ام‌الکتاب: تفاوت میان نسخه‌ها

ام‌الکتاب (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۲ مارس ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۲۳

۳۷۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۲ مارس ۲۰۱۹

اصلاح پاورقی و منابع

دیداریویکی‌متن

کاربر ناشناس

imported>M.r.seifi

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 ==معنای «اُمّ» و «الکتاب»==
-[[راغب اصفهانی]] معنای اصلی «امّ» را «مادر» دانسته که سپس گسترش یافته و به چیزی که اصل برای وجود چیزی دیگر، یا اصل برای تربیت و اصلاح آن یا آغاز چیزی باشد اطلاق شده است.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ص ۸۵، «امّ».</ref>
+[[راغب اصفهانی]] معنای اصلی «امّ» را «مادر» دانسته که سپس گسترش یافته و به چیزی که اصل برای وجود چیزی دیگر، یا اصل برای تربیت و اصلاح آن یا آغاز چیزی باشد اطلاق شده است.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «امّ».</ref>
-کتاب نیز به معنای صحیفه‌ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ص۶۹۹، «کتب».</ref> این واژه به صورت معرفه (الکتاب) در مواردی بر [[تورات]]<ref>رک: بقره، آیه ۵۳، ۷۹</ref> و در موارد زیادی بر [[قرآن]]<ref> رک: بقره، آیه ۱؛ آل‌عمران، آیه ۷</ref> و نیز بر [[لوح محفوظ]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج ، ص۵۳۱.</ref> (سوره احزاب، آیه ۶) اطلاق شده است.
+کتاب نیز به معنای صحیفه‌ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «کتب».</ref> این واژه به صورت معرفه (الکتاب) در مواردی بر [[تورات]]<ref>رک: سوره بقره، آیه ۵۳ و ۷۹.</ref> و در موارد زیادی بر [[قرآن]]<ref> رک: سوره بقره، آیه ۱؛ سوره آل‌عمران، آیه ۷.</ref> و نیز بر [[لوح محفوظ]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج ، ص۵۳۱.</ref> (سوره احزاب، آیه ۶) اطلاق شده است.
 ==معانی ام الکتاب==
@@ خط ۱۲: / خط ۱۲: @@
 ترکیب «امّ الکتاب» در [[قرآن]] سه بار و در دو معنای متفاوت به‌کار رفته است:
-۱. '''[[محکم و متشابه|آیات محکم]]''': آیه ۷ [[سوره آل عمران]] آیات قرآن را به آیات مُحکَم و متشابه تقسیم می‌کند و آیات محکم را «اُمّ‌الکتاب» می‌خواند:«هُوَ الَّذِی اَنزَلَ عَلَیکَ الکِتابَ مِنهُ آیاتٌ مُحکَماتٌ هُنَّ اُمُّ الکِتابِ واُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...: اوست كسى كه اين كتاب (قرآن‌) را بر تو فرو فرستاد. پاره‌اى از آن، آيات محكم (صريح و روشن‌) است. آنها اساس كتاب‌اند و [پاره‌اى‌] ديگر متشابهات‌اند» [[:رده:مفسران|مفسران]] در توجیه نامگذاری [[آیات محکم]] به‌ام الکتاب دلایلی ذکر کرده‌اند؛ از جمله اینکه معنای آیات محکم روشن است و این آیات مرجعی برای تفسیر آیات متشابه‌‌اند.<ref group="یادداشت">الف) چون آیات محکم، مطلوب اصلی است و مراد آنها نیز روشن و همچنین مرجع تفسیر آیات متشابه است.(فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۷، ص۱۷۲؛ مصطفوی، التحقیق، ج۱، ص۱۳۷؛ روض‌ لجنان، ج‌۴، ص‌۱۷۴.) این نظر از شهرت بیشتری میان مفسران برخوردار است.
+۱. '''[[محکم و متشابه|آیات محکم]]''': آیه ۷ [[سوره آل عمران]] آیات قرآن را به آیات مُحکَم و متشابه تقسیم می‌کند و آیات محکم را «اُمّ‌الکتاب» می‌خواند:«هُوَ الَّذِی اَنزَلَ عَلَیکَ الکِتابَ مِنهُ آیاتٌ مُحکَماتٌ هُنَّ اُمُّ الکِتابِ واُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...: اوست كسى كه اين كتاب (قرآن‌) را بر تو فرو فرستاد. پاره‌اى از آن، آيات محكم (صريح و روشن‌) است. آنها اساس كتاب‌اند و [پاره‌اى‌] ديگر متشابهات‌اند» [[:رده:مفسران|مفسران]] در توجیه نامگذاری [[آیات محکم]] به‌ام الکتاب دلایلی ذکر کرده‌اند؛ از جمله اینکه معنای آیات محکم روشن است و این آیات مرجعی برای تفسیر آیات متشابه‌‌اند.<ref group="یادداشت">الف) چون آیات محکم، مطلوب اصلی است و مراد آنها نیز روشن و همچنین مرجع تفسیر آیات متشابه است.(فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۱۷۲؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۱۳۷؛ ابوالفتوح رازی، روض‌ الجنان، ۱۳۷۲ش، ج‌۴، ص‌۱۷۴.) این نظر از شهرت بیشتری میان مفسران برخوردار است.
-ب) محکم با حَکَم (= داور) هم ریشه است و آیات محکم بسان حَکَمی برای تفسیر آیات متشابه، و روشنگر مراد آنهاست.(روض‌ لجنان، ج۴، ص ۱۷۵)
+ب) محکم با حَکَم (= داور) هم ریشه است و آیات محکم بسان حَکَمی برای تفسیر آیات متشابه، و روشنگر مراد آنهاست.(ابوالفتوح رازی، روض‌ الجنان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص ۱۷۵.)
-ج) چون آیات محکم بیشتر آیات قرآن را فراگرفته است. شاهد این معنا اطلاق «اُمّ العَسکر» بر عَلَم لشکر است، بدان جهت که سپاهیان را بر گرد خود جمع می‌کند. اطلاق «اُمّ البلد» بر کسی که بیشترِ امور شهر را تدبیر می‌کند نیز شاهد دیگرِ آن است.(طبر، جامع‌البیان، مج ۳، ج ۳، ص ۲۳۱)
+ج) چون آیات محکم بیشتر آیات قرآن را فراگرفته است. شاهد این معنا اطلاق «اُمّ العَسکر» بر عَلَم لشکر است، بدان جهت که سپاهیان را بر گرد خود جمع می‌کند. اطلاق «اُمّ البلد» بر کسی که بیشترِ امور شهر را تدبیر می‌کند نیز شاهد دیگرِ آن است.(طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۳، ص ۲۳۱.)
-د) چون آیات محکم بر فرایض، حدود و احکام مشتمل است.(طبری، جامع البیان، مج ۳َ، ج۳، ص ۲۳۹)
+د) چون آیات محکم بر فرایض، حدود و احکام مشتمل است.(طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص ۲۳۹.)
-ه) وجود آیات محکم در همه کتاب‌های آسمانی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۱، ص ۳۵۳) یا پذیرش این آیات از سوی همه پیروان ادیان الهی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج ۱، ص ۳۵۳) دلیل این نامگذاری است. </ref>
+ه) وجود آیات محکم در همه کتاب‌های آسمانی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۳۵۳.) یا پذیرش این آیات از سوی همه پیروان ادیان الهی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۳۵۳.) دلیل این نامگذاری است. </ref>
-۲. '''[[لوح محفوظ]]''': آیه ۳۹ [[سوره رعد]] خبر می‌دهد اُمّ‌الکتاب نزد [[خداوند]] است{{یادداشت| «یمحوا اللّهُ ما یشاءُ ویثبِتُ و عِندَه‌ام الکِتب : خدا آنچه را خواهد از میان می‌برد و [یا] بر جای و استوار می‌دارد و مادر کتاب نزد اوست»}} و آیه ۴ [[سوره زخرف|سوره زُخرُف]] می‌گوید قرآن در اُمّ الکتاب نزد خداوند، بلندمرتبه و استوار است.{{یادداشت|«و اِنَّهُ فی اُمِّ الکِتبِ لَدَینا لَعَلی حَکیم».}} مفسران «اُمّ‌الکتاب» را در این دو آیه به اصل و اساس کتاب معنا کرده و با استناد به آیات ۲۱ و ۲۲ [[سوره بروج]] «بَل هُوَ قُرءانٌ مَجید * فی لَوح مَحفوظ» مراد از ام‌الکتاب را [[لوح محفوظ]] ـ که هیچ‌گونه تغییر و تبدیل به آن راه ندارد ـ دانسته‌اند.<ref> زمخشری، الکشاف، ج۲، ص۵۳۴؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۹، ص ۶۰؛ آلوسی، روح‌المعانی، مج ۸، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref>
+۲. '''[[لوح محفوظ]]''': آیه ۳۹ [[سوره رعد]] خبر می‌دهد اُمّ‌الکتاب نزد [[خداوند]] است{{یادداشت| «یمحوا اللّهُ ما یشاءُ ویثبِتُ و عِندَه‌ام الکِتب : خدا آنچه را خواهد از میان می‌برد و [یا] بر جای و استوار می‌دارد و مادر کتاب نزد اوست»}} و آیه ۴ [[سوره زخرف|سوره زُخرُف]] می‌گوید قرآن در اُمّ الکتاب نزد خداوند، بلندمرتبه و استوار است.{{یادداشت|«و اِنَّهُ فی اُمِّ الکِتبِ لَدَینا لَعَلی حَکیم».}} مفسران «اُمّ‌الکتاب» را در این دو آیه به اصل و اساس کتاب معنا کرده و با استناد به آیات ۲۱ و ۲۲ [[سوره بروج]] «بَل هُوَ قُرءانٌ مَجید * فی لَوح مَحفوظ» مراد از ام‌الکتاب را [[لوح محفوظ]] ـ که هیچ‌گونه تغییر و تبدیل به آن راه ندارد ـ دانسته‌اند.<ref> زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۹، ص ۶۰؛ آلوسی، روح‌المعانی، مج ۸، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref>
 از مجموع دو آیه یاد شده (۳۹ رعد و۴ زخرف) برمی‌آید که اُمّ‌الکتاب اوّلا نزد خدا است؛ ثانیاً از هرگونه تغییر، تحوّل و زوال مصون است و ثالثاً اندیشه و عقل بشری به آن راه ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ج ۱۸، ص ۸۴.</ref>
@@ خط ۳۰: / خط ۳۰: @@
 ===به معنای علم خداوند===
-[[فخر رازی]] اُمّ الکتاب را به علم منزه از تغییر خداوند معنا کرده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج ۱۹، ص ۶۶.</ref> برخی در توضیح این تفسیر گفته‌اند: اُمّ الکتاب ازاین‌رو به علم الهی تفسیر شده است که آنچه در صحیفه‌های [[فرشته|فرشتگان]] و جاهای دیگر نوشته می‌شود موافق علم ازلی الهی است و علم خداوند اساس و ریشه و امّ آن است.<ref>آلوسی، روح‌المعانی، مج ۸، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref> این تفسیر از کعب نیز نقل شده است. وی در پاسخ [[ابن عباس]] که از اُمّ الکتاب پرسیده بود گفت: خداوند به آنچه می‌خواست خود بیافریند یا بندگانش بسازند علم داشت، آنگاه به علم خود خطاب کرد که به صورت کتابی درآید، پس کتاب شد.<ref>طبری، جامع‌البیان، مج ۸، ج ۱۳، ص ۲۲۴؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۶، ص۴۵۸؛ آلوسی، روح‌المعانی، مج۸، ج۱۳، ص ۲۴۵.</ref>
+[[فخر رازی]] اُمّ الکتاب را به علم منزه از تغییر خداوند معنا کرده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج ۱۹، ص ۶۶.</ref> برخی در توضیح این تفسیر گفته‌اند: اُمّ الکتاب ازاین‌رو به علم الهی تفسیر شده است که آنچه در صحیفه‌های [[فرشته|فرشتگان]] و جاهای دیگر نوشته می‌شود موافق علم ازلی الهی است و علم خداوند اساس و ریشه و امّ آن است.<ref>آلوسی، روح‌المعانی، مج ۸، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref> این تفسیر از کعب نیز نقل شده است. وی در پاسخ [[ابن عباس]] که از اُمّ الکتاب پرسیده بود گفت: خداوند به آنچه می‌خواست خود بیافریند یا بندگانش بسازند علم داشت، آنگاه به علم خود خطاب کرد که به صورت کتابی درآید، پس کتاب شد.<ref>طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۱۳، ص ۲۲۴؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۶، ص۴۵۸؛ آلوسی، روح‌المعانی، مج۸، ج۱۳، ص ۲۴۵.</ref>
 ===دیدگاه فلاسفه و حکما===
@@ خط ۴۲: / خط ۴۲: @@
 {{منابع}}
 * قرآن کریم
-* ابن کثیر، اسماعیل دمشقی (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش یوسف مرعشلی، بیروت،‌دار المعرفة،  چاپ سوم، ۱۴۰۹ ق.
+* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش یوسف مرعشلی، بیروت،‌ دار المعرفة،  چاپ سوم، ۱۴۰۹ ق.
 * ابن‌عاشور (م ۱۳۹۳ ق)، تفسیر التحریر والتنویر، تونس، الدار التونسیه للنشر، چاپ دوم، [بی‌تا].
+* ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش.
 * آلوسی، سیدمحمود (م ۱۲۷۰ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، به کوشش محمد حسین عرب، بیروت،‌دار الفکر،  چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
 * بحرانی، سیدهاشم (م ۱۱۰۷ ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه‌البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۵ ق.
 * حسینی استرآبادی، سیدشرف‌الدین، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره، به کوشش حسین استادولی، قم، نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
-* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، (م ۴۲۵ ق.)، به کوشش صفوان عدنان داوودی، اول، دمشق،‌دار القلم، ۱۴۱۲ ق.
+* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق،‌ دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
-* زمخشری، محمود بن عمر (م. ۵۲۸ ق.)، الکشاف، قم، بلاغت، چاپ دوم، ۱۴۱۵ ق.
+* زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، قم، بلاغت، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
 * سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات کومش، چاپ سوم، ۱۳۷۳ق.
 * سیوطی، جلال‌الدین (م ۹۱۱ ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
@@ خط ۵۵: / خط ۵۶: @@
 * طباطبایی، سیدمحمدحسین (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، اعلمی، افست، قم، انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق.
 * طبرسی، فضل بن حسن (م ۵۴۸ ق)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت،‌ دار المعرفة، افست، تهران، ناصر خسرو، ۱۴۰۶ ق.
-* طبری، محمد بن جریر (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان عن تأویل آیه القرآن، به کوشش صدقی، جمیل العطار، بیروت،‌دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
+* طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آیه القرآن، به کوشش صدقی، جمیل العطار، بیروت،‌ دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
 * عیاشی، محمد بن مسعود (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، [بی‌تا].
-* فخر رازی، محمد عمر (م ۶۰۶ ق)، التفسیر الکبیر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم،  ۱۴۱۳ق.
+* فخر رازی، محمد عمر، التفسیر الکبیر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
 * قیصری (م ۷۵۱ ق)، شرح فصوص الحکم، به کوشش آشتیانی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۵ ش.
 * مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.