پرش به محتوا

تزکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

تزکیه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ اوت ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۲۹

۲٬۳۳۳ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۴ اوت ۲۰۱۸
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
imported>Mohamadpur
جزبدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mohamadpur
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹: خط ۹:


به عقیده [[فیض کاشانی]] تزکیه را می‌توان نوعی مبالغه در [[تطهیر]] دانست.<ref>فیض‌کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۳۷۱؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۲.</ref> اما برخی از مفسران شیعه از جمله [[علامه طباطبایی]] «تطهیر» را پاک شدن نفس از ناپاکی‌ها و «تزکیه» را رشدن دادن نفس می‌داند.<ref>ابن‌عاشور، التحریر والتنویر، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>
به عقیده [[فیض کاشانی]] تزکیه را می‌توان نوعی مبالغه در [[تطهیر]] دانست.<ref>فیض‌کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۳۷۱؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۲.</ref> اما برخی از مفسران شیعه از جمله [[علامه طباطبایی]] «تطهیر» را پاک شدن نفس از ناپاکی‌ها و «تزکیه» را رشدن دادن نفس می‌داند.<ref>ابن‌عاشور، التحریر والتنویر، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>
برخی [[عرفا]] و صوفیان، رسیدن به کمال سعادت و پیمودن [[سیر و سلوک]] را بر تزکیه استوار دانسته‌اند. آنان تزکیه را مقدمه شناخت نفس و شناخت نفس را مقدمه شناخت حق می‌دانند. بنابراین تا تزکیه حاصل نشود شناخت و معرفت خداوند به دست نمی‌آید.<ref>غزالی، الاربعین، دارالکتب العلمیه، ص۱۰۷؛ غزالی، میزان‌العمل، ۱۴۰۳ق، ص۱۷؛ میبدی، کشف‌ الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۴۶۳-۴۶۴؛ نجم‌رازی، مرصاد‌ العباد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>
==جایگاه==
==جایگاه==
تزکیه در فرهنگ اسلامی، از مفاهیم مورد اهمیت است که در [[قرآن کریم]] و روایات [[امامان شیعه|معصومان]] مورد تأکید قرار گرفته است. هرچند از واژه تزکیه استفاده نشده اما واژگان هم ریشۀ تزکیه بسیار به کار رفته است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ص۵۳۳؛ سجستانی، غریب‌القرآن، ۱۳۸۲ق، ص۶۰؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۲۲-۳۲۳.</ref> با توجه به این خصوصیت و معنای پاکی نفس از آلودگی‌ها این واژه ۲۰ بار تکرار شده است. برخی از این موارد عبارتند از:
تزکیه در فرهنگ اسلامی، از مفاهیم مورد بوده که در [[قرآن کریم]] و روایات [[امامان شیعه|معصومان]] مورد تأکید قرار گرفته است.{{مدرک}} در قرآن از واژه تزکیه استفاده نشده اما واژگان هم ریشۀ تزکیه بسیار به کار رفته است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ص۵۳۳؛ سجستانی، غریب‌القرآن، ۱۳۸۲ق، ص۶۰؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۲۲-۳۲۳.</ref> این واژه ۲۰ بار در قرآن تکرار شده است.{{مدرک}}
 
قرآن هدف از بعثت پیامبران<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۷۳؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۱، ص۳۶.</ref> را تزکیه نفوس و رشد و تعالی دادن آن و دوری از [[گناه]] و [[شرک]]<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره ال‌عمران، آیه۷۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> و عواقب آن بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹-۱۷۴؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ سوره طه، آیه۷۵-۷۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۶؛فیض‌ کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۷۳.</ref> موانعی چون خودپسندی و تکبر و بخل<ref>سوره نساء، آیه ۴۹؛ سوره نجم، آیه ۳۲؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۹۱.</ref> همچنین در قرآن گناهانی چون [[قتل]] و [[شراب‌ خواری]] و اعتقادات فاسدی چون، شرک و [[کفر]] را در قرآن به عنوان موانع تزکیه‌نفس بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> قرآن تزکیه را تنها راه [[رستگاری]] و جاودان شدن در [[بهشت]] معرفی می‌کند.<ref>سوره طه، آیه۷۶؛ سوره اعلی، آیه۷۸.</ref>
 
 
در بسیاری از روایات نیز تزکیه همراه با [[طهارتِ‌ نفس]] از صفات ممدوح و به عنوان وسیله‌ای برای  قرار گرفتن در مسیر درست و اطاعت‌ پذیری از خداوند بیان شده است.<ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۵؛ حلی، الالفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۵۸.</ref>
 
برخی روایات تزکیه را هم رتبه با تعقل و راه درست زندگی<ref>لیثی، عیون‌المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۸، حدیث۷۲۶۳.</ref> و نیز راه رسیدن به کمالات و به دست آوردن رضایت و برکات مادی و معنوی الهی بیان کرده‌اند. راه رسیدن به تزکیه نیز اطاعت از دستورات خداوند و پیمودن راه حق بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۸۸؛ برقی، المحاسن، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۷.</ref>
 
با توجه به اهمیت تزکیه در فرهنگ اسلامی می‌توان به این امور اشاره کرد:
 
*هدف از [[بعثت]] انبیا؛
 
خداوند بعثت [[پیامبران]] را تزکیه نفوس مردم بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیات۱۲۹؛ ۱۵۱؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۶۴؛ سوره نازعات، آیه۱۷-۱۸.</ref>
 
*رستگاری؛


راه رسیدن به رستگاری، تزکیه نفس بیان شده است.<ref>سوره شمس، آیه۹.</ref> و با تزکیه است که مومنین به رستگاری حقیقی و سعادت دائمی می‌رسند.<ref>سوره شمس، آیات۱-۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۵ش، ج۲۷، ص۴۷-۴۸.</ref> بنابراین مشخصۀ مومنین رستگار را تزکیه نفس بیان می‌کند.<ref>سوره مومنون، آیه۱-۴؛ ابن‌اثیر، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۰۷؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۲۳، ص۷۹-۸۰؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱۷، ص۲۰۸.</ref> ‌
به عقیده [[ابوالفتوح رازی]]، هدف از بعثت پیامبران<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۷۳؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۱، ص۳۶.</ref> تزکیه نفوس، رشد و تعالی دادن آن و دوری از [[گناه]] و [[شرک]]<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره ال‌عمران، آیه۷۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> و عواقب آن است.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹-۱۷۴؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ سوره طه، آیه۷۵-۷۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۶؛فیض‌ کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۷۳.</ref> همچنین در قرآن تزکیه، تنها راه رستگاری و جاودان شدن در [[بهشت]] معرفی شده است.<ref>سوره طه، آیه۷۶؛ سوره اعلی، آیه۷۸.</ref>


*مقدم بودن تزکیه بر تعلیم و تربیت؛<ref>فخررازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۹، ص۷۷-۸۰.</ref>  
در بسیاری از [[روایات]] تزکیه همراه با [[طهارتِ‌ نفس]] از صفات ممدوح، هم رتبه با تعقل و به عنوان وسیله‌ای برای  قرار گرفتن در مسیر درست و اطاعت‌ پذیری از خداوند بیان شده است.<ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۵؛ حلی، الالفین، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۵۸؛ لیثی، عیون‌المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۸، حدیث۷۲۶۳.</ref>


در ۴ آیۀ قرآن، تزکیه و [[تعلیم]] و [[تربیت]] در کنار یکدیگر بیان شده که در ۳ جای آن تزکیه بر تعلیم و تعلم مقدم است.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۶۴؛ سوره جمعه، آیه۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۲۶۵.</ref> هرچند در تقدم و تاخر، و علت و معلول بودن تعلیم و تعلم، و رسیدن به تزکیه اقوال متعددی بیان شده، اما قرآن در مقام بیان ارزش و جایگاه تزکیه است.<ref>صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۱۶۱.</ref>
برخی از عالمان [[عرفان نظري|عرفان]] از جمله [[غزالی]]، رسیدن به کمال سعادت و پیمودن [[سیر و سلوک]] را بر تزکیه استوار می‌دانند. آنان تزکیه را مقدمه شناخت نفس و شناخت نفس را مقدمه شناخت حق دانسته و معتقدند: «تا نفس انسان تزکیه نشود، معرفت خدا بدست نمی‌آید.»<ref>غزالی، الاربعین، دارالکتب العلمیه، ص۱۰۷؛ غزالی، میزان‌العمل، ۱۴۰۳ق، ص۱۷؛ میبدی، کشف‌ الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۴۶۳-۴۶۴؛ نجم‌رازی، مرصاد‌ العباد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>


==عوامل تزکیه==
==عوامل تزکیه==
عالمان اخلاق، برای رسیدن به تزکیه مراحلی برشمرده‌اند: تقوا، [[توبه]]، بازنگشتن به گناه([[مشارطه]])، [[محاسبه]] نفس، مراقبت بر انجام تکالیف‌الهی و انجام ندادن گناه، عتاب و عقاب کردن نفس در صورت بازگشت به گناه([[معاتبه]] و [[معاقبه]])،<ref>مدنی‌شیرازی، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۵۲؛ مصباح، اخلاق در قرآن،، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۱۷.</ref> خالی کردن نفس از صفات زشت([[تخلیه]]) و پرکردن با صفات پسندیده([[تحلیه]]) و [[تهذیب]] ظواهر با انجام دستورات دینی([[تجلیه]]).<ref>نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۶۲۱؛ محیطی، صراط سلوک، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.</ref>
عالمان اخلاق، برای رسیدن به تزکیه مراحلی برشمرده‌اند: تقوا، [[توبه]]، بازنگشتن به گناه([[مشارطه]])، [[محاسبه]] نفس، مراقبت بر انجام تکالیف‌الهی و انجام ندادن گناه، عتاب و عقاب کردن نفس در صورت بازگشت به گناه([[معاتبه]] و [[معاقبه]])،<ref>مدنی‌شیرازی، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۵۲؛ مصباح، اخلاق در قرآن،، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۱۷.</ref> خالی کردن نفس از صفات زشت([[تخلیه]]) و پرکردن با صفات پسندیده([[تحلیه]]) و [[تهذیب]] ظواهر با انجام دستورات دینی([[تجلیه]]).<ref>نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۶۲۱؛ محیطی، صراط سلوک، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.</ref>  راه رسیدن به تزکیه نیز اطاعت از دستورات خداوند و پیمودن راه حق بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۸۸؛ برقی، المحاسن، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۷.</ref>


در راه رسیدن به تزکیه عواملی را باید در کنار یکدیگر در نظر گرفت، از آن امور می‌توان به این چند مورد اشاره کرد:
در راه رسیدن به تزکیه عواملی را باید در کنار یکدیگر در نظر گرفت، از آن امور می‌توان به این چند مورد اشاره کرد:
خط ۴۵: خط ۲۷:


*بندگان خود نیز نقش به‌سزایی در تزکیه نفس دارند. آنان با دریافت و پذیرش آزادانه و آگاهانه و عمل و پایبندی به دستورات الهی<ref>سوره نجم، آیه۳۲.</ref> و نیز امور اخلاقی که توسط اولیای خدا برای مردم بیان شده، خود را برای تزکیه نفس مهیا می‌کنند.<ref>طه۷۵-۷۶؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۷، ص۴۴۷-۴۴۹.</ref>
*بندگان خود نیز نقش به‌سزایی در تزکیه نفس دارند. آنان با دریافت و پذیرش آزادانه و آگاهانه و عمل و پایبندی به دستورات الهی<ref>سوره نجم، آیه۳۲.</ref> و نیز امور اخلاقی که توسط اولیای خدا برای مردم بیان شده، خود را برای تزکیه نفس مهیا می‌کنند.<ref>طه۷۵-۷۶؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۲۷، ص۴۴۷-۴۴۹.</ref>
==موانع تزکیه==
موانعی چون خودپسندی و تکبر و بخل<ref>سوره نساء، آیه ۴۹؛ سوره نجم، آیه ۳۲؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۹۱.</ref> همچنین در قرآن گناهانی چون [[قتل]] و [[شراب‌ خواری]] و اعتقادات فاسدی چون، شرک و [[کفر]] را در قرآن به عنوان موانع تزکیه‌نفس بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref>
* [[شیطان]]؛ قرآن شیطان را دشمن [[سوگند|قسم]] خورده انسان معرفی کرده و او را از تبعیت شیطان نهی می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۱۰.</ref>
* عدم آمادگی نفس و پیروی از [[هوای‌نفس]]<ref>امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۲۶-۲۰۴.</ref>


* تعلقات دنیایی و دورشدن از خدا<ref>واعظ کاشفی، مواهب علیه، ۱۳۱۷ش، ج۴، ص۴۱۹؛ جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۵.</ref>
* [[گناه]] و نافرمانی<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۷۹؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۲؛ ابن بابویه، خصال صدوق، انتشارات جاویدان، ص۲۵.</ref>
* ضعف اراده و عدم قدرت بر پیمودن راه صحیح<ref>غزالی، میزان‌ العمل، ۱۴۰۳ق، ص۲۰-۲۱؛ امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۱۶۷؛ غزالی، الاربعین فی اصول‌الدین، دارالکتب العلمیه، ۱۰۷-۱۸۱؛ فیض کاشانی، المحجه‌ البیضاء فی تهذیب‌ الاحیاء، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹۹.</ref>
==ارتباط تزکیه و اعمال عبادی==
==ارتباط تزکیه و اعمال عبادی==
در قرآن [[خشیت]] الهی و اقامه نماز به عنوان تزکیه بیان شده‌ است. می‌توان دلیل [[تشریع]] برخی عبادات را دور کردن انسان از آلودگی‌ها و رشد و تعالی دادن او و رسیدن به پاکی و آراسته شدن به کمالات بیان کرد.<ref>سوره فاطر، آیه۱۸.</ref>
در قرآن [[خشیت]] الهی و اقامه نماز به عنوان تزکیه بیان شده‌ است. می‌توان دلیل [[تشریع]] برخی عبادات را دور کردن انسان از آلودگی‌ها و رشد و تعالی دادن او و رسیدن به پاکی و آراسته شدن به کمالات بیان کرد.<ref>سوره فاطر، آیه۱۸.</ref>
خط ۵۵: خط ۴۸:
[[انفاق]] مال در راه خدا نیز موجب پاک شدن انسان از آلودگی‌ها و رشد یافتن و تزکیه نفس می‌شود.<ref>سوره توبه، آیه۱۰۳-۱۰۴؛ سوره لیل، آیه۱۸-۱۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۵ش، ج۸، ص۱۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۰۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۴-۲۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۸۴.</ref>
[[انفاق]] مال در راه خدا نیز موجب پاک شدن انسان از آلودگی‌ها و رشد یافتن و تزکیه نفس می‌شود.<ref>سوره توبه، آیه۱۰۳-۱۰۴؛ سوره لیل، آیه۱۸-۱۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۵ش، ج۸، ص۱۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۰۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۴-۲۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۸۴.</ref>
برخی از مفسرین پرداخت [[زکات]] را نیز تزکیه معرفی کرده‌اند. آنان زکات را مقدمه تزکیه نفس و دلیلی بر افزایش رزق ‌و روزی و نیز دور شدن از [[بخل]] بیان کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۹۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴.</ref>
برخی از مفسرین پرداخت [[زکات]] را نیز تزکیه معرفی کرده‌اند. آنان زکات را مقدمه تزکیه نفس و دلیلی بر افزایش رزق ‌و روزی و نیز دور شدن از [[بخل]] بیان کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۹۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴.</ref>
==موانع تزکیه==
* [[شیطان]]؛ قرآن شیطان را دشمن [[سوگند|قسم]] خورده انسان معرفی کرده و او را از تبعیت شیطان نهی می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۱۰.</ref>
* عدم آمادگی نفس و پیروی از [[هوای‌نفس]]<ref>امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۲۶-۲۰۴.</ref>
* تعلقات دنیایی و دورشدن از خدا<ref>واعظ کاشفی، مواهب علیه، ۱۳۱۷ش، ج۴، ص۴۱۹؛ جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۵.</ref>
* [[گناه]] و نافرمانی<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۷۹؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۱۱۲؛ ابن بابویه، خصال صدوق، انتشارات جاویدان، ص۲۵.</ref>
* ضعف اراده و عدم قدرت بر پیمودن راه صحیح<ref>غزالی، میزان‌ العمل، ۱۴۰۳ق، ص۲۰-۲۱؛ امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۱۶۷؛ غزالی، الاربعین فی اصول‌الدین، دارالکتب العلمیه، ۱۰۷-۱۸۱؛ فیض کاشانی، المحجه‌ البیضاء فی تهذیب‌ الاحیاء، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۹۹.</ref>


==تزکیه در ادیان==
==تزکیه در ادیان==
کاربر ناشناس
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/438616»