاره کرد:

در ۴ آیۀ قرآن، تزکیه و [[تعلیم]] و [[تربیت]] در کنار یکدیگر بیان شده که در ۳ جای آن تزکیه بر تعلیم و تعلم مقدم است.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۶۴؛ سوره جمعه، آیه۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۲۶۵.</ref> هرچند در تقدم و تاخر، و علت و معلول بودن تعلیم و تعلم، و رسیدن به تزکیه اقوال متعددی بیان شده، اما قرآن در مقام بیان ارزش و جایگاه تزکیه است.<ref>صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۱۶۱.</ref>

در راه رسیدن به تزکیه عواملی را باید در کنار یکدیگر در نظر گرفت، از آن امور می‌توان به این چند مورد اشاره کرد:

*یکی از بزرگترین عوامل تزکیه نفس، اراده و کمک خداوند است.<ref>سوره نور، آیه ۲۱.</ref> از این رو یکی از صفاتی که به خداوند نسبت داده شده تزکیه کننده است.<ref>الکفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۳؛ الکفعمی، المقام‌ الأسنی، بی‌تا، ص۹۵؛ المناوی القاهری، فیض القدیر، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۰-۹۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۳۷۲؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه، ۱۳۱۷ش، ج۸، ص۲۷۷.</ref>

*بندگان خود نیز نقش به‌سزایی در تزکیه نفس دارند. آنان با دریافت و پذیرش آزادانه و آگاهانه و عمل و پایبندی به دستورات الهی<ref>سوره نجم، آیه۳۲.</ref> و نیز امور اخلاقی که توسط اولیای خدا برای مردم بیان شده، خود را برای تزکیه نفس مهیا می‌کنند.<ref>طه۷۵-۷۶؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۷، ص۴۴۷-۴۴۹.</ref>

در قرآن [[خشیت]] الهی و اقامه نماز به عنوان تزکیه بیان شده‌ است. می‌توان دلیل [[تشریع]] برخی عبادات را دور کردن انسان از آلودگی‌ها و رشد و تعالی دادن او و رسیدن به پاکی و آراسته شدن به کمالات بیان کرد.<ref>سوره فاطر، آیه۱۸.</ref>

برخی از مفسرین پرداخت [[زکات]] را نیز تزکیه معرفی کرده‌اند. آنان زکات را مقدمه تزکیه نفس و دلیلی بر افزایش رزق ‌و روزی و نیز دور شدن از [[بخل]] بیان کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۹۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴.</ref>

* [[شیطان]]؛ قرآن شیطان را دشمن [[سوگند|قسم]] خورده انسان معرفی کرده و او را از تبعیت شیطان نهی می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۱۰.</ref>