سابقون: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سابقون'''، تعبیری [[قرآن|قرآنی]] به معنای پیشگامان در کارهای خیر و طاعت الهی است که مراد آن برخی بزرگان صدر اسلام است. درباره مصادیق سابقون اختلاف‌ نظر وجود دارد. برخی [[:رده:مفسران|مفسران]]، مراد از آن را امت‌های پیش از اسلام و برخی دیگر مسلمانان صدر [[اسلام]] دانسته‌اند. در روایات [[شیعه]]، [[انبیا]]، [[حضرت علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] (علیهم‌السلام)، برخی [[صحابه]] و یاران برجسته [[امامان شیعه]] و حتی [[شیعه|شیعیان]] از مصادیق آن شمرده شده‌اند.

سابقون صیغۀ جمع مذکر اسم فاعل از مصدر سَبْق، به معنای پیشی گیرندگان، است. به اسب پیشرو در مسابقه، سابق و سَبوق گفته می‌شود.<ref>ازهری؛ ابن منظور، ذیل «سبق» </ref>

به طور مستعار، برای کسب فضائل و برتری بر دیگران نیز به کار رفته است<ref>نک: راغب اصفهانی؛ ابن منظور؛ مصطفوی، ذیل «سبق»</ref><ref>نک: راغب اصفهانی، ذیل «سبق»</ref> مانند:<blockquote>{{متن قرآن|والسابقون السابقون|ترجمه=و سبقت‌ گيرندگان مقدمند.|سوره=[[سوره واقعه|واقعه]]|آیه=۱۰}}</blockquote>

* پیشی گرفتن در خیرات<ref>بقره:۱۴۸؛ مائده:۴۸</ref>

* پیشی گرفتن به سوی بخشایش پروردگار و [[بهشت]]<ref>حدید:۲۱</ref>

* وصف‌هایی دربارۀ برخی از «سابقون»، مانند برادرانی که در [[ایمان]] مقدّم بوده‌اند<ref>حشر:۱۰</ref>

* نخستین مسلمانان از [[مهاجران]] و [[انصار]]<ref>توبه:۱۰۰</ref>

* وارثان کتابهای آسمانی<ref>فاطر:۳۲</ref>

* برخی از مؤمنان و مقربان.<ref>مؤمنون:۵۷ـ۶۱؛ واقعه:۱۰</ref>

آیاتی‌ که دربارۀ معنای سابقون مباحث فراوانی برانگیخته، آیات ۱۰ و ۱۱ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]] است که سابقون را، پس از دو دستۀ «اصحاب میمنة» و «اصحاب مشئمة»، در دسته بندی سه‌گانه انسان‌ها ذکر کرده است:

السابقون در این آیه درجاتی بالاتر از، اصحاب میمنه و اصحاب مشئمه، دارند. بنا بر آیات بعدی (۱۲ـ۱۴)، جایگاه این افراد در [[بهشت]] است، گروهی از آنان از پیشینیان و اندکی ازآنان از متأخران هستند.<ref>نک:ابن عاشور؛ سید قطب، ذیل آیه</ref>

یکی دیگر از موارد بحث در این باره، تعبیر «السابقون الاولون» <ref>توبه: ۱۰۰</ref> در مورد نخستین پیشگامان از [[مهاجرین]] و [[انصار]] است که خدا به آنها و کسانی که از ایشان به نیکی پیروی کنند، وعدۀ خشنودی خود و بهشت و رضایت آنها از خود را داده است. دربارۀ اینکه نخستین سابقون چه کسانی هستند آرای گوناگونی بیان شده، که از آن جمله است:

* کسانی که در هجرت به [[هجرت به حبشه|حبشه]] یا [[هجرت به مدینه|مدینه]] پیشگام بودند.<ref>نک: طبری؛ طوسی، تبیان؛ ماوردی؛ طبرسی؛ ابوحیان اندلسی؛ طباطبایی، ذیل توبه: ۱۰۰</ref>

* کسانی که پیش از فتح ([[مکه]] یا [[حدیبیه]]) [[انفاق]] کردند و جنگیدند، از کسانی که پس از آن، انفاق و کارزار کردند.<ref>نک: طبری؛ طبرسی، ذیل آیه: ۱۰، حدید</ref>

* کسانی  که پیش از جنگ بدر هجرت کردند، از کسانی که تا [[جنگ تبوک]] ایمان آوردند و از طریقۀ مسلمانان قبل پیروی کردند و در راه ایمان سختی بسیار کشیدند.<ref>نک: طباطبایی، ذیل آیه</ref>

* سابقون شامل همۀ کسانی است که از آغاز [[اسلام]] تا [[قیامت]] در [[ایمان]] آوردن سبقت بگیرند.<ref>طباطبایی، ذیل آیه</ref>

«سابقه» در اسلام ویژگی بسیار مهمی بوده که در مجادلات کلامی پس از رحلت پیامبر اكرم(ص)، برای تعیین جانشین ایشان، تاثیر بسیاری داشته است.<ref>نک: افسرالدین، ذیل «سابقه» </ref>

* انفاق اموال

* رفتن به [[مسجد]]<ref>نک: طبری؛ ثعلبی؛ میبدی؛ طبرسی؛ سورآبادی؛ قرطبی، ذیل واقعه:۱۰</ref>

* داشتن مقام [[شفاعت]]<ref>نک: قمی؛ ثعلبی؛ زمخشری؛ طبرسی، ذیل واقعه: ۱۰؛ سمرقندی؛ آلوسی، ذیل فاطر: ۳۲</ref>

* و روحِ در جریانی که به وسیلۀ آن در میان مردم رفت و آمد می‌کنند.<ref>محمدبن حسن صفار، ص ۴۶۶؛ كلینی، ج ۱، ص ۲۷۱ – ۲۷۲</ref>

*اغلب مفسران پیشینیان (الاولین) را امت‌های پیش از [[اسلام]] و متأخران را امت اسلام معنا کرده‌اند.<ref>نک: مقاتل‌بن سلیمان؛ طبری؛ طبرسی؛ زمخشری؛ بیضاوی؛ آلوسی؛ طباطبایی، ذیل آیه</ref>

اما در جمع بین این دیدگاه و بین روایتی که از [[ابوهریره]] نقل شده است، اختلاف وجود دارد. از ابوهریره نقل شده وقتی آیۀ ۱۳ و ۱۴ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]] نازل شد، بر مسلمانان گران آمد که سابقون از امت‌های پیشین بسیار باشند و از امت اسلام اندک. پس آیۀ ۳۹ و ۴۰ نازل شد (گروهی از پیشینیان و گروهی از متأخران) و [[پیامبر (ص)]] به [[:رده:صحابه|صحابه]] فرمود شما دو سوم، بلکه نیمی، از بهشتیان هستید و در نیم دیگر نیز با پیشینیان شریک خواهید بود.<ref>نک:احمدبن حنبل، ج۲، ص۳۹۱؛ ابن‌ابی حاتم رازی، ج۱۰، ص۳۳۳۰</ref>

زمخشری گفته گرچه سابقون از امت اسلام اندک‌ند و از امت‌های پیشین زیاد، اما خدا بر امت اسلام رحمتی نازل کرده و چیزهایی را بر آنان بخشیده که بر دیگران نبخشیده و به پیامبر آنها مقام [[شفاعت]] داده است که در نتیجه تعداد نجات‌یافتگان آنها که از اصحاب یمین هستند بسیار است.<ref>برای دیگر وجوه جمع این تعارض نک: بیضاوی؛ آلوسی؛ ابن عاشور، ذیل آیات</ref>

*برخی گفته‌اند شاید مراد از پیشینیان، مردم صدر اسلام و مراد از متأخران مسلمانان دوره‌های بعدی‌ باشند.<ref>نک: طبرسی؛ قرطبی، ذیل آیه</ref>

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[پیامبر]] در پاسخ سوال [[ابن عباس]]:{{سخ}}{{حدیث|ابن عبّاس گويد: از تفسير قول خدا- عزّ و جلّ- '''السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ''' «پيشى‌‏گيرندگان (بايمان) همان پيشى‏‌گيرندگان (به‌بهشت) هستند، آنان مقرّبانند، در بهشت‏‌هاى پر نعمت خواهند بود»  از [[رسول خدا(ص)]] پرسيدم، فرمود: [[جبرئيل]] به‌من گفته: اينان [[علی(ع)]] و [[شیعیان]] او هستند، آنانند كه به بهشت پيشى گيرند، و به‌جهت كرامتى كه خداوند بآنان نموده، مقرّبان درگاه خداى متعال مى‌‏باشند.}}|تاریخ بایگانی || منبع = <small>[[شیخ مفید]]، امالی، ص ۲۹۸.</small> | تراز = چپ| عرض = 250px | اندازه خط = 12px| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

در روایات دیگری، به مصادیق السابقون به طور خاص اشاره شده، از جمله در روایتی از [[ابن عباس]] آمده که از [[پیامبراکرم]] راجع به معنای «السابقون السابقون» پرسش کرده و آن حضرت فرموده که [[جبرئیل]] گفته است آنها [[علی(ع)]] و [[شیعیان]] او هستند که به [[بهشت]] سبقت می‌گیرند.<ref>مفید، ص۲۹۸؛ طوسی، امالی، ص۷۲؛ حاکم حسکانی، ج۲، ص۲۹۵</ref>

ابن مردویه اصفهانی <ref>ابن مردویه اصفهانی، ص۳۳۰</ref>در تفسیر آیۀ ۱۰ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]] از [[ابن عباس]] نقل می‌کند که آیۀ «السابقون السابقون» دربارۀ [[حزقیل]] (مؤمن آل فرعون) و [[حبیب نجار]] (که داستانش در [[سوره یس|سورۀ یس]] آمده) و [[علی بن ابی طالب]] نازل شده است، که هر یک در میان امت خویش پیشگام هستند و علی علیه السلام افضل آنهاست.<ref>نیز نک: سیوطی؛ شوکانی؛ آلوسی، ذیل آیه</ref>

در [[روایات]] [[شیعه]]، علاوه بر [[انبیا]] و [[امام علی]] و[[امام حسن]] و [[امام حسین]] علیهم السلام، برخی [[:رده:صحابه|صحابۀ]] بزرگ مانند [[خدیجه]]، [[سمیه]] و پسرش [[عمار یاسر]]، [[سلمان فارسی]]، [[مقداد]]، [[ابوذر]] و [[بلال]] و برخی از اصحاب ائمه علیهم السلام همچون [[زرارة بن اعین]]، [[ابوبصیر|ابوبصیر مرادی]]، [[محمد بن مسلم]] و [[برید بن معاویه عجلی]]) از مصادیق سابقون دانسته شده‌اند.<ref>نک: طبرسی، ذیل فاطر: ۳۲؛ حویزی، ذیل توبه: ۱۰۰، واقعه: ۱۰</ref>

در روایتی نیز، به نقل از [[محمد بن سنان]] از [[داوود بن کثیر رقی]] از [[امام صادق علیه السلام]]، آیۀ ۱۰ [[سوره واقعه]] به خلقت [[ازل|ازلی]] مخلوقات تفسیر، و گفته شده است که [[پیامبر (ص)]] و [[ائمه]] نخستین کسانی بودند که وارد آتشی شدند که برای آزمایش بندگی خدا مهیا شده بود و سپس [[شیعیان]] آنان وارد آتش شدند و از این رو آنان سابقونند.<ref>نعمانی، ص ۹۱؛ حسن بن سلیمان حلّی، ص ۱۷۵ - ۱۷۶؛ قس د. اسلام، ذیل مدخل، که تمامی مقالۀ خود را بر این اساس سامان داده و آن را با عقاید صوفیان و فرقۀ بابیه مقایسه کرده است.</ref>

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}